Hệ thống y tế cơ sở của Việt Nam hiện nay đã đạt được những bước tiến rõ rệt về cả quy mô lẫn chất lượng phục vụ. Với hơn 11.000 trạm y tế xã, đạt tỷ lệ 99% số xã, phường và thị trấn có trạm y tế hoạt động, mạng lưới y tế cơ sở đã phủ khắp đất nước, mang dịch vụ chăm sóc sức khỏe đến gần hơn với người dân, kể cả ở những vùng sâu, vùng xa. Nhờ đó, các chương trình y tế cộng đồng, chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em và quản lý bệnh mãn tính đã đạt hiệu quả rõ nét, đóng góp quan trọng vào việc nâng tuổi thọ trung bình của người dân lên 74,5 tuổi, đồng thời cải thiện chất lượng sống của cộng đồng. Bên cạnh mở rộng quy mô, công tác nâng cấp cơ sở vật chất và đào tạo nhân lực cũng được ưu tiên mạnh mẽ. Tính đến giữa năm 2025, hơn 80% trạm y tế ở vùng sâu, vùng xa đã được cải tạo hoặc xây dựng mới, đồng thời được trang bị đầy đủ các thiết bị y tế cơ bản. Nhiều trạm y tế hiện đủ năng lực khám chữa bệnh ban đầu, thực hiện tiêm chủng và cung cấp các dịch vụ tư vấn sức khỏe, đáp ứng nhu cầu chăm sóc y tế gần nhà của người dân. Song song với đầu tư cơ sở vật chất, hơn 10.000 cán bộ y tế tuyến xã đã được đào tạo lại thông qua các chương trình hợp tác giữa Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Các khóa đào tạo không chỉ tập trung nâng cao năng lực chuyên môn mà còn củng cố kỹ năng mềm, y đức và khả năng xử lý cấp cứu cơ bản, giúp nhân viên y tế tuyến cơ sở tự tin hơn trong công tác chăm sóc người dân. Chương trình thu hút bác sĩ trẻ về công tác tại vùng khó khăn cũng đạt kết quả đáng ghi nhận: tính đến giữa năm 2025, hơn 500 bác sĩ trẻ đã được phân công phục vụ tại các trạm y tế vùng cao, góp phần gia tăng chất lượng dịch vụ và tạo động lực phát triển lâu dài cho hệ thống y tế cơ sở.
Trung tâm Y tế Tam Đảo, Phú Thọ. Ảnh: TL
Nhằm nâng tầm vai trò của y tế cơ sở, Chính phủ Việt Nam đã ban hành các khung chính sách toàn diện, tạo nền tảng pháp lý và định hướng dài hạn cho phát triển hệ thống này. Quyết định 281/QĐ-TTg năm 2024 đã xác định lộ trình đến năm 2030 với mục tiêu mỗi trạm y tế cơ sở có ít nhất một bác sĩ cơ hữu, đồng thời mỗi thôn, bản đều có một nhân viên y tế được đào tạo. Bên cạnh đó, chính sách thu hút và đãi ngộ đặc biệt được triển khai nhằm khuyến khích nhân lực y tế phục vụ tại những khu vực khó khăn, đảm bảo chất lượng chăm sóc sức khỏe công bằng giữa các vùng miền. Đề án phát triển nguồn nhân lực y tế giai đoạn 2023–2030, định hướng đến năm 2050, cũng đặt mục tiêu tăng tỷ lệ bác sĩ trên 10.000 dân từ 15 vào năm 2025, lên 19 vào năm 2030 và 35 vào năm 2050, thể hiện quyết tâm nâng cao năng lực chuyên môn của toàn ngành. Cùng với khung chính sách, y tế cơ sở đang đổi mới phương thức hoạt động để trở thành trung tâm chăm sóc sức khỏe toàn diện. Trọng tâm hướng đến phòng bệnh, sàng lọc sớm, quản lý bệnh không lây, chăm sóc dài hạn và quản lý sức khỏe tại gia đình, cộng đồng. Mục tiêu đến năm 2030 là trên 95% dân số tham gia bảo hiểm y tế và được quản lý sức khỏe định kỳ. Không chỉ dừng lại ở trạm y tế xã, hệ thống đang mở rộng phạm vi bao phủ sang y tế trường học, nơi làm việc và khu công nghiệp, đồng thời khuyến khích sự kết nối của y tế tư nhân vào mô hình chăm sóc ban đầu, nhằm tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ. Quyết định 488/QĐ-TTg năm 2025 yêu cầu triển khai hồ sơ sức khỏe điện tử tại 100% trạm y tế xã, kết nối dữ liệu y tế toàn quốc. Hệ thống này không chỉ hỗ trợ quản lý thông tin tiêm chủng và bệnh mạn tính mà còn cung cấp cơ sở dữ liệu phục vụ chẩn đoán và theo dõi sức khỏe cộng đồng một cách hiệu quả. Nhờ sự liên thông dữ liệu, cán bộ y tế cơ sở có thể dự báo rủi ro sức khỏe, chủ động phòng ngừa bệnh tật và nâng cao chất lượng dịch vụ ngay tại địa phương.
Những nỗ lực trong nâng cấp cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực và đổi mới hoạt động đã mang lại tác động thực tế rõ rệt đối với chất lượng sống của người dân. Tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi tử vong đã giảm từ 39,6‰ xuống còn 18,2‰, trong khi tỷ lệ tử vong trẻ dưới 1 tuổi giảm từ 29,5‰ xuống 11,6‰. Tỷ lệ tử vong mẹ cũng giảm đáng kể, từ 233 ca trên 100.000 ca sinh năm 1990 xuống còn khoảng 40 ca, cho thấy hiệu quả trực tiếp của y tế cơ sở trong bảo vệ sức khỏe bà mẹ và trẻ em. Đến năm 2024, tỷ lệ dân số tham gia bảo hiểm y tế đạt 94,2%, giúp đảm bảo quyền lợi chăm sóc sức khỏe cơ bản cho hầu hết người dân. Hệ thống y tế cơ sở cũng đạt hiệu quả vận hành cao, với khoảng 98,5% xã đạt tiêu chí y tế quốc gia, đồng thời một số tỉnh có gần như toàn bộ kỹ thuật y tế cơ bản được triển khai ngay tại tuyến huyện, hỗ trợ khám chữa bệnh kịp thời mà không cần chuyển tuyến lên bệnh viện trung ương. Nhờ đó, khoảng cách chăm sóc y tế giữa các vùng miền được rút ngắn, chất lượng dịch vụ được nâng cao, tạo tiền đề vững chắc cho phát triển y tế cơ sở bền vững trong những năm tới. Nhìn lại chặng đường phát triển, có thể khẳng định rằng y tế cơ sở đã và đang trở thành “chìa khóa” trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Qua những nỗ lực đồng bộ trong cải thiện cơ sở vật chất, nâng cao năng lực nhân lực, ban hành chính sách đồng bộ và ứng dụng công nghệ số, tuyến y tế cơ sở không chỉ nâng cao chất lượng dịch vụ mà còn rút ngắn khoảng cách chăm sóc y tế giữa các vùng miền. Những thành tựu này minh chứng cho vai trò trung tâm của y tế cơ sở trong việc bảo vệ sức khỏe người dân, quản lý bệnh tật và ứng phó kịp thời với các nguy cơ dịch tễ.
Tuy nhiên, để duy trì và phát huy hiệu quả này, cần tiếp tục tập trung vào một số giải pháp then chốt. Trước hết là tăng cường đầu tư bền vững cho hệ thống y tế cơ sở, đặc biệt tại các vùng khó khăn, vùng cao và vùng sâu, nhằm đảm bảo mọi trạm y tế đều có cơ sở vật chất, trang thiết bị và nhân lực đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh. Song song, việc đẩy nhanh chuyển đổi số và triển khai hồ sơ sức khỏe điện tử toàn diện là cần thiết để tối ưu hóa quản lý thông tin, nâng cao năng lực chẩn đoán và theo dõi sức khỏe cộng đồng. Chính sách đãi ngộ và phát triển nhân lực cũng đóng vai trò quan trọng. Cải thiện chế độ lương, quyền lợi và cơ hội thăng tiến sẽ giúp giữ chân đội ngũ cán bộ y tế chất lượng tại tuyến cơ sở, đồng thời thu hút nhân lực trẻ, năng động đến phục vụ tại các vùng khó khăn. Cùng với đó, tăng cường hợp tác giữa y tế cơ sở, y tế tư nhân và cộng đồng sẽ tạo nên một mạng lưới chăm sóc toàn diện, nâng cao khả năng phục vụ và đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dân.
Nhìn về tương lai, mục tiêu dài hạn của y tế cơ sở là xóa bỏ khoảng cách chăm sóc sức khỏe, đảm bảo mọi người dân đều được tiếp cận dịch vụ chất lượng ngay tại địa phương. Khi tuyến y tế cơ sở thực sự “gần dân, phục vụ toàn diện”, hệ thống y tế Việt Nam sẽ tiến gần hơn tới một mô hình công bằng, hiệu quả và bền vững, đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển xã hội toàn diện.
Lê Đại Khang
