CNBD là một trong những ngành công nghiệp quan trọng có giá trị cao và đóng vai trò trung tâm trong cuộc cách mạng công nghệ hiện đại. Ngành CNBD sản xuất các thành phần điện tử dựa trên vật liệu bán dẫn. Các thành phần điện tử này bao gồm: transistor, diode, vi mạch và nhiều loại linh kiện khác được tạo ra từ vật liệu bán dẫn như silic và các hợp chất bán dẫn khác. CNBD đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của ngành công nghiệp điện tử, viễn thông và là linh kiện thiết yếu cho các thiết bị thông minh của nhu cầu số hóa, điện toán đám mây, mini hóa chip điện tử... Hiện tại, các trung tâm quan trọng của ngành CNBD toàn cầu được đặt tại Đài Loan, Hàn Quốc, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc.
Ảnh minh họa - TL
Cơ hội
Trong bối cảnh xu hướng của chuỗi giá trị bán dẫn đang dần dịch chuyển sang các nước Đông Nam Á, Việt Nam được đánh giá là có đầy đủ điều kiện và yếu tố cần thiết để phát triển CNBD, từ hệ thống chính trị ổn định, vị trí địa lý thuận lợi, nguồn nguyên liệu phong phú đến nguồn nhân lực trong lĩnh vực kỹ thuật công nghệ dồi dào và cơ sở hạ tầng số ngày một phát triển. Trong thời gian qua, các tập đoàn lớn như Intel, Samsung, Amkor, Synopsys đang mở rộng đầu tư vào Việt Nam. Xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc (China+1) tạo cơ hội thu hút các công ty bán dẫn.
Bên cạnh đó, CNBD Việt Nam đang nhận được hàng loạt chính sách hỗ trợ từ Chính phủ. Cụ thể như Việt Nam đang ban hành nhiều ưu đãi về thuế, đất đai, đào tạo nhân lực để thu hút đầu tư vào bán dẫn. Chính phủ thúc đẩy chuyển đổi số và phát triển công nghệ cao, trong đó có ngành bán dẫn. Theo đó, CNBD được đưa vào danh sách các ngành, lĩnh vực được hưởng các ưu đãi cao nhất theo pháp luật về đầu tư từ chính sách thuế đến các hỗ trợ đầu tư chuyên biệt, như: Vi mạch được xếp vào danh mục các sản phẩm công nghệ cao được ưu tiên khuyến khích phát triển theo Quyết định số 38/QĐ-TTg, ngày 30/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ; Phát triển vi mạch được nêu tại Quyết định số 127/QĐ-TTg, ngày 26/01/2021 về phát triển trí tuệ nhân tạo; Quyết định số 2117/QĐ-TTg, ngày 16/12/2020 về ban hành Danh mục công nghệ ưu tiên nghiên cứu, phát triển và ứng dụng để chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0; Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0; Chỉ thị số 16/ CT-TTg, ngày 4/5/2017 về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc CMCN 4.0; Quyết định số 749/QĐ-TTg, ngày 3/6/2020 về phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”… Ngoài ra, Chính phủ khuyến khích hợp tác và đầu tư từ các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực CNBD thông qua việc ký kết các thỏa thuận thương mại và hợp tác kỹ thuật, cũng như việc cung cấp hỗ trợ tài chính và hợp tác nghiên cứu. Đặc biệt, ngày 5/12/2024, Nvidia - một trong những công ty bán dẫn hàng đầu thế giới, chuyên sản xuất bộ xử lý đồ họa (GPU), bộ xử lý trung tâm (CPU), trí tuệ nhân tạo (AI), và các giải pháp điện toán hiệu năng cao đã ký thỏa thuận với Chính phủ Việt Nam để thành lập Thành lập Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển (R&D) và Trung tâm Dữ liệu AI tại Việt Nam, với cam kết đầu tư từ 4 đến 4,5 tỷ USD trong vòng 4 năm tới, tạo ra khoảng 4.000 việc làm trực tiếp và 40.000-50.000 việc làm gián tiếp. Hơn nữa, Nvidia đã ký thỏa thuận với một số đối tác về việc dịch chuyển chuỗi sản xuất từ các nước khác sang Việt Nam, nhằm thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp bán dẫn trong nước. Ông Jensen Huang đánh giá cao nguồn lực của Việt Nam và cho rằng giáo dục là nền tảng cho tương lai trí tuệ nhân tạo của Việt Nam, với hơn 48.000 kỹ sư trong hệ sinh thái của Nvidia, gần 100 doanh nghiệp về AI và 36 trường đại học đang hợp tác với Nvidia. Ông Jensen Huang bày tỏ mong muốn biến Việt Nam thành quê hương thứ hai của Nvidia và thành lập pháp nhân tại Việt Nam, nhằm thúc đẩy sự hợp tác và phát triển trong lĩnh vực bán dẫn và AI, CEO của Nvidia cam kết biến Việt Nam thành "ngôi nhà thứ hai" của Nvidia.
Một sự kiện có tính bước ngoặt đối với Việt Nam khi ngày 22/12/2024, Nghị quyết số 57-NQ/TW, được Bộ Chính trị ban hành đặt mục tiêu tạo đột phá trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết nhấn mạnh đây là động lực chính để phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu và đưa đất nước phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.
Yếu tố thuận lợi nữa là Việt Nam đang có nguồn nhân lực trẻ. Lực lượng lao động trẻ, nhiệt huyết với chi phí thấp hơn so với các nước như Hàn Quốc, Đài Loan, Mỹ. Nhiều trường đại học đang đào tạo kỹ sư thiết kế vi mạch và công nghệ bán dẫn. Việt Nam có tới 21% dân số thanh thiếu niên từ 10 đến 24 tuổi, tạo ra lực lượng lao động lớn và thời kỳ dân số vàng này dự kiến kéo dài đến năm 2039. Điều này tạo ra một nguồn nhân lực dồi dào và tiềm năng cho các ngành công nghiệp, bao gồm cả CNBD. Theo xếp loại của World Economics (2022), Việt Nam luôn nằm trong danh sách 10 quốc gia có số lượng sinh viên tốt nghiệp kỹ sư cao nhất trên thế giới, với hơn 40% sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành khoa học và kỹ thuật là những lao động trẻ có kiến thức kỹ thuật cao gia nhập vào nguồn lao động khoa học, công nghệ. Dự kiến đến năm 2030, theo chỉ đạo của Chính phủ đặt mục tiêu đào tạo thêm 50.000 kỹ sư bán dẫn. Do đó, có thể nói Việt Nam có lực lượng lao động dồi dào trong lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ phù hợp với ngành CNBD. Bên cạnh đó, Việt Nam hiện đang có những đơn vị nghiên cứu, đào tạo uy tín trong lĩnh vực bán dẫn, như: Đại học Quốc gia Hà Nội và Hồ Chí Minh, Đại học Đà Nẵng, Đại học Bách Khoa Hà Nội, các doanh nghiệp lớn có nguồn lực và sẵn sàng hợp tác phát triển ngành bán dẫn là Viettel, VNPT, FPT, CMC.
Lợi thế về đất hiếm cũng đang là yếu tố cơ bản để Việt Nam phát triển ngành CNBD. Đất hiếm đóng vai trò không thể thay thế trong sản xuất thiết bị công nghệ cao, công nghệ hóa chất, bán dẫn, pin xe điện, tuabin điện gió, điện thoại, máy bay... Theo số liệu thống kê do Cục khảo sát địa chất Mỹ năm 2022 công bố, trữ lượng đất hiếm của Việt Nam chiếm 18% tổng trữ lượng đất hiếm toàn thế giới, khoảng 22 triệu tấn, chỉ sau Trung Quốc với trữ lượng 44 triệu tấn. Do đó, Việt Nam đang trở nên hấp dẫn trong mắt các nhà đầu tư nước ngoài và đã thu hút được được lượng lớn vốn đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực này.
Việt Nam có nền công nghiệp điện tử đang phát triển mạnh, tạo nhu cầu lớn về chip và linh kiện bán dẫn. Xu hướng phát triển AI, IoT, 5G, và ô tô điện mở ra cơ hội tăng trưởng dài hạn. Là quốc gia nằm ở trung tâm của Đông Nam Á giúp dễ dàng kết nối với các thị trường lớn trong khu vực như Singapore, Malaysia, Thái Lan, và Indonesia. Trong bối cảnh chuỗi giá trị bán dẫn đang dần dịch chuyển sang các nước Đông Nam Á, Việt Nam có đầy đủ điều kiện và yếu tố cần thiết để phát triển CNBD. Về vị trí, về địa chính trị, Việt Nam hiện nay được đánh giá là quốc gia có lợi thế nhất trong các nước ASEAN. Sự quan tâm, hiện diện của của các danh nghiệp Hoa Kỳ và Nhật Bản trong lĩnh vực CNBD đã chứng tỏ rằng, các quốc gia này đang đánh giá cao vai trò của Việt Nam trong chuỗi giá trị ngành CNBD.
Thách thức
Khó khăn đầu tiên mà ngành CNBD Việt Nam đang gặp phải đó là thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. Số lượng kỹ sư có chuyên môn sâu về thiết kế vi mạch, chế tạo bán dẫn còn rất hạn chế. Đào tạo và thu hút nhân tài vẫn là bài toán khó. Hiện Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức lớn trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực R&D. Sự thiếu hụt nhân tài có kỹ năng, kinh nghiệm và trình độ chuyên môn cao trong các lĩnh vực công nghệ tiên tiến là một rào cản đối với sự phát triển của CNBD. Theo các chuyên gia, nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin, công nghiệp số của Việt Nam khoảng 150.000 kỹ sư/năm, nhưng hiện mới đáp ứng được 40%-50%. Trong đó, riêng nhu cầu nhân lực ngành CNBD là 5.000-10.000 kỹ sư/năm, song khả năng đáp ứng chưa đến 20%.
Cùng với đó, công nghệ và cơ sở hạ tầng và logistics chưa phát triển tại Việt Nam. Việt Nam chủ yếu gia công, lắp ráp chứ chưa có nhà máy sản xuất wafer hay chip hoàn chỉnh. Thiếu các trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm hiện đại cho ngành bán dẫn. Xét theo chỉ số đổi mới sáng tạo (GII, 2023) Việt Nam chỉ đứng thứ 46/132 quốc gia, trong đó chỉ số về nguồn nhân lực và nghiên cứu chỉ đứng thứ 71/132 quốc gia; chỉ số đầu ra về sản phẩm tri thức và công nghệ chỉ đứng thứ 48/132 quốc gia. Tại khu vực Đông Nam Á, Việt Nam đứng thứ 4 sau Singapore, Malaysia và Thái Lan. Như vậy, có thể thấy, một trong những thách thức lớn nhất là khả năng R&D của Việt Nam còn nhiều hạn chế.
Còn một thực tế khác đang nhìn thấy rõ là Việt Nam phải cạnh tranh với các cường quốc bán dẫn như Đài Loan, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ. Các nước này có lợi thế về kinh nghiệm, chuỗi cung ứng và đầu tư công nghệ từ lâu. Thị trường bán dẫn toàn cầu sẽ tăng trưởng hai con số trong những năm tới và đạt 1.000 tỷ USD vào năm 2030. Cộng thêm, trải qua giai đoạn đứt gãy chuỗi cung ứng trong đại dịch, các nước trên thế giới nhìn nhận rõ hơn tầm quan trọng của chất bán dẫn. Thực tế, Việt Nam chưa thể tự sản xuất chip, nguyên vật liệu đầu vào vẫn phải nhập khẩu từ nước ngoài. Điều này gây rủi ro lớn nếu chuỗi cung ứng toàn cầu gặp gián đoạn.
Trong các cuộc họp mới nhất, để thực hiện Nghị quyết 57 về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đề nghị bố trí ít nhất 3% ngân sách năm 2025 cho khoa học công nghệ. Có thể nói, Nghị quyết 57 được xem như một bước ngoặt quan trọng, tương tự như Nghị quyết Khoán 10 trong lĩnh vực nông nghiệp trước đây, nhằm thúc đẩy mạnh mẽ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Chính vì lẽ đó, ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam có tiềm năng phát triển mạnh và rất cần có chiến lược bài bản. Cần đầu tư vào đào tạo nhân lực, nâng cấp công nghệ, thu hút thêm vốn FDI và phát triển hệ sinh thái hỗ trợ để từng bước xây dựng vị thế trên bản đồ bán dẫn thế giới.
