Multi-sector assessment highlights recovery needs from Typhoon Yagi for employment, livelihoods and social protection

Khi Bão Yagi tấn công Việt Nam vào ngày 7 tháng 9, cơn bão và lũ lụt sau đó đã để lại một dấu vết tàn phá làm gián đoạn sinh kế của hàng triệu công nhân và phá vỡ thu nhập trên nhiều tỉnh thành của đất nước. Trong số những người bị ảnh hưởng có Nguyễn Thị Hải Hà, một người nông dân trồng hoa mai ở tỉnh Thái Nguyên, người đã đầu tư trong một thập kỷ vào hơn bốn mẫu (khoảng 14.500 m²) cây hoa mai đã bị lũ cuốn trôi.

“Năm ngày nay, ruộng bị ngập nước, giờ chẳng còn gì nữa”, Hải Hà cho biết. Tết Nguyên đán đang đến gần, thời điểm hoa của bà được ưa chuộng, nên mất mát là điều vô cùng to lớn. Các nỗ lực trồng lại đang được tiến hành, nhưng phải đến năm 2026, vườn cây ăn trái của bà mới có thể cho thu hoạch trở lại.

Trong khi Chính phủ Việt Nam đã chủ động và quyết đoán trong các biện pháp ứng phó với bão và lũ lụt, bao gồm cả việc phối hợp cảnh báo sớm và sơ tán, câu chuyện của Hải Hà chỉ là một ví dụ về những thách thức lớn hơn được phát hiện trong Đánh giá đa ngành của Việt Nam (VMSA), một sáng kiến chung được đưa ra vào tháng 10 năm 2024 để đánh giá tác động rộng rãi của Bão Yagi và hướng dẫn các nỗ lực phục hồi. Do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (MARD) chỉ đạo thông qua Tổng cục Quản lý Thiên tai và Đê điều Việt Nam (VDDMA), VMSA tập hợp nhiều bộ của chính phủ, các cơ quan của Liên hợp quốc, Liên minh châu Âu, JICA, ADB và các đối tác phát triển khác.

VMSA đã phân tích thiệt hại, mất mát và nhu cầu phục hồi trên 15 lĩnh vực chính (ví dụ: y tế, nông nghiệp) tại 14 trong số 26 tỉnh bị ảnh hưởng nhiều nhất. Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam, được giao nhiệm vụ dẫn đầu đánh giá của ngành về việc làm, sinh kế và bảo trợ xã hội, đã nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về các biện pháp can thiệp có mục tiêu để xây dựng lại cuộc sống và tăng cường khả năng phục hồi.

Vào ngày 10 tháng 12 năm 2024, tại cuộc họp cuối năm thường niên của Đối tác Giảm nhẹ Rủi ro Thiên tai, Báo cáo của VMSA về Phục hồi sau Bão Yagi đã chính thức được công bố.

Việc làm, sinh kế và bảo vệ xã hội là yếu tố quan trọng trong ứng phó khủng hoảng

VMSA tiết lộ thiệt hại kinh hoàng mà Bão Yagi đã gây ra cho việc làm, sinh kế và bảo vệ xã hội tại 14 tỉnh, nơi có 6,6 triệu người lao động sinh sống. Trong quý 3 năm 2024, thảm họa đã khiến 2,3 triệu ngày làm việc bị mất - tương đương với 22.811 việc làm toàn thời gian - với nông nghiệp và thương mại là những ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Trong tất cả các ngành, thâm hụt ròng 178.784 ngày làm việc (4.596 việc làm toàn thời gian) đã khiến các gia đình phải vật lộn để kiếm sống.

Đặc biệt dễ bị tổn thương là những người lao động tự kinh doanh, chiếm một nửa số lao động tại 14 tỉnh, do hạn chế tiếp cận các phương tiện sinh kế thay thế và bảo vệ xã hội, khiến họ không có lưới an toàn trong quá trình phục hồi. Những người nông dân nhỏ và các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ (MSE) phải đối mặt với những thách thức tài chính cấp tính, nhiều người không thể trả nợ hoặc đảm bảo nguồn tài trợ cho các nỗ lực phục hồi. Do mất việc làm và thu nhập, chính quyền địa phương dự kiến số lượng người dễ bị tổn thương cần hỗ trợ thêm sẽ tăng lên. Các yêu cầu trợ cấp thất nghiệp đã tăng đáng kể ở các tỉnh bị ảnh hưởng.

Việc làm và bảo vệ xã hội không chỉ là một vùng đệm sau thảm họa; chúng là nền tảng cho khả năng phục hồi và phục hồi toàn diện, bền vững. VMSA nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải xây dựng lại sinh kế, tăng cường bảo vệ xã hội và tạo ra việc làm chất lượng. ILO cam kết biến những hiểu biết này thành hành động, hợp tác với Việt Nam và các đối tác để đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau và tăng cường khả năng phục hồi cho các thảm họa trong tương lai.

Ông Felix Weidenkaff, Chuyên gia về việc làm và thị trường lao động của ILO Việt Nam cho biết.

Lập kế hoạch phục hồi hợp tác

VMSA bao gồm 14 tỉnh, trải dài trên các vùng ven biển, trung du và miền núi, bao gồm Bắc Giang, Thái Nguyên, Hà Giang, Phú Thọ, Quảng Ninh và Lào Cai. VMSA đánh giá tác động của cơn bão trên nhiều lĩnh vực—nông nghiệp, thương mại, cơ sở hạ tầng và hệ thống xã hội—và đưa ra các khuyến nghị dựa trên bằng chứng để phục hồi, áp dụng phương pháp Đánh giá nhu cầu sau thảm họa được quốc tế công nhận.

Bằng sự hợp tác với các đối tác chính phủ, Liên hợp quốc và các tổ chức khác, chiến lược phục hồi việc làm, sinh kế và bảo trợ xã hội của VMSA đề xuất bốn hướng hành động chiến lược, bao gồm:

• Thúc đẩy tiếp cận các cơ hội việc làm có năng suất: Các chương trình tập trung vào việc làm được thiết kế để tạo ra việc làm ngay lập tức trong khi xây dựng lại cơ sở hạ tầng công cộng. Các sáng kiến đào tạo lại và đào tạo nghề giúp trang bị cho người lao động các kỹ năng phù hợp với thị trường, các dịch vụ việc làm có thể hỗ trợ người lao động chuyển sang các cơ hội việc làm mới và các dịch vụ chăm sóc mở rộng nhằm hỗ trợ phụ nữ quay trở lại lực lượng lao động.
• Hỗ trợ doanh nghiệp duy trì hoạt động: Nông dân nhỏ và doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ (MSE) nhận được hỗ trợ thông qua đào tạo kiến thức tài chính, tiếp cận tín dụng và cải thiện kết nối thị trường. Quỹ tín dụng địa phương và các chương trình ưu đãi là cần thiết để giúp doanh nghiệp vượt qua những thách thức tài chính cấp bách, bao gồm trả nợ và đảm bảo quỹ phục hồi.
• Bảo vệ quyền của người lao động: Các chiến dịch nâng cao nhận thức của cộng đồng và hỗ trợ pháp lý giải quyết các vấn đề về quyền lao động, lao động trẻ em, bạo lực gia đình và lao động cưỡng bức, đảm bảo tuân thủ luật lao động và thúc đẩy khả năng phục hồi của cộng đồng.
• Bảo vệ những người dễ bị tổn thương nhất: Các biện pháp bảo vệ xã hội tăng cường cần tập trung vào người khuyết tật, dân tộc thiểu số, người già và các hộ gia đình cần di dời. Tăng trợ cấp trợ cấp xã hội là một biện pháp hỗ trợ hiệu quả, bỏ qua sự chậm trễ liên quan đến chuyển tiền mặt khẩn cấp. Các phương án được đề xuất bao gồm mở rộng theo chiều dọc các chế độ trợ cấp trợ cấp xã hội và mở rộng theo chiều ngang các chế độ lương hưu tuổi già.

Những biện pháp này ước tính cần 8,2 nghìn tỷ đồng trong các giai đoạn trước mắt, trung hạn và dài hạn để xây dựng lại cuộc sống và tăng cường khả năng phục hồi.

Những thách thức để phục hồi

Mặc dù có lộ trình toàn diện, vẫn còn nhiều thách thức đáng kể. Tác động của bão Yagi khác nhau giữa các tỉnh và khu vực, với toàn bộ hậu quả vẫn đang diễn ra. An ninh lương thực và sinh kế nông thôn đã bị gián đoạn nghiêm trọng, làm tăng số lượng người dễ bị tổn thương cần hỗ trợ xã hội, đặc biệt là khi tình trạng di dời hộ gia đình gia tăng.

Các tỉnh bị thiên tai đã chứng kiến sự sụt giảm mạnh về giờ làm việc và thu nhập, ngay cả khi mức độ việc làm quốc gia vẫn ổn định. Mối quan tâm trung hạn tập trung vào chất lượng việc làm, vì cú sốc thu nhập tiêu cực và hỗ trợ tài chính hạn chế đang khiến nhiều người lao động rút các khoản thanh toán bảo hiểm xã hội một lần, làm suy yếu tỷ lệ việc làm chính thức, an ninh thu nhập dài hạn và khả năng tiếp cận lương hưu.

Mặc dù chưa thấy có sự gia tăng tức thời nào về tình trạng lao động trẻ em, nhưng những thất bại trong nỗ lực giảm thiểu tình trạng này vẫn là mối lo ngại.

Một tương lai được xây dựng trên khả năng phục hồi

Bão Yagi là lời nhắc nhở rõ ràng về mối đe dọa ngày càng tăng của các thảm họa do khí hậu gây ra và sự dễ bị tổn thương của các cộng đồng phụ thuộc vào sinh kế mong manh. VMSA, với chuyên môn của ILO về việc làm và bảo vệ xã hội, cung cấp nền tảng cho quá trình phục hồi và khả năng phục hồi.

Trong khi quá trình phục hồi sẽ là một quá trình dài hạn, những nỗ lực hợp tác của các đối tác VMSA cung cấp một con đường để xây dựng lại cuộc sống và sinh kế. Với sự hỗ trợ có mục tiêu và kế hoạch toàn diện, Việt Nam có cơ hội trở nên mạnh mẽ hơn và chuẩn bị tốt hơn cho những thách thức trong tương lai.