Ảnh minh họa - TL
Tóm tắt: Tập đoàn kinh tế tư nhân là một thực thể tổ chức doanh nghiệp có vai trò ngày càng quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Trong những năm gần đây, khu vực kinh tế tư nhân nói chung và các tập đoàn kinh tế tư nhân nói riêng đã phát triển mạnh, đóng góp lớn vào tăng trưởng, tạo việc làm và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp tích cực, sự phát triển nhanh chóng của các tập đoàn này cũng đặt ra nhiều vấn đề về thể chế, quản trị, minh bạch thông tin và giám sát nhà nước. Bài viết phân tích những vấn đề đặt ra từ thực tiễn, đồng thời đề xuất một số định hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện khung chính sách, phát triển lành mạnh khu vực tập đoàn kinh tế tư nhân trong giai đoạn tới. Từ khóa: Tập đoàn kinh tế tư nhân, quản trị doanh nghiệp, pháp lý, phát triển bền vững, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
1. Vai trò ngày càng lớn của tập đoàn kinh tế tư nhân trong nền kinh tế
Trong các Văn kiện Đại hội Đảng, đặc biệt là Đại hội XIII, khu vực kinh tế tư nhân được xác định là “một động lực quan trọng của nền kinh tế”, cần được tạo điều kiện phát triển lành mạnh, bền vững. Tập đoàn kinh tế tư nhân - hình thái tổ chức doanh nghiệp quy mô lớn, hoạt động đa ngành, thường theo mô hình công ty mẹ - công ty con - đang trở thành một xu thế phát triển tất yếu trong quá trình tích tụ và tập trung vốn, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước.
Thực tiễn cho thấy, các tập đoàn kinh tế tư nhân tại Việt Nam đã có nhiều đóng góp tích cực trong phát triển kinh tế - xã hội, tiêu biểu như Vingroup, Sun Group, Tân Hiệp Phát, Hòa Phát, Masan, THACO, v.v... Các doanh nghiệp này không chỉ tham gia sâu vào chuỗi cung ứng trong nước mà còn từng bước mở rộng ra thị trường quốc tế, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đổi mới công nghệ và tạo việc làm cho hàng triệu lao động.
2. Một số vấn đề đặt ra từ thực tiễn phát triển tập đoàn kinh tế tư nhân
2.1. Thiếu khung pháp lý rõ ràng Hiện nay, pháp luật Việt Nam chưa có văn bản quy định cụ thể và đầy đủ về mô hình tập đoàn kinh tế tư nhân. Việc thiếu vắng khung pháp lý điều chỉnh dẫn đến nhiều hệ lụy như: tổ chức quản trị thiếu minh bạch, sở hữu chéo phức tạp, chưa có tiêu chí pháp lý để giám sát tổng thể hoạt động và rủi ro tài chính của tập đoàn. Điều này cũng làm phát sinh tình trạng "lách luật", gây khó khăn cho công tác thanh tra, kiểm tra, và điều tiết của Nhà nước.
2.2. Rủi ro từ phát triển nóng, thiếu nền tảng bền vững Nhiều tập đoàn mở rộng đầu tư đa ngành, sử dụng đòn bẩy tài chính cao, dẫn đến nguy cơ mất cân đối tài chính hoặc mất khả năng thanh toán khi có biến động thị trường. Một số trường hợp điển hình đã ảnh hưởng tiêu cực tới thị trường tín dụng và lòng tin nhà đầu tư, đòi hỏi sự vào cuộc kịp thời của cơ quan quản lý nhà nước.
2.3. Hạn chế về quản trị doanh nghiệp và minh bạch thông tin Hệ thống quản trị trong nhiều tập đoàn tư nhân vẫn mang nặng tính cá nhân, tập trung quyền lực vào một số cổ đông lớn hoặc người sáng lập. Thiếu cơ chế kiểm soát độc lập, không công khai báo cáo tài chính hợp nhất và không tuân thủ đầy đủ chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS) là những bất cập cần khắc phục.
2.4. Quan hệ giữa doanh nghiệp và Nhà nước chưa minh bạch Khi các tập đoàn kinh tế tư nhân trở nên quá lớn và có ảnh hưởng chính sách, nếu thiếu cơ chế giám sát hiệu quả, sẽ tiềm ẩn nguy cơ hình thành “nhóm lợi ích”, ảnh hưởng tới công bằng, cạnh tranh lành mạnh và định hướng phát triển nền kinh tế thị trường theo đúng quỹ đạo xã hội chủ nghĩa.
3. Định hướng và giải pháp phát triển tập đoàn kinh tế tư nhân phù hợp với định hướng của Đảng và Nhà nước
Một là, khẩn trương xây dựng, ban hành khung pháp lý đầy đủ, thống nhất để điều chỉnh hoạt động của các tập đoàn kinh tế tư nhân, quy định rõ tiêu chí, mô hình tổ chức, nghĩa vụ công bố thông tin và chế tài xử lý vi phạm. Hai là, tăng cường vai trò của Nhà nước trong giám sát và kiểm soát rủi ro hệ thống, nhất là các tập đoàn có ảnh hưởng lớn đến thị trường tài chính, bất động sản, ngân hàng. Ba là, đẩy mạnh cải cách thể chế, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển khu vực tư nhân, song song với việc thiết lập cơ chế kiểm soát quyền lực kinh tế, ngăn chặn tình trạng độc quyền, thao túng thị trường. Bốn là, nâng cao chất lượng quản trị doanh nghiệp, khuyến khích áp dụng các nguyên tắc quản trị tiên tiến, công khai hóa thông tin tài chính, thực hiện kiểm toán bắt buộc đối với các tập đoàn có quy mô lớn. Năm là, gắn phát triển kinh tế với trách nhiệm xã hội và phát triển bền vững, khuyến khích các tập đoàn tư nhân đầu tư vào khoa học công nghệ, đào tạo nhân lực chất lượng cao, bảo vệ môi trường và đóng góp vào an sinh xã hội.
4. Kết luận
Tập đoàn kinh tế tư nhân là một xu hướng phát triển tất yếu trong nền kinh tế thị trường hiện đại. Tuy nhiên, để khu vực này phát triển lành mạnh, đúng định hướng, cần có sự đồng hành của Nhà nước trong hoàn thiện thể chế, tăng cường quản lý, giám sát và thúc đẩy các giá trị phát triển bền vững. Đây là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh Việt Nam tiếp tục thực hiện các đột phá chiến lược và mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030, tầm nhìn 2045.
TS Nguyễn Trung Thành
Viện Khoa học Môi trường và Xã hội
Tài liệu tham khảo:
Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, NXB Chính trị quốc gia Sự thật. Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (2015), Báo cáo tổng hợp đề tài KX.04.12/11-15: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng tập đoàn kinh tế Việt Nam. OECD (2010), Corporate Governance and the Financial Crisis: Conclusions and Emerging Good Practices. Khanna, T. & Yafeh, Y. (2007), Business Groups in Emerging Markets: Paragons or Parasites?, Journal of Economic Literature. Colpan, A. M. et al. (2010), Business Groups and Governance, Oxford University Press.
