Sau sáp nhập, tỉnh Phú Thọ (mới) tiếp tục triển khai nhiều chính sách hỗ trợ vùng khó khăn và đồng bào dân tộc thiểu số, bao gồm việc ưu tiên đầu tư hạ tầng giao thông, thủy lợi từ các chương trình mục tiêu quốc gia; đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội thông qua các mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng khoa học kỹ thuật và phát triển du lịch cộng đồng. Theo Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Phú Thọ, trong giai đoạn 2026-2030, tỉnh Phú Thọ sẽ huy động 6.603 tỷ đồng để triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 của Thủ tướng Chính phủ (trong đó 4.530 tỷ đồng vốn đầu tư công, 2.072 tỷ đồng vốn sự nghiệp).
Nhiều mô hình phát triển kinh tế (trồng trọt, chăn nuôi) của người dân trong tỉnh đã góp phần nâng cao thu nhập và phát triển kinh tế địa phương.
Tỉnh Phú Thọ nằm trong vùng trung du – miền núi, có tỷ lệ đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) khá lớn. Theo số liệu thống kê, DTTS chiếm khoảng 17 % dân số toàn tỉnh. Có 58 xã thuộc khu vực I, II, III và hơn 70 thôn đặc biệt khó khăn. Sau việc sáp nhập và tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tại tỉnh Phú Thọ, công tác dân tộc, vùng khó khăn được đặt trong bối cảnh bộ máy, tổ chức hành chính đổi mới để “gần dân, sát dân”. Do đặc thù vùng miền núi – trung du: giao thông khó khăn, cơ sở hạ tầng hạn chế, điều kiện sinh hoạt, sản xuất của đồng bào DTTS có nhiều thách thức, nên việc có chính sách đặc thù hỗ trợ vùng khó khăn, vùng DTTS là rất cần thiết.
Phú Thọ sau sáp nhập có 214 xã nằm trong diện đầu tư của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Đến nay đã có 16 xã thoát khỏi diện đặc biệt khó khăn; hộ nghèo giảm trung bình 1,6%/năm; thu nhập bình quân người dân tộc thiểu số đạt 42 triệu đồng/năm; 100% xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số có đường ô tô đến trung tâm được cứng hóa… Đó là những kết quả tích cực của Tỉnh trong thực hiện chương trình giảm nghèo thời gian qua.
Chủ trương, chính sách đối với vùng khó khăn và đồng bào dân tộc thiểu số
Trong Báo cáo chính trị của Đại hội Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ I, nhiệm kỳ 2025- 2030 đã đề ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 cơ bản không còn hộ nghèo (theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021- 2025); số xã đạt chuẩn nông thôn mới đạt 80%. Đây là một thách thức rất lớn đối với vùng đồng bào DTTS khi tỉ lệ hộ nghèo còn cao; kinh tế chậm phát triển chủ yếu trông vào nông nghiệp truyền thống với ngô, lúa, không có nghề phụ.
Theo tinh thần đó, Phú Thọ tăng cường tập trung cho chương trình giảm nghèo bền vững với các chính sách đặc thù cho từng nhóm hộ, đồng thời nâng cao chất lượng đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào qua các hoạt động chăm sóc sức khỏe, giáo dục và phát triển sản xuất. Tỉnh triển khai nhiều chính sách hỗ trợ vùng khó khăn, vùng DTTS; trong đó nổi bật là:
1.Hỗ trợ hạ tầng thiết yếu: Gắn với việc thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) phát triển kinh tế-xã hội vùng DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030. Ví dụ, tỉnh đặt mục tiêu như: 100% xã vùng DTTS có đường ô tô đến trung tâm xã được trải nhựa hoặc bê tông hóa; trên 80% thôn bản có đường ô tô đến trung tâm được cứng hóa; 100% trường, lớp học, trạm y tế được xây dựng kiên cố; 100% hộ dân được sử dụng điện lưới quốc gia. Hỗ trợ nước sinh hoạt: tại xã Võ Miếu (huyện Thanh Sơn) – nơi DTTS chiếm ~47,8% dân số – tỉnh đã đầu tư xây mới/sửa chữa công trình nước sạch, hỗ trợ nhà nước, người dân cùng đóng góp để cải thiện cuộc sống.
2.Hỗ trợ đất ở, đất sản xuất, nhà ở: Thực hiện Dự án 1 của CTMTQG 1719 (Giải quyết tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt) ưu tiên vùng DTTS. Tỉnh chỉ đạo ưu tiên hỗ trợ hộ nghèo DTTS, rà soát nhu cầu đất ở/đất sản xuất. Hỗ trợ xây dựng, sửa chữa nhà ở cho hộ nghèo vùng miền núi, DTTS.
3.Hỗ trợ giáo dục – đào tạo – y tế: Tỉnh đã chi trên 53 tỷ đồng cho hỗ trợ học sinh vùng khó khăn, DTTS; hỗ trợ ăn ở, trang thiết bị trường học. Hỗ trợ giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục vùng DTTS, hỗ trợ đào tạo nghề cho người DTTS, hỗ trợ việc làm sau đào tạo. Y tế, an sinh xã hội: mở rộng chính sách bảo hiểm y tế, đưa nguồn lực hỗ trợ người dân khó khăn vùng DTTS.
4.Hỗ trợ sản xuất, sinh kế, giảm nghèo: Tỉnh bố trí vốn đầu tư toàn xã hội cho vùng DTTS đạt trên 1.400 tỷ đồng giai đoạn trước. Triển khai mô hình giảm nghèo, hỗ trợ dự án sản xuất cho hộ nghèo, cận nghèo, vùng khó khăn.
5.Cơ chế, lồng ghép và huy động nguồn lực: Huy động ngân sách Trung ương + địa phương + nguồn xã hội hóa để hỗ trợ. Xây dựng kế hoạch thực hiện cụ thể CTMTQG, phân bổ nguồn lực, chỉ đạo các cấp phối hợp thực hiện.
Mô hình trồng dứa mật Cayen góp phần giảm nghèo bền vững ở xã Phú Khê, tỉnh Phú Thọ
Thành quả quan trọng
Với tỉnh Phú Thọ, phát triển vùng đồng bào DTTS không chỉ là nhiệm vụ kinh tế mà còn là chiến lược đầu tư cho sự phát triển bền vững lâu dài. Chương trình xoá đói giảm nghèo không chỉ giúp đồng bào cải thiện đời sống vật chất, mà còn nâng cao đời sống tinh thần, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, giữ gìn giá trị văn hóa truyền thống của các DTTS trên địa bàn.
Theo Ban Dân tộc tỉnh Phú Thọ, từ năm 2011 đến nay, tỉnh đã đầu tư hơn 600 tỷ đồng cho các chính sách dân tộc, xây dựng khoảng 1.885 công trình: giao thông, thủy lợi, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa… Giai đoạn 2021–2025, theo chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) phát triển vùng DTTS & miền núi, tỉnh được phân bổ hơn 1.177 tỷ đồng, trong đó vốn Trung ương ~ 962 tỷ và ngân sách địa phương ~ 215 tỷ. Tổng vốn giải ngân sau gần 3 năm: khoảng 332 tỷ đồng (vốn đầu tư phát triển ~299 tỷ, vốn sự nghiệp ~32,6 tỷ)... Trên hành trình đó, nguồn vốn từ Chương trình mục tiêu quốc gia đã góp phần đẩy nhanh tốc độ xây dựng hạ tầng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, nâng cao thu nhập, giảm nghèo bền vững cho đồng bào. Đây là động lực quan trọng để Phú Thọ hướng tới phát triển hài hòa và bền vững giữa các vùng. Cũng nhờ vậy, công tác giảm nghèo trên địa bàn tỉnh (trong giai đoạn báo cáo) đã có kết quả tích cực: Tỷ lệ hộ nghèo vùng DTTS & miền núi giảm bình quân 1,3%/năm.
Không chỉ phát triển kinh tế, các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, y tế, môi trường, bình đẳng giới và bảo tồn bản sắc dân tộc cũng được quan tâm đồng bộ, tạo nên sự thay đổi toàn diện ở nhiều vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa. Theo đó, cơ sở hạ tầng được cải thiện: 100% xã vùng DTTS, miền núi có điện lưới quốc gia; 100% xã có đường ô tô đến trung tâm xã (đã được trải nhựa hoặc bê tông hóa theo kế hoạch). Về giáo dục, toàn tỉnh có 5 trường phổ thông DT nội trú, 8 trường bán trú DT; 100% xã có trạm y tế kiên cố, trạm y tế có bác sĩ, 100% thôn, bản có cán bộ y tế. Hơn 90% thôn, bản, vùng khó khăn có nhà sinh hoạt cộng đồng. Tỷ lệ người DTTS tham gia bảo hiểm y tế (BHYT) đạt trên 96%; đã có 1.833 phụ nữ được hỗ trợ sinh miễn phí với tổng kinh phí gần 3.666 triệu đồng. Công tác bình đẳng giới, chăm sóc phụ nữ, trẻ em cũng được quan tâm với việc phân bổ nguồn ngân sách cho các hoạt động này. Hệ thống thông tin cơ sở được củng cố: 100% xã có truyền thanh, đài phát thanh cơ sở, tỷ lệ DTTS nghe đài đạt cao.
Mặc dù đạt nhiều kết quả, việc triển khai vẫn còn có khó khăn như: Việc lồng ghép các chính sách chưa thật chặt chẽ, dẫn đến chưa phát huy được sức mạnh tổng hợp. Ở một số địa bàn rất khó khăn, vùng sâu, vùng xa, điều kiện địa hình, giao thông, hạ tầng vẫn hạn chế, tác động đến triển khai nhanh các dự án. Mặt khác, sau sáp nhập và đổi mới mô hình hành chính, việc bàn giao, tổ chức bộ máy, tiếp nhận tài sản, phân cấp nhiệm vụ… vẫn phát sinh khó khăn trong lĩnh vực dân tộc, chương trình vùng DTTS. Đây là những vấn đề đòi hỏi phải sớm có các giải pháp khắc phục.
Định hướng, giải pháp thời gian tới
Theo Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026-2030, tỉnh Phú Thọ sẽ huy động trên 6.603 tỷ đồng; trong đó 4.530 tỷ đồng vốn đầu tư công, 2.072 tỷ đồng vốn sự nghiệp nhằm từng bước nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Nguồn vốn sẽ được ưu tiên đầu tư cho các dự án trọng điểm như hạ tầng giao thông, y tế, trường học, công trình sinh hoạt, nước sạch, hỗ trợ sinh kế, định cư, phát triển giáo dục, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và chăm sóc sức khỏe đồng bào dân tộc thiểu số. Dự kiến năm 2026 tỉnh sẽ huy động hơn 1.300 tỷ đồng để tập trung giải quyết các vấn đề cấp thiết như nhà ở, đất ở, sản xuất, y tế, giáo dục và nâng cao thể trạng đồng bào. Mục tiêu đến năm 2029, Phú Thọ phấn đấu giảm hộ nghèo vùng DTTS xuống dưới 10%; cơ bản xóa xã, thôn đặc biệt khó khăn, bảo đảm hạ tầng cơ bản (nhà, y tế, văn hóa).
Về giải pháp, tiếp tục thực hiện cơ chế tài chính hiện hành, cho phép kéo dài giải ngân các nguồn vốn chưa sử dụng hết trong năm sang năm tiếp theo, điều chỉnh linh hoạt giữa các dự án trong cùng một chương trình. Đồng thời ban hành hướng dẫn tổng thể từ đầu kỳ kế hoạch, giúp triển khai đồng bộ, thống nhất trên toàn địa bàn; đề xuất phân định lại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi phù hợp với thực tế mới, sau khi sáp nhập cấp xã, nhằm đảm bảo chính sách đầu tư sát với nhu cầu phát triển.
Đi đôi với công tác huy động, đầu tư, Phú Thọ thực hiện nhiều giải pháp nhằm nâng cao trách nhiệm của cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp trong chỉ đạo và tổ chức triển khai chính sách dân tộc, tăng cường phối hợp liên ngành. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, thông tin để người dân, đồng bào DTTS hiểu rõ chính sách, chủ động tham gia. Tiếp tục cải thiện hạ tầng giao thông, điện, nước, giáo dục, y tế để tạo điều kiện thuận lợi cho sinh hoạt, sản xuất, học tập vùng DTTS. Tăng cường hỗ trợ sản xuất, đào tạo nghề, việc làm cho lao động DTTS, phát huy lợi thế địa phương; đồng thời bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Trong bối cảnh sáp nhập hành chính, tỉnh sẽ tiếp tục đảm bảo tiến độ giao nhận, bàn giao, ổn định bộ máy, phân công rõ chức năng, để tránh gián đoạn trong triển khai chính sách vùng DTTS.
Mặt khác, Phú Thọ đề xuất Trung ương xem xét phân định lại vùng đồng bào DTTS và miền núi cho phù hợp với thực tế mới sau sáp nhập cấp xã, đảm bảo chính sách đầu tư sát nhu cầu phát triển từng địa phương. Song song với đầu tư hạ tầng, tỉnh sẽ tiếp tục đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực tại chỗ, khuyến khích ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất nông nghiệp, phát triển các sản phẩm OCOP đặc trưng, tạo chuỗi giá trị gắn với doanh nghiệp, hợp tác xã và ngân hàng. Tỉnh cũng chú trọng phát triển du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái gắn với bản sắc văn hóa dân tộc, vừa bảo tồn truyền thống, vừa mở ra hướng làm kinh tế bền vững cho người dân vùng cao.
Chính sách hỗ trợ vùng khó khăn và đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã và đang tạo ra những thay đổi tích cực: từ hạ tầng, giáo dục, y tế đến đời sống sinh hoạt của đồng bào. Mặc dù còn nhiều thách thức, nhưng với quyết tâm và việc thực hiện đồng bộ các cơ chế chính sách, nguồn lực được huy động, tỉnh đang đi đúng hướng để nâng cao đời sống, hỗ trợ đồng bào DTTS vươn lên bền vững.
Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, tầm nhìn chiến lược và quyết tâm cao, Phú Thọ kỳ vọng giai đoạn 2026-2030 tiếp tục là một giai đoạn thành công, mang lại nhiều thay đổi tích cực, thực chất và bền vững cho vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn; góp phần rút ngắn khoảng cách vùng miền, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân, đồng thời giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số./.
Xuân Phúc
