Luật Báo chí 2016 coi tạp chí khoa học là sản phẩm báo chí xuất bản định kỳ để công bố kết quả nghiên cứu khoa học, thông tin về hoạt động khoa học chuyên ngành (khoản 16, điều 3 Luật Báo chí 2016). Thực tế cho thấy tạp chí khoa học là một diễn đàn khá ổn định để công bố, giới thiệu, thảo luận về các kết quả nghiên cứu có tính phát hiện, đăng tải các nội dung học thuật thuộc một lĩnh vực khoa học chuyên ngành hoặc liên ngành. Đây là một trong những kênh truyền thông khoa học quan trọng nhất trong hoạt động khoa học và công nghệ, nơi thể hiện sản phẩm cuối cùng của các công trình nghiên cứu và cũng là bệ đỡ để các công trình khoa học được công bố.
Ở nước ta hiện nay, trong tổng số 673 tạp chí thì có khoảng hơn 40% trong số đó là tạp chí khoa học. Khác với báo, tạp chí không chạy theo cập nhật thời sự hàng ngày, mà nội dung của tạp chí chủ yếu là những bài viết chuyên sâu, mang tính nghiên cứu chuyên ngành trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ được giao, tạo vị thế vững vàng, tạo nền tảng tốt trong dòng chảy thông tin báo chí… Vì vậy, người làm nội dung hoặc viết bài cho tạp chí khoa học cũng phải có những kiến thức chuyên sâu trong lĩnh vực liên quan. Nói cách khác, vai trò của Tạp chí khoa học trong phổ biến kiến thức vừa đòi hỏi nghiệp vụ báo chí cao của một người làm báo, vừa cần có kiến thức về khoa học và công nghệ; có được hai yếu tố trên trong một người làm báo thì sẽ nâng cao được vai trò của Tạp chí, nhất là trong thời đại công nghệ 4.0.
Cùng với cách mạng khoa học và công nghệ, cách mạng công nghiệp 4.0, tạp chí khoa học và tạp chí thuộc cơ quan khoa học là một loại hình truyền thông không thể thiếu trong hoạt động báo chí hiện nay. Bên cạnh các tạp chí khoa học chuyên ngành mang tính truyền thống, cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đã dẫn đến hình thành và phổ biến loại hình các tạp chí khoa học đa ngành và liên ngành mang tính chuyên môn cao, đăng tải các bài báo liên quan đến các lĩnh vực khoa học cụ thể thông qua một quy trình bình duyệt nghiêm ngặt, tôn trọng bản quyền, góp phần tạo nên nguồn thông tin đa chiều, đáp ứng nhu cầu của xã hội phát triển.
Căn cứ vào thực tế hiện nay, tạp chí khoa học có thể phân chia thành 3 loại hình, gồm: Tạp chí thông tin lý luận (như tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông của Học viện Báo chí và Tuyên truyền; tạp chí Thông tin khoa học lý luận chính trị của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh…); tạp chí khoa học chuyên ngành (như tạp chí Vật lý ngày nay, tạp chí Cơ khí Việt Nam, các tạp chí khoa học của các trường Đại học…); tạp chí khoa học ứng dụng (như tạp chí Việt Nam hội nhập …). Trong đó, khác với 2 loại hình tạp chí khoa học trên, tạp chí khoa học ứng dụng khi thực hiện vai trò thông tin truyền thông thường mang tính chính trị - xã hội sâu rộng. Gắn việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức khoa học, chính sách, pháp luật của Nhà nước với việc phản ánh kết quả thực hiện chính sách pháp luật đó trong thực tế đời sống, xã hội. Nhiệm vụ tư vấn phản biện của Tạp chí khoa học ứng dụng được coi trọng, nhằm góp phần xây dựng các chính sách đúng đắn, phù hợp với thực tiễn, góp phần giữ vững ổn định chính trị và phát triển đất nước, nâng cao năng lực lãnh đạo, quản lý của Nhà nước đối với xã hội. Bản chất của hoạt động tư vấn phản biện của Tap chí khoa học ứng dụng là phản ánh và cung cấp những luận cứ khoa học, kịp thời, chính xác, khách quan cho quá trình dự thảo, ban hành và thực thi các chủ trương, chính sách, các đề án, quyết sách của Nhà nước để các chính sách đó đi vào cuộc sống một cách tích cực và hiệu quả.
Thuộc loại hình Tạp chí khoa học ứng dụng, tạp chí Việt Nam Hội nhập của Viện Chính sách, Pháp luật và Quản lý (Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) là loại hình tạp chí khoa học ứng dụng trong lĩnh vực chính sách, pháp luật và quản lý gắn với hội nhập và phát triển. Trong 7 năm qua kể từ khi được thành lập, Tạp chí đã tập trung xuất bản các số chuyên đề khoa học có chất lượng tốt, các nghiên cứu về chính sách, pháp luật và quản lý và kết quả thực thi trong thực tiễn trong quá trình hội nhập và phát triển. Đăng tải nhiều bài viết của các nhà khoa học trình độ cao đi sâu phân tích lý luận và thực tiễn của việc hoạch định chính sách, pháp luật, những bài học kinh nghiệm trong tổ chức thực hiện các nghị quyết của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Đồng thời đưa ra lập luận sắc bén, khoa học phản bác những luận điểm sai trái của các thế lực thù địch, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Cùng với những bài viết mang tính học thuật, Tạp chí Việt Nam Hội nhập còn luôn hướng tới nhiệm vụ phổ biến kiến thức pháp luật, chính sách tới người dân, doanh nghiệp và cộng đồng xã hội bằng các hình thức dễ hiểu và hiệu quả nhất. Tạp chí Việt Nam hội nhập điện tử đã mở Chuyên mục Phổ biến kiến thức pháp luật và chuyên trang điện tử “Pháp luật quản lý” được đông đảo bạn đọc quan tâm, góp phần vào xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật của các thành viên trong xã hội trên tinh thần thượng tôn pháp luật. Kết quả hoạt động của Tạp chí được xã hội ghi nhận, là minh chứng cho vai trò và sự cần thiết của các tạp chí làm nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và phổ biến kiến thức trong thời đại số. Và tất nhiên với loại hình tạp chí khoa học ứng dụng như vậy, những người thực hiện thực sự là các phóng viên, nhà báo gắn với thực tiễn, với cuộc sống đương đại; các phóng viên khi đủ điều kiện theo quy định, cần được cấp thẻ Nhà báo để khẳng định vai trò và nhiệt huyết nghề nghiệp của họ…
Nhân đây, xin chia sẻ thêm về Mã số ISSN đối với tạp chí khoa học. Tạp chí Việt Nam hội nhập là một trong những tạp chí được cấp mã số ISSN. Đây là mã số chuẩn quốc tế cấp cho xuất bản phẩm nhiều kỳ (XBPNK), một mã số được công nhận trên phạm vi toàn thế giới nhằm xác định nhan đề của các XBPNK. Khi đã có chỉ số ISSN, tạp chí sẽ được quốc tế thừa nhận chính thức và giới thiệu trên quy mô toàn cầu, hay nói nôm na là tạp chí đã có “thẻ căn cước” để đi lại trong “làng” thông tin toàn cầu…
TS.Ngô Xuân Tâm
Cần có sự phân định rõ ràng về các tạp chí khoa học để từ đó đưa ra những chính sách quản lý và định hướng cho công tác tạp chí phát triển:
1. Tạp chí khoa học chuyên ngành đặc thù: Đây là những tạp chí mang tính chất hoàn toàn nghiên cứu gắn với ngành nghề đặc thù như: Vật liệu mới, Vật liệu xây dựng, Vật lý, Hóa học, Toán học, Thí nghiệm, Cơ khí, Địa chất... Những tạp chí này gắn với những cơ quan chủ quản là Hội, Viện mang tính khoa học đặc thù. Với những tạp chí khoa học này từ Ban biên tập tới các Cộng tác viên đều phải là những người trong ngành nghiên cứu này, tính kỹ thuật, tính đặc thù của các tạp chí khoa học này được đặt ra nhằm hướng tới chỉ những người công tác và nghiên cứu trong lĩnh vực này mới có thể tham gia cũng như dùng để tham khảo như một tài liệu nghiên cứu chuyên ngành khoa học đặc thù đó.
2. Tạp chí khoa học mang tính xã hội, phổ biến kiến thức: Đây là những tạp chí khoa học đại chúng mang tính xã hội cao bởi lĩnh vực hoạt động của tạp chí gắn nghiên cứu với thực tiễn, gắn nghiên cứu với phổ biến kiến thức tới cộng đồng xã hội, lấy thực tiễn để soi rọi và đúc kết cho các nghiên cứu mang tính xã hội. Những tạp chí này là các tạp chí trong các lĩnh vực: Xã hội, Chính sách, Quản lý, Văn hóa - Lịch sử, Pháp luật... Những tạp chí này còn có một vai trò rất quan trọng là phổ biến kiến thức tới cộng đồng xã hội và vai trò gắn nghiên cứu với thực tiễn phát triển được đặt lên làm tiêu chí hàng đầu. Những cơ quan chủ quản là Hội, Viện của những tạp chí này đều có chức năng nhiệm vụ gắn đề tài nghiên cứu khoa học với thực tiễn và nhiệm vụ phổ biến kiến thức. Ban biên tập của các tạp chí này bao gồm những người làm công tác nghiên cứu, công tác xã hội và đặc biệt là đội ngũ các nhà báo gắn với lĩnh vực hoạt động sâu rộng của tạp chí.
PGS.TS Nguyễn Tất Viễn
Nguyên Ủy viên Thường trực Ban Cải cách Tư pháp Trung ương
