VNHN - Hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang mở ra cho Việt Nam cơ hội phát triển mới. Do vậy, để nắm bắt được cơ hội đó đòi hỏi Việt Nam phải cải cách và đổi mới mọi mặt, trong đó có đổi mới quản lý nhà nước về kinh tế. Nếu không đón bắt được cơ hội, Việt Nam sẽ tụt hậu và khó có sự phát triển nhanh, bền vững. Đổi mới quản lý nhà nước về kinh tế thích ứng với hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 là hướng đi đúng đắn, cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
Ảnh minh họa - Internet
Nền kinh tế Việt Nam với hơn 32 năm đổi mới đã có những bước phát triển ngoạn mục, đạt được nhiều thành tựu có ý nghĩa lịch sử. Nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng khá trong nhiều năm, quy mô GDP đã lớn hơn rất nhiều so với trước. Năm 2018, GDP đạt khoảng 240 tỷ USD, GDP bình quân là 2580 USD/người; nếu tính cả con số chưa được thống kê thì GDP đạt khoảng 320 tỷ USD, GDP bình quân đạt khoảng 3400 USD/người. Năm 1990, xuất khẩu của Việt Nam mới đạt được khoảng 1 tỷ USD, thì đến năm 2018, tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu đã đạt mức 481,7 tỷ USD, trong đó kim ngạch xuất khẩu đạt 244,7 tỷ USD, nhập khẩu đạt 237 tỷ USD, xuất siêu đạt 7,7 tỷ USD (cao nhất từ trước tới nay). Điều này cho thấy, nền kinh tế Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc, có độ mở và hội nhập cao. Kết quả đó có sự góp phần quan trọng của mở cửa và hội nhập ngày càng sâu rộng của nền kinh tế Việt Nam vào nền kinh tế thế giới. Có thể nói, hội nhập quốc tế là một yếu tố quan trọng thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam phát triển.
Bên cạnh những thành công nêu trên, nền kinh tế nước ta đang đứng trước nhiều khó khăn thách thức. Mặc dù tăng trưởng kinh tế cao, bình quân 6,3%, nhưng vẫn thấp hơn mục tiêu đề ra của Chiến lược phát triển kinh tế -xã hội 10 năm 2011-2020, ở mức 7-8%. Tỷ lệ lao động và vốn góp phần tạo nên tăng trưởng kinh tế vẫn còn ở mức cao (8,4% và 53,3% năm 2018), yếu tố TFP đóng góp vào tăng trưởng kinh tế còn hạn chế, mới ở mức 38,3% năm 2018. Đặc biệt, yếu tố thể chế chưa được cải thiện, nhiều thói quen và cách quản lý cũ vẫn hiện diện trong các văn bản pháp luật, cơ chế, chính sách ... Theo WEF năm 2018 (GCI 4.0) thì chất lượng thể chế Việt Nam xếp hạng 94/140 nước trên thế giới. Do đó, cần phải đổi mới mạnh mẽ hơn nữa thể chế nhằm tạo cơ hội cho nền kinh tế Việt Nam phát triển.
Một trong những yếu tố quyết định đến tăng năng suất lao động là khoa học công nghệ trong nền kinh tế. Ở Việt Nam, tỷ lệ chi cho nghiên cứu và ứng dụng khoa học và công nghệ từ ngân sách nhà nước còn rất thấp, mới ở mức 0,44% GDP, trong khi trên thế giới vào những năm 1993-1994, khi có mức GDP bình quân đầu người tương tự Việt Nam, các quốc gia khác đã chi cho nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ ở mức 1,97%/GDP (Trung Quốc năm 2006-2007, tỷ lệ này là 1,37%). Ngoài ra, còn nhiều yếu tố nếu không được cải thiện, đổi mới thì kinh tế Việt Nam khó lòng bứt phá tăng trưởng cao trong thời gian tới. Hiện nay, thế giới đang đổi thay chóng mặt. Hội nhập và Cách mạng công nghiệp 4.0 đang tạo ra nhiều thời cơ cho các nước phát triển nhanh và bền vững, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức nếu không nắm bắt kịp xu thế này. Hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 là một xu thế tất yếu để mang lại phồn vinh và giàu mạnh cho những nước nắm bắt được thời cơ, đổi mới mạnh mẽ mọi mặt của nền kinh tế. Một trong những khâu đột phá là đổi mới quản lý nhà nước về kinh tế để theo kịp với hội nhập quốc tế sâu rộng và Cách mạng công nghiệp 4.0 đang phát triển và lan rộng nhanh chóng.
Hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang làm thay đổi mọi vấn đề, từ tư duy, nhận thức, tầm nhìn, phương thức và hình thức đến cơ chế, chính sách, giải pháp trong quản lý nhà nước về kinh tế. Hội nhập quốc tế làm cho các quốc gia có nhiều cơ hội để mở rộng và tiếp cận dễ dàng với các quốc gia khác không chỉ trong quản lý kinh tế mà còn trên tất cả các lĩnh vực từ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội đến quốc phòng, an ninh... Hội nhập quốc tế đã đưa đến cho các quốc gia có cơ hội học tập, tác động, ảnh hưởng lẫn nhau và triển khai các hoạt động liên kết, hợp tác, sẻ chia cùng có lợi. Hội nhập quốc tế cũng làm cho các quốc gia không còn tách biệt và biệt lập mà chịu tác động chung của những biến đổi trên thế giới. Sự tác động qua lại và phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế đang diễn ra ngày càng nhiều hơn, nhanh hơn và phức tạp hơn. Bên cạnh tiến trình hội nhập quốc tế đã và đang diễn ra ngày một sâu rộng, mạnh mẽ, liên tục thì cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 xuất hiện lại càng làm cho tiến trình hội nhập quốc tế nhanh hơn, mạnh mẽ hơn và sâu rộng hơn.
Cách mạng công nghiệp 4.0 xuất hiện và phát triển với tốc độ nhanh chóng nhờ các công cụ như: internet vạn vật, điều khiển tự động, trí tuệ nhân tạo, trí tuệ thông minh, robot, big data, vật liệu mới, không gian thông thoáng... Nó làm cho thế giới phẳng hơn, gần hơn, nhỏ hơn và làm thay đổi mọi mặt của đời sống con người ở mọi nơi, mọi chỗ. Với Cách mạng công nghiệp 4.0, việc tiếp cận và xử lý thông tin diễn ra dễ dàng, nhanh chóng. Cách mạng công nghiệp 4.0 có khả năng vô tận, có thể giải quyết, truyền tải nhiều loại thông tin cùng một lúc, trong khoảng thời gian ngắn nhất, khoảng vài giây, vài phút và có điều kiện để cung cấp cho con người những cơ sở dữ liệu đủ lớn để đưa ra các căn cứ khoa học cho những tầm nhìn xa, rộng, cho sự đoán định tương lai tương đối chính xác, cũng như hỗ trợ, gợi mở đưa ra chính sách, giải pháp có khả năng đúng đắn và chính xác cao.
Cách mạng công nghiệp 4.0 với trí tuệ nhân tạo sẽ giúp cho con người có khả năng đánh giá được các phương án tối ưu cần lựa chọn và có khả năng hoạch định chính sách kinh tế phù hợp nhất cho mỗi đất nước, mỗi tổ chức kinh tế, đặc biệt, trong quản lý nhà nước về kinh tế. Nhờ có Cách mạng công nghiệp 4.0 với mọi thông tin được điện tử hóa, số hóa và tự động hóa, kết nối một cách minh bạch và công khai, các khâu hoạch định, kiểm tra, kiểm soát việc đưa chính sách vào thực tiễn, cũng như thực hiện chính sách sẽ được thực hiện tốt hơn và chính xác hơn, nhanh chóng hơn. Hội nhập quốc tế gắn liền với cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 làm thay đổi nhanh chóng, có tính đột phá mọi sự quản lý về kinh tế đỏi hỏi các chính phủ phải có giải pháp, phương thức và hình thức quản lý kinh tế phù hợp.
Công tác tuyên tuyền, giáo dục và phổ biến chủ trương, đường lối, cơ chế, chính sách và giải pháp quản lý kinh tế của nhà nước và sự phản hồi của nhân dân, của các tổ chức chính trị - xã hội... về tính đúng đắn, phù hợp của chính sách và giải pháp quản lý của nhà nước về kinh tế dễ dàng hơn khi vận dụng thành quả của Cách mạng công nghiệp 4.0, của mạng xã hội, của hệ thống thông tin rộng khắp và của hội nhập quốc tế. Nhờ có Cách mạng công nghiệp 4.0, với các công cụ hiện đại, việc đưa quản lý nhà nước về kinh tế thay đổi từ đường lối, định hướng đến cơ chế, chính sách, giải pháp cụ thể vì có căn cứ hơn, khoa học hơn, sâu sắc hơn với tầm nhìn dài hơn, xa hơn, đầy đủ hơn và xác đáng hơn.
Hội nhập quốc tế cho phép các quốc gia tham chiếu, học hỏi nhau mô hình phát triển. Bên cạnh đó, nhờ có Cách mạng công nghiệp 4.0 mà việc hoạch định chính sách tốt hơn, nhanh hơn và hiệu quả hơn; đồng thời dễ phát hiện và định lượng được những rào cản có thể xuất hiện và có biện pháp để xử lý, giải quyết và loại bỏ các rào cản này, bảo đảm cho hoạch định chính sách kinh tế đạt được như mong đợi.
Bên cạnh đó, hội nhập quốc tế giúp cho các quốc gia có tầm nhìn về kinh tế xa hơn, có hiểu biết không chỉ trong phạm vi một quốc gia mà cả trên toàn thế giới. Cách mạng công nghiệp 4.0 làm cho các quốc gia khi đưa ra tầm nhìn chiến lược về kinh tế thuận lợi hơn và có cơ sở khoa học hơn, cũng như tạo điều kiện để quá trình hoạch định chính sách kinh tế có thể thực hiện nhanh hơn, tốt hơn và khoa học hơn. Hơn nữa, việc hoạch định chính sách kinh tế có thể rút ngắn khoảng cách, thời gian, rút ngắn một số bước mà chất lượng chính sách có thể cao hơn, tốt hơn. Đặc biệt, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, tầm nhìn và hoạch định chính sách kinh tế sẽ có thuận lợi hơn khi có thể tham khảo rộng rãi ý kiến của nhân dân. Sự phản hồi, phản biện của nhân dân sẽ giúp bổ sung nhiều căn cứ thực tế cho việc lựa chọn được chính sách kinh tế tốt nhất, phù hợp nhất.
Cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển khiến các quốc gia có thể áp dụng rộng rãi thành quả công nghệ, đưa kỹ thuật số vào quản lý, từ đó xuất hiện nhiều mô hình quản lý mới, như: Chính phủ số.., do vậy quản lý nhà nước về kinh tế cũng sẽ đổi mới từ tư duy, nhận thức đến mô hình, phương thức, cách thức, phương pháp, công nghệ,...
Như vậy, hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ tác động mạnh mẽ đến quản lý nhà nước về kinh tế từ tầm nhìn, hoạch định đường lối, chủ trương, đến xây dựng chiến lược, luật pháp và cơ chế, chính sách. Với Chính phủ số được hình thành, quản lý nhà nước về kinh tế cũng sẽ phải thay đổi theo hướng quản lý nhà nước kỹ thuật số. Mọi hoạt động kinh tế được số hóa, được điện tử hóa, các số liệu kinh tế, tài chính được cập nhật và lưu trữ trong hệ thống “big data” nên quản lý nhà nước về kinh tế cũng từ đó đổi mới theo.
Hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 không chỉ tác động đến nhà nước mà còn tác động mạnh mẽ đến người dân, nhà sản xuất và khách hàng. Mọi thông tin giữa nhà sản xuất với khách hàng và với nhà nước sẽ nhanh hơn, chính xác hơn. Thông tin về hoạt động kinh tế của mọi cá nhân, nhà sản xuất, kinh doanh sẽ minh bạch, rõ ràng. Thói quen mua bán sẽ thay đổi từ giao dịch trực tiếp truyền thống sang mua bán online, giao dịch trực tuyến, mọi hoạt động diễn ra qua internet vạn vật, thẻ tín dụng; thay đổi từ dùng tiền mặt sang không dùng tiền mặt; từ cần nhiều cửa hàng, nhiều nơi mua bán sầm uất đến các sàn giao dịch qua mạng, giao hàng đến tận nhà, từ chỗ sản xuất hàng loạt theo một số mẫu mã nhất định đến sản xuất hàng loạt phục vụ đơn chiếc theo nhu cầu của từng cá nhân. Sản xuất cũng từng bước thay đổi từ chỗ nhiều công nhân, lương thấp, thu nhập thấp đến chỗ ít công nhân, thay vào đó là robot và các thiết bị điều khiển từ xa, lương cao, thu nhập cao. Như vậy, đến một ngày nào đó, nền kinh tế hầu như không dùng tiền mặt trong thanh toán mua, bán, trao đổi hàng hóa mà hoàn toàn sử dụng thẻ tín dụng, qua hệ thống ngân hàng. Doanh thu, lợi nhuận, nộp thuế, các chi phí... của các doanh nghiệp, các chủ thể sản xuất kinh doanh sẽ được minh bạch, được kiểm soát. Nguồn thu nhập, tổng tài sản của người dân cũng được thông tin đầy đủ cho nhà nước mỗi khi nhà nước cần. Như vậy, trong điều kiện hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0, nhà nước cần bất kỳ thông tin nào về hoạt động kinh tế của các nhà sản xuất kinh doanh, về thị trường và về người dân đều có thể tiếp cận được.
Như vậy, với điều kiện hội nhập quốc tế và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, quản lý nhà nước về kinh tế sẽ được thực hiện hiệu quả và tốt hơn vai trò của mình về khắc phục khuyết tật thị trường, hỗ trợ thị trường, định hướng XHCN, định hướng và thực hiện hội nhập ngày càng sâu, rộng vào nền kinh tế thế giới, thực hiện nhà nước kiến tạo, phục vụ nhân dân, phục vụ doanh nghiệp... Hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng và Cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ thì bộ máy hành chính nhà nước phải được hiện đại hóa, thực hiện trên nền tảng công nghệ cao, công khai minh bạch. Nhiều khâu của quản lý nhà nước được tự động hóa, được kết nối và được xử lý online. Thủ tục, giấy tờ sẽ dần bị loại bỏ thay vào đó là lưu trữ trên mạng, điện toán đám mây, trong big data. Chữ ký điện tử có thể từng bước được thay thế chữ kỹ trên giấy để rút ngắn thời gian và điều kiện cho người dân. Nhiều hội họp bị kéo dài và tốn kém sẽ được thay bằng các diễn đàn trao đổi trên mạng, trên thư điện tử. Kết nối trực tuyến sẽ trở thành hoạt động thông thường của người dân và các cơ quan nhà nước.
Nhờ có hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 mà tất cả tài nguyên, tài sản quốc gia được hệ thống hóa, thống kê và quản lý trên hệ thống big data như: tài nguyên, đất đai, vùng trời, vùng biển, nguồn lực dự trữ, các tập đoàn, các tổng công ty nhà nước và cả tư nhân, nguồn lực lao động... Điều này dẫn đến thay đổi to lớn, đột phá không chỉ trong quản lý nhà nước về kinh tế mà trên tất cả các lĩnh vực đời sống của xã hội.
Với các chức năng của quản lý nhà nước về kinh tế, như: tạo lập môi trường, định hướng, hướng dẫn, tổ chức, điều tiết và kiểm tra xử lý vi phạm thì hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ hỗ trợ đắc lực cho việc thực hiện các chức năng này với nhiều tiện ích. Hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ, quản lý nhà nước về kinh tế sẽ thay đổi tích cực nhất trước đòi hỏi cấp thiết của cuộc sống đặt ra, nếu không các nền kinh tế sẽ trở nên kém phát triển và lạc hậu nhanh chóng.
Hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi các chính phủ phải thay đổi căn bản phương thức, hình thức và cả nội dung quản lý nhà nước về kinh tế. Cụ thể là sử dụng các công cụ công nghệ cao, như: internet vạn vật, robot, big data, trí tuệ thông minh... vào hoạch địch tầm nhìn, đường lối, định hướng, chính sách, mục tiêu vĩ mô. Đồng thời, các kế hoạch, chiến lược đề ra khoa học hơn nên quản lý nhà nước về kinh tế ở cấp vĩ mô thuận lợi và hiệu quả hơn nhiều lần so với trước. Nền kinh tế số cho phép quản lý nhà nước về kinh tế ở cấp vĩ mô khá minh bạch, các cân đối lớn được tính toán cụ thể, khoa học và xác đáng. Nguồn lực trong nền kinh tế được huy động tối đa, phục vụ cho sản xuất kinh doanh và cho phát triển, đồng thời nguồn lực đó cũng được bố trí khoa học, hiệu quả nhất nhờ có công nghệ của Cách mạng công nghiệp 4.0. Bên cạnh quản lý vĩ mô, thì hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 cũng sẽ hỗ trợ đắc lực và hiệu quả để quản lý doanh nghiệp và xã hội.
Với Cách mạng công nghiệp 4.0, với internet vạn vật, trí tuệ thông minh, chính phủ phải đẩy mạnh phát triển chính phủ điện tử, chính phủ số, mở rộng hội nhập, mở rộng dân chủ, tăng cường phản biện của xã hội, của các tổ chức chính trị- xã hội và của người dân.
Đổi mới mạnh mẽ quản lý nhà nước về kinh tế trong xu thế hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0 là một hướng đi đúng đắn đối với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Đây là cách làm duy nhất để đưa nền kinh tế Việt Nam bứt phá đạt tăng trưởng nhanh và bền vững. Tuy nhiên, mọi cái mới không hề dễ dàng đi vào cuộc sống, đôi khi sẽ gặp nhiều khó khăn khi triển khai trong thực tiễn. Do vậy, cần có ý chí, quyết tâm chính trị cao và có cách làm quyết liệt, dẫn dắt cả xã hội đi theo. Đổi mới, sáng tạo không tự nhiên xuất hiện, mà phải có môi trường, điều kiện nuôi dưỡng, ươm mầm và có vai trò thúc đẩy vĩ mô của nhà nước. Mặc dù có nhiều khó khăn nhưng chắc chắn Việt Nam sẽ tiến về phía trước, phát triển đạt ở mức cao như mong đợi của người dân Việt Nam.
PGS, TS Lê Quốc Lý
Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
