Tóm tắt:
Ngày nay thư viện số nói riêng và các tổ chức thông tin nói chung đã bước sang giai đoạn thay đổi quan trọng về phương thức sử dụng thông tin. Chúng ta có thể tìm kiếm và truy cập thông tin từ bất cứ đâu và bất cứ khi nào chúng ta muốn. “Thuật ngữ“ Thư viện số thông minh ”gần đây đã được sử dụng phổ biến hơn để thể hiện cho tầm nhìn về xu hướng của các Thư viện trong tương lai. Bản chất của Thư viện số thông minh là ngày càng hoàn thiện hơn và tăng thêm những dịch vụ tiện ích tự động hóa thông minh tích hợp trong Thư viện số. Thư viện số thông minh sẽ trở thành một trong những hạt nhân quan trọng của quá trình hội nhập toàn cầu. Bài viết này, tác giả tập trung vào một số các đặc điểm nhận diện các xu hướng dịch vụ từ Thư viện số thông minh để phân tích và dự báo về xu hướng hội nhập toàn cầu trong lĩnh vực thư viện số.
Từ khóa: Thư viện số thông minh; dịch vụ Thư viện số thông minh; hội nhập; toàn cầu hóa
Abstract:
Today, digital libraries in particular and information organizations in general have entered an important change stage how to use information. We can search and access information from anywhere and whenever we want. The term “Smart Digital Library” has recently become more commonly used to represent a vision of the digital library in near future. The essence of the Smart Digital Library is to improve and increase the smart automation utility services integrated in the Digital Library. Smart digital library will become one of the most important core in the global integration process. In this article, the author focuses on some characteristics of identifying some charateristic services from Smart Digital Library to analyze and forecast the trend of global integration in the digital library.
Keywords: Smart digital library; Smart Digital Library service; integration; globalization
- Đặt vấn đề
Sự phát triển của công nghệ thông tin và truyền thông là cơ sở hình thành thế giới phẳng trên không gian ảo mà thực chất là sự ánh xạ của thế giới thực - thành phần cốt lõi của nó là hệ sinh thái thông tin đa dạng trong xã hội của con người trước hết là không còn rào cản về không gian, thời gian. Trong các bước phát triển tiếp theo, đó là sự hoàn thiện dần và khắc phục những rào cản khác của thông tin mà đòi hỏi có yếu tố xử lý thông minh theo cơ chế não người với khối lượng thông tin khổng lồ và phạm vi toàn cầu. Chính vì thế, xu hướng hội nhập toàn cầu hóa là xu hướng không thể khác. Lĩnh vực thông tin - thư viện là một trong số các lĩnh vực đối tượng xử lý là lượng thông tin khổng lồ xuyên suốt mọi thời đại. Thực tiễn phát triển đã chứng minh về hiệu quả của thư viện số trong quá trình phát triển về khoa học công nghệ cho đến giai đoạn dịch bệnh biến đổi về môi trường tự nhiên thời gian qua. Tuy nhiên, các thư viện số hình thành và vận hành đang ở cơ chế hoạt động riêng lẻ hoặc nếu có kết nối mới chỉ dừng lại ở phạm vi trong một lĩnh vực cơ quan hoặc một ngành nghề nào đó. Hiện nay, xu hướng phát triển của công nghệ với những trụ cột chính của bối cảnh nền công nghiệp 4.0: trí tuệ nhân tạo (AI); dữ liệu lớn (big data); Internet vạn vật (IoT) đã tạo nền tảng cho việc kết nối, liên thông thư viện số và phát triển tích hợp các dịch vụ thư viện số thông minh điều đó đã tạo ra một xu hướng tất yếu mới của quá trình phát triển theo hướng các dịch vụ thư viện số thông minh trên phạm vi hội nhập toàn cầu về phương diện thư viện số. Nói cách khác, xu hướng kết nối các thư viện số đang là hiện hữu rõ rệt, và trong tương lai không xa, sẽ được tích hợp các tiện ích thư viện số thông minh để các thư viện số, hệ thống thư viện số sẽ hội nhập toàn cầu với nhau mà không còn rào cản giữa những thư viện số, hệ thống thư viện số chứa đựng dữ liệu của các hệ ngôn ngữ khác nhau trên thế giới.
Tại Việt Nam, hoạt động thông tin - thư viện đã và đang phát triển theo xu hướng chung với tốc độ rất nhanh và trong mọi loại hình thư viện do hạ tầng công nghệ thông tin cũng có sự phát triển vượt bậc những năm qua. Quá trình phát triển đồng bộ từ cơ chế chính sách cho đến việc áp dụng vào thực tiễn. Trong đó, hình thành các thư viện số và hệ thống thư viện số đã được đẩy mạnh triển khai rộng khắp, xu hướng hiện nay chuyển sang mức độ vừa tiếp tục xây dựng các thư viện số, hệ thống thư viện số, đồng thời, phát triển các thư viện số và hệ thống thư viện số thông minh tuân thủ chặt chẽ những tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế để sẵn sàng kết nối hội nhập vào các hệ thống thư viện số khác trên phạm vi toàn cầu.
Bài viết, tác giả minh họa từ quá trình phát triển thư viện số trường Đại học Nội vụ Hà Nội trong 10 năm qua với nguyên tắc phát triển xuyên suốt, đó là: “tự chủ xây dựng, vận hành và quản trị”. Trải qua các giai đoạn khác nhau, luôn cập nhật với xu hướng phát triển công nghệ thư viện số trên thế giới để đồng hành cùng sự phát triển của Nhà trường, đặc biệt phát huy vai trò rõ rệt trong 2 năm dịch bệnh phức tạp. Cho tới nay, triển khai kế hoạch định hướng phát triển các dịch vụ thư viện số thông minh nhằm triển khai thực hiện “Chương trình chuyển đổi số ngành Thư viện Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” theo Quyết định số 206/QĐ-TTg ngày 11/02/2021 của Thủ tướng Chính phủ và Quyết định số 2175/QĐ-BVHTTDL ngày 23/7/2021 của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch.
- Nội dung
2.1. Một số khái niệm
Trước khi phân tích một số đặc điểm dịch vụ của Thư viện số thông minh, chúng ta cần làm rõ một số các khái niệm sau:
- Thư viện hiện đại: Thư viện hiện đại là một Thư viện gắn liền với công nghệ thông tin. Thư viện hiện đại là nơi có thể đáp ứng nhu cầu thông tin của người dùng một cách dễ dàng và nhanh chóng. Thư viện hiện đại không hoạt động đơn độc mà có sự liên kết để hình thành một mạng lưới, hệ thống. Hệ thống này có thể gồm các Thư viện cùng ngành, cùng chức năng, hay cùng một khu vực địa lý (Thiên, 2016).
- Thư viện số: “Các Thư viện số là các tổ chức cung cấp các nguồn lực – tài nguyên, bao gồm cả các chuyên gia để lựa chọn cấu trúc, cung cấp khả năng truy cập tới các nguồn tri thức, phiên dịch, phân phối bảo đảm tính vẹn toàn và tính lâu dài của các bộ sưu tập số để cho một cộng đồng hoặc một tập hợp cộng đồng người dùng tin xác định luôn có thể sử dụng một cách nhanh chóng, kịp thời và kinh tế” (Seadle, 2007: 169-173).
- Thư viện thông minh (smart library): Các tác giả Aleksandrovich, R.B. và Ivanovna, O.B đưa ra khái niệm: Thư viện thông minh bao gồm phần cứng và phần mềm cung cấp các phương thức và công cụ tìm kiếm cho người dùng bằng phương thức điện tử theo yêu cầu và yêu cầu của họ, là Thư viện được cung cấp các dịch vụ, có tính tương tác sáng tạo từ thực tiễn trên phạm vi quốc tế (Aleksandrovich, 2016). Ngoài ra, Baryshev, A Rusal và cộng sự đưa ra khái niệm: “Thư viện thông minh” là tập hợp các tài nguyên thông tin điện tử khác nhau, đi kèm với các dịch vụ Thư viện chuyên biệt, được cung cấp bởi các phương tiện và phương pháp của công nghệ thông tin và truyền thông (Baryshev, 2015). Tiếp cận ở góc độ vai trò của Thư viện thông minh, nguồn nhân lực và dịch vụ Thư viện thông minh, các tác giả Brundaban Nahak và Satyjit Padhi đưa ra: Thư viện thông minh phục vụ tất cả các dịch vụ nhanh hơn, tốt hơn và thông minh cho người dùng tin thông qua công nghệ số bằng việc tích hợp các phần mềm khác nhau qua mạng Intranet và Internet. Thư viện thông minh sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo kết hợp với Internet vạn vật cung cấp những dịch vụ thông minh cho người dùng tin. Thư viện thông minh tạo ra:
+ Môi trường thông minh, truy cập di động, sáng tạo tri thức mới;
+ Thích ứng, sáng tạo hình thành nội dung thông minh;
+ Nhận diện thông minh về tri thức, giao diện thông minh (tổ chức tương tác với người dùng);
+ Dịch vụ thông minh (Ví dụ: Tùy biến cá nhân hóa thông tin trong Thư viện số và sử dụng di động) (Nahak, 2019).
- Thư viện số thông minh: Được xem là việc ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm đáp ứng các yêu cầu khác nhau về ứng dụng Thư viện số như một hệ thống trí tuệ nhân tạo được “thông minh hóa” các dịch vụ đối với các thành viên của các nhóm theo cơ chế đa chiều, đa lớp, có sẵn chế độ chờ sẵn sàng cho việc kết nối, chia sẻ, liên thông thông minh, chủ đạo là: các sản phẩm - dịch vụ Thư viện số thông minh đối với người dùng, cung cấp các thông tin báo cáo theo các yêu cầu khác nhau của nhóm quản lý; các chuẩn về kỹ thuật, công nghệ đối với việc liên thông, cộng tác làm việc giữa các nhóm tác nghiệp trong và ngoài hệ thống dựa trên ứng dụng công nghệ mới nhất trong việc cung cấp các dịch vụ Thư viện số tự động hóa thông minh...
- Không gian ảo (Cyberspace): Không gian ảo để chỉ việc môi trường kết nối thông tin cho con người có thể tham gia truyền tải từ bất kỳ nơi nào trên thế giới, nhấn mạnh đến những thông tin đa phương tiện chứa đựng những dạng thông tin mà con người đã sử dụng từ trước đến nay nhưng đã được gỡ bỏ rào cản về không gian và thời gian - không gian tiếp cận thông tin. (Abu-Taieh, 2019: 13).
2.2. Một số mốc phát triển các dịch vụ thư viện số theo xu hướng tự động và thông minh
Thư viện số tại trường Đại học Nội vụ Hà Nội được chính thức hoạt động trên Internet từ ngày 13 tháng 6 năm 2012 trên một máy tính để bàn và đường truyền Internet cáp đồng băng thông 3MB. Đến nay, thư viện số đã được đặt trên nền tảng 1 máy chủ tương đối mạnh và sử dụng đường truyền Internet cáp quang với băng thông 35MB. Từ khi hoạt động đến nay, thư viện số phát triển cập nhật thường xuyên. Trong đó, có một số mốc phát triển dịch vụ tự động theo hướng thông minh như sau:
- Tháng 4 năm 2018, Thư viện số nâng cấp phiên bản DSpace 4.2 hỗ trợ phương thức tìm kiếm linh hoạt theo nguyên lý của google, đồng thời xây dựng kế hoạch triển khai số hóa tài liệu truyền thống và số hóa văn bản của Thư viện. Đồng thời, Thư viện số phục vụ 2 dịch vụ:
+ Triển khai dịch vụ phục vụ học liệu mở: Cung cấp cho mọi thành viên truy cập - khách vãng lai vẫn có thể sử dụng được các tư liệu, tài liệu trong không gian này;
+ Triển khai dịch vụ sử dụng thư viện số hạn chế qua việc cấp tài khoản: Chỉ thành viên có tài khoản (account) được cung cấp mới có quyền sử dụng các tài liệu, tư liệu trong không gian này.
- Năm 2020, do tình hình dịch bệnh phức tạp, Thư viện đã triển khai các dịch vụ hiện đại với định hướng liên thông, liên kết, đồng bộ hóa dữ liệu theo mô hình tập trung tại trụ sở chính - 36 Xuân La, Tây Hồ, Hà Nội và phục vụ cho toàn thể sinh viên, học viên, người học của Nhà trường tại tất cả các địa điểm học tập của các lớp, các bậc, hệ đào tạo.
- Tháng 5 năm 2021, triển khai phương thức thu thập, phát triển nguồn tài nguyên thông tin số từ người dùng tin (bạn đọc), nhằm xây dựng nguồn tài nguyên thông tin phong phú (bạn đọc) qua địa chỉ liên kết sau. (Hình 1)
http://113.190.240.60:8080/phamquangquyen/handle/123456789/5412
- Ngày 12 tháng 7 năm 2021 triển khai dịch vụ thu nhận các sản phẩm khoa học của giảng viên, viên chức, người lao động, sinh viên, học viên trong toàn trường của cả 3 miền bằng hình thức nộp bản số trực tuyến các sản phẩm gồm: Đề tài nghiên cứu khoa học (Đề tài NCKH), khóa luận tốt nghiệp đại học, luận văn thạc sĩ.
Một điểm đáng chú ý, đó là trong quá trình đẩy mạnh phát triển theo hướng hiện đại, với mục đích tự chủ trong quản trị và vận hành. Thư viện số đã triển khai theo nguyên tắc hàng đầu, đó là kết thừa đồng bộ hóa dữ liệu để các kết quả được sử dụng hiệu quả theo nguyên tắc: “làm một lần, sử dụng nhiều lần, nhiều mục tiêu”. Việc thiết kế và đưa ứng dụng nộp sản phẩm khoa học trực tuyến trên sẽ là tiền đề cho việc phát triển nguồn tài nguyên thông tin số trong mục tiêu phát triển đến năm 2025 và định hướng tới năm 2030. Dịch vụ thu nhận trực tuyến các sản phẩm khoa học số (luận văn thạc sỹ, đề tài nghiên cứu khoa học,...) được Thư viện sử dụng dịch vụ của “bên thứ ba” dùng biểu mẫu của google. Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là được thiết kế theo đúng tiêu chuẩn nghiệp vụ của lĩnh vực thư viện số và lưu trữ số (tuân theo các tiêu chuẩn của siêu dữ liệu Dublin Core và chuẩn trao đổi dữ liệu số OAI-PMH) để xử lý và cập nhật dữ liệu vào Thư viện số (DSpace) cũng như sẵn sàng kết nối liên thông liên kết với không gian rộng hơn: các thư viện số cơ sở đào tạo khác, quốc gia và quốc tế sau này. Kết quả ban đầu, đã cho những hứa hẹn dự báo về hiệu quả trong thời gian tiếp theo (Hình 2):
Với kết quả thu thập được từ người nộp sản phẩm khoa học số trực tuyến (Hình 2) đã được Thư viện thiết kế cấu trúc dữ liệu theo các trường của siêu dữ liệu Dublin Core để nhằm thu thập tự động và chuyển đổi các dữ liệu đó cập nhật vào thư viện số, sẵn sàng kết nối theo kiến trúc của OAI-PMH với các thư viện số hoặc hệ thống thư viện số khác.
2.3. Định hướng phát triển các dịch vụ thư viện số đảm bảo sẵn sàng hội nhập và phát triển
Thư viện số là xu hướng phát triển tất yếu, để phát triển bền vững và sẵn sàng hội nhập từng thư viện số phải có những giải pháp để đảm bảo. Một trong những vấn đề mấu chốt, đó là việc tuân thủ theo các chuẩn về công nghệ quốc tế; các chuẩn về nghiệp vụ quốc gia và quốc tế. Tiếp đó, là việc định hướng phát triển các dịch vụ trên thư viện số đối với tất cả các bên tham gia (lãnh đạo quản lý; người vận hành, quản trị; người sử dụng) kết hợp thành một môi trường thông tin thư viện số chung kết nối hội nhập toàn cầu, đồng thời vẫn tạo ra những không gian riêng của từng thư viện để từ đó hạt nhân của hệ thống thư viện số toàn cầu chính là các thư viện số thành viên.
Nhận thức được vấn đề, thư viện số trường Đại học Nội vụ Hà Nội đã chú trọng đến các tiêu chuẩn ngay từ khi triển khai xây dựng. Quá trình vận hành đã cập nhật với dữ liệu càng ngày càng lớn, đồng thời cũng đã tham gia liên thông liên kết thư viện số với các thư viện số khác dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế về liên kết, liên thông thư viện số. Thời gian tới, trước hết là từ nay đến năm 2025, xác định phát triển các dịch thư viện số theo các hướng như sau:
* Nhóm yêu cầu về dịch vụ Thư viện số thông minh đối với người vận hành và quản trị:
- Hỗ trợ đánh chỉ mục tìm kiếm tiên tiến: phạm vi bao quát nguồn tin, kỹ thuật đánh chỉ mục linh hoạt, mềm dẻo (đánh chỉ mục theo khối ký tự (CU – Character Units) và đánh chỉ mục theo nội suy điểm ảnh – Tiếng Việt có dấu hoặc không dấu)). Hệ thống có các phương tiện rà soát để đánh chỉ mục thường xuyên, định kỳ bằng các kỹ thuật tiên tiến (robot) tìm kiếm các nguồn, các thông tin mới cập nhật để đánh chỉ mục theo triết lý, nguyên tắc của bộ máy tìm kiếm google. Ngoài ra, kỹ thuật đánh chỉ mục đang được thiết kế hướng đến mục tiêu cho phép người quản trị cấu hình phạm vi bên trong cấu trúc Thư viện số và bên ngoài hệ thống Thư viện số và hỗ trợ về ngữ nghĩa các đơn vị từ vựng được đánh chỉ mục (đánh chỉ mục từ liên quan đồng nghĩa).
- Có khả năng đồng bộ hóa các nguồn dữ liệu, thông tin khác nhau, phát hiện và xử lý linh hoạt các trường hợp thông tin trùng lặp. Đề xuất hướng xử lý khi gặp những tình huống này. Hệ thống có khả năng làm việc với các định dạng dữ liệu khác nhau, nguồn dữ liệu được xây dựng từ các thành viên cập nhật dữ liệu và có khả năng kiểm soát được việc cập nhật, xử lý chặt chẽ theo thời gian thực hoặc truy vết.
- Khả năng hỗ trợ việc tổ chức, tổ chức lại cấu trúc thông tin được thực hiện thuận lợi, dễ dàng đối với việc phân quyền cho các bộ phận quản trị, phân quyền cho từng nhóm, từng thành viên và phân quyền trên theo cấu trúc dữ liệu trong Thư viện số và nhiều mức độ quyền khác nhau. Việc chia sẻ kết quả thu thập, xử lý dữ liệu từ các bộ phận mang tính vừa “động” vừa “tĩnh” để đảm bảo cơ chế bảo mật cũng như việc sử dụng tối ưu hóa quá trình xử lý thông tin.
- Tích hợp những dịch vụ là thế mạnh của bên thứ ba như các ứng dụng mạng xã hội, dịch vụ tương tác các thành viên từ các nhóm: tương tác giữa nhóm tác nghiệp với nhau của Thư viện số, tương tác với các nhóm trong các Thư viện số (hệ thống Thư viện số); tương tác giữa người dùng tin với nhóm tác nghiệp, người dùng tin với người dùng tin,... và tương tác đó bao gồm các yếu tố kỹ thuật và xã hội - như người với người (người dùng tin với đội ngũ viên chức Thư viện; giữa các viên chức Thư viện trong cùng một cơ quan, đơn vị; giữa các viên chức Thư viện ở những đơn vị khác nhau); các yếu tố giữa các thiết bị công nghệ (máy tính với máy tính, máy tính với thiết bị thông minh khác,…). Sự tương tác đa chiều đó sẽ được cung cấp nền tảng từ các yếu tố kỹ thuật đồng bộ hóa thông minh thông qua các giao diện thân thiện, dễ sử dụng đối với mọi thành viên. Tiếp nhận yêu cầu - nhận lệnh từ các dạng thông tin khác nhau của ngôn ngữ tự nhiên vốn quen thuộc với con người (nhập lệnh từ nhiều nguồn: bàn phím, lời nói, vân tay, thậm chí là cảm biến nhận diện nhu cầu từ tần số não,…).
- Tích hợp các tiện ích xử lý tập trung, tại nguồn, di trú dữ liệu trong các hệ thống khác nhau; sử dụng kết quả xử lý của các đơn vị khác và tích hợp các tiện ích thông minh trong xử lý trùng lắp, lãng phí,…
- Tích hợp các tiện ích tự động hóa thu thập và tổ chức có cấu trúc các thông tin tương tác trong quá trình sử dụng của người dùng tin, quá trình tương tác của các thành viên vận hành các thư viện số với nhau cũng như các công cụ từ vựng để tự động hóa xử lý thông minh đối với nguồn dữ liệu đó, hình thành các bộ hồ sơ tương tác trong hệ thống thư viện số.
- Tích hợp tiện ích chuyển đổi ngôn ngữ trong thư viện số dựa trên công nghệ trợ lý ảo để thư viện số sẵn sàng hội nhập với tất cả các hệ thống thư viện số không sử dụng cùng hệ ngôn ngữ.
* Nhóm yêu cầu về dịch vụ Thư viện số đối với người sử dụng
Xét đến cùng mục tiêu của việc hội nhập, kết nối thư viện số cũng để phục vụ tốt nhất nhu cầu tin của người dùng tin trong xã hội, để mọi thành viên có cơ hội tiếp cận với nguồn tài nguyên thông tin đầy đủ đa dạng nhất của mọi nền văn hóa, loại bỏ được các rào cản về không gian, thời gian và cả rào cản về ngôn ngữ. Mặc dù, Thư viện số và đặc biệt là xu hướng Thư viện số thông minh sẽ không còn ranh giới tuyệt đối giữa người vận hành, quản trị và người sử dụng, cả hai vai trò đều tương tác qua lại biện chứng; những người vận hành, quản trị đều có vai trò người dùng tin và thậm chí họ cần phải sắm vai người dùng tin để xây dựng, tổ chức vận hành và quản trị Thư viện số cũng như phân tích hệ thống để đặt ra những bài toán, những yêu cầu đối với các dịch vụ Thư viện số ngày một tiện sử dụng hơn. Thư viện số với các dịch vụ được áp dụng công nghệ hiện đại sẽ không chỉ phục vụ những người sử dụng ở trong một quốc gia, hoặc trong những quốc gia sử dụng chung một hệ ngôn ngữ, mà còn tạo điều kiện thuận lợi nhất tới tất cả mọi người, kể cả trường hợp khác biệt về mặt ngôn ngữ, sẽ được các tiện ích “trợ lý ngôn ngữ” thông minh tích hợp trong thư viện số hỗ trợ.
- Tiện ích thư viện số kết nối toàn cầu trong quá trình hội nhập cũng sẽ được xây dựng, phát triển tích hợp trang bị các công cụ cho người sử dụng tự nhận diện các tư liệu, dữ liệu mà họ đang tiếp nhận cũng như phân tích chất lượng thông qua công cụ trắc lượng công trình khoa học (bibliometrics) được thiết lập bởi các cơ sở dữ liệu trắc lượng toàn cầu (isi, scopus, google scholar,...). Qua đó, người dùng tin sẽ có thêm thông tin có thể đánh giá sơ bộ về chất lượng, sự phù hợp của tài liệu để quyết định sử dụng tài liệu đang tiếp nhận hay chưa.
- Kết luận
Hội nhập toàn cầu là xu hướng tất yếu, thực chất là do tác động của phương thức tổ chức, sử dụng thông tin hình thành xã hội thông tin. Trong đó, thư viện số là một trong những phương thức tổ chức thông tin nền tảng cho việc hội nhập, toàn cầu hóa trong bối cảnh của nền công nghiệp 4.0 đang diễn tiến trên toàn thế giới. Việc triển khai xây dựng các thư viện số đảm bảo của yêu cầu để sẵn sàng hội nhập sẽ là điều kiện quan trọng giúp các quốc gia, các lĩnh vực rút ngắn quá trình phát triển tất yếu và bứt phá trong thời kỳ chuyển đổi số trên thế giới phẳng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
Nguyễn Văn Thiên (2016). Quản lý Thư viện hiện đại tại Việt Nam: Luận án tiến sĩ. Hà Nội: trường Đại học Văn hóa Hà Nội.
Tiếng Anh
Abu-Taieh, E. (2019). Cyberspace. London: London.
Aleksandrovich, R. I. (2016). Smart Library Concept in Siberian Federal University. International Journal of Applied and Fundamental Research, 1-7.
Baryshev, A. R. (2015). Electronic Library: Genesesis, Trends. From Electronic Library to Smart Library. Journal of Siberian Federal University. Humanities and Social Science, 1043-1049.
Nahak, B. a. (2019). The Role of Smart Library and Smart Librarian for E-Library Services.
Seadle, M. &. (2007). Defining a digital library. Library Hi Tech, pp. 169-173.
TS.Phạm Quang Quyền
(Giám đốc Trung tâm Thông tin - Thư viện, Trường Đại học Nội vụ Hà Nội)
