Thực tế đó cũng rút ra bài học từ Phú Thọ về xây dựng nông thôn mới (NTM) rất có giá trị, có thể là tham khảo tốt cho các địa phương khác; đặc biệt ở miền núi, trung du - nơi điều kiện tự nhiên, xã hội, kinh tế, dân trí rất khác biệt… Tuy nhiên, để giữ được đà phát triển, cần tiếp tục đầu tư, không chỉ tiền, mà là sự thực chất trong công tác quản lý, tư duy, phát triển con người, bảo vệ môi trường và bản sắc của địa phương…
Sơn Vi là xã đầu tiên được công nhận là xã nông thôn mới kiểu mẫu đầu tiên của tỉnh Phú Thọ (Ảnh: baophutho.vn)
Có cơ chế chính sách phù hợp
Việc hợp nhất ba tỉnh mở ra triển vọng mới khi mỗi địa phương đều có thế mạnh riêng: Phú Thọ có lợi thế văn hóa - du lịch tâm linh, gắn với đất Tổ; Hòa Bình giàu tiềm năng nông nghiệp, thủy sản và du lịch cộng đồng vùng núi; Vĩnh Phúc sở hữu nền tảng công nghiệp, dịch vụ, hạ tầng hiện đại, thuận lợi thu hút doanh nghiệp. Sau 5 năm triển khai xây dựng NTM, Phú Thọ, Vĩnh Phúc và Hòa Bình đều đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, khẳng định hướng đi đúng. Cả ba tỉnh đều nhận được sự quan tâm, hỗ trợ từ Trung ương, đã ban hành nhiều cơ chế chính sách đặc thù; bộ máy điều phối các cấp được kiện toàn; phong trào thi đua “Cả nước chung sức xây dựng NTM” lan tỏa mạnh mẽ, khơi dậy tinh thần chủ động trong cộng đồng.
Để đẩy mạnh xây dựng NTM và NTM nâng cao, tỉnh Phú Thọ đã ban hành nhiều cơ chế chính sách khuyến khích các địa phương phát triển hạ tầng nông thôn, đẩy mạnh phát triển sản xuất; quy định chính sách khen thưởng để khích lệ các địa phương đạt chuẩn NTM, NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu; Các cơ chế, chính sách, chương trình hỗ trợ, khuyến khích phát triển nông nghiệp, nông thôn. Các cơ chế, chính sách được ban hành chính là động lực để các địa phương sớm thực hiện thành công NTM nâng cao trong chặng đường tiếp theo.
Nhờ những chính sách, cơ chế đã ban hành nên giai đoạn 2021 – 2025, mặc dù chịu nhiều tác động từ dịch bệnh Covid-19 và quá trình sáp nhập đơn vị hành chính, tỉnh Phú Thọ vẫn ghi dấu ấn mạnh mẽ trong thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng NTM. Theo số liệu của UBND tỉnh Phú Thọ, tính đến hết quý II/2025, toàn tỉnh có 127/180 xã được công nhận đạt chuẩn NTM, chiếm 70,6% tổng số xã; 6 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn hoặc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM. Phong trào thi đua ngày càng đi vào chiều sâu với 21 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 6 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; 1.715/2.040 khu dân cư đạt chuẩn và 219 khu dân cư được công nhận kiểu mẫu… Không những vậy, trong tỉnh còn có nhiều điểm sáng về xây dựng NTM. Công tác quy hoạch, thực hiện xây dựng NTM nâng cao lan rộng. Hạ tầng khang trang, môi trường nông thôn xanh - sạch - đẹp, cảnh quan nông thôn có bản sắc, đời sống nâng lên - tạo nên một diện mạo mới cho nông thôn Phú Thọ, thu hút đầu tư hơn, dân cư hài lòng hơn, phát triển bền vững hơn.
Tuy nhiên, khó khăn vẫn không nhỏ. Ở Phú Thọ còn 48 xã miền núi, vùng sâu, vùng xa với đời sống khó khăn, thiếu vốn đầu tư; nhiều tiêu chí như thu nhập, môi trường, an ninh chưa bền vững. Hòa Bình thường xuyên chịu tác động thiên tai, điển hình là bão Yagi năm 2024 gây thiệt hại nặng cho hạ tầng, sản xuất, trong khi nguồn vốn đối ứng hạn hẹp, ảnh hưởng tiến độ NTM nâng cao. Vĩnh Phúc dù có nền tảng tốt nhưng sau khi đạt chuẩn 100% số xã, việc duy trì động lực và nâng cao chất lượng tiêu chí gặp khó khăn; một bộ phận cán bộ, người dân còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại. Bên cạnh đó, đô thị hóa nhanh, biến đổi khí hậu và tình trạng thiếu hụt lao động trẻ ở nông thôn là thách thức chung của cả ba địa phương.
Cảnh quan đường làng xanh-sạch -đẹp ở xã Vĩnh Thành (Phú Thọ)
Sức mạnh tổng hợp cho xây dựng NTM
Để đạt được kết quả trên, Phú Thọ đã huy động hiệu quả sức mạnh của cả hệ thống chính trị và sự đồng thuận của nhân dân. Tổng vốn huy động cho chương trình giai đoạn 2021 – 2025 ước đạt hơn 10.976 tỷ đồng, trong đó ngân sách địa phương đóng góp hơn 4.500 tỷ đồng, cộng đồng dân cư đóng góp trên 620 tỷ đồng. Song song với đó, hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn tiếp tục được đầu tư đồng bộ. Đến nay, toàn tỉnh đã kiên cố hóa hơn 9.100 km đường giao thông nông thôn, đạt tỷ lệ 83,8%, vượt kế hoạch đề ra. 100% số xã đạt tiêu chí Điện; 176/180 xã đạt tiêu chí Thủy lợi và Phòng chống thiên tai. Trong lĩnh vực giáo dục, 176 xã đạt chuẩn tiêu chí Trường học, tỷ lệ phòng học kiên cố toàn tỉnh đạt 96,6%. Các tiêu chí về Y tế, Hạ tầng thương mại nông thôn cũng đạt mức cao, với lần lượt 165 và 174 xã hoàn thành.
Năm 2025, tỉnh Phú Thọ (mới) thực hiện sắp xếp, sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp xã theo chủ trương chung, dẫn tới thay đổi cấu trúc hành chính - từ khoảng 196 xã ban đầu (với 13 huyện, thành, thị) sang số lượng xã mới sau sắp xếp. Nhiều xã mới được thành lập với quy mô lớn hơn. Điều đó đòi hỏi các xã - sau khi kiện toàn bộ máy - phải rà soát, đánh giá lại toàn bộ điều kiện, tiêu chí để thực hiện xây dựng NTM theo bộ tiêu chí mới giai đoạn 2021–2025. Cũng vì vậy, xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu trở thành “nhiệm vụ trung tâm, xuyên suốt”, nhằm không chỉ giữ vững thành quả trước đây mà phát triển đồng bộ, bền vững sau sắp xếp hành chính. Sau sáp nhập là bước chuyển tiếp: vừa ổn định tổ chức, vừa nâng chuẩn, nâng cấp toàn diện - về cơ sở hạ tầng, đời sống, phát triển kinh tế - để đáp ứng yêu cầu phát triển mới.
Hạ tầng kinh tế - xã hội được đầu tư đồng bộ. Theo báo cáo, tỉnh đã kiên cố hóa thêm gần 548 km đường giao thông nông thôn; đảm bảo 100% đường xã và đường kết nối trung tâm xã - huyện được cứng hóa. Hệ thống thủy lợi được nâng cấp mạnh - đảm bảo tưới tiêu chủ động cho hơn 96% diện tích đất nông nghiệp; hạ tầng điện được đầu tư, 100% hộ dân sử dụng điện an toàn, ổn định. Các công trình thiết yếu: trường học, trạm y tế, nước sạch, hệ thống thoát nước & xử lý rác thải, chợ, thương mại nông thôn... cũng được cải thiện rõ rệt, mang lại bộ mặt mới khang trang cho nhiều xã, khu dân cư.
Nông nghiệp, nông thôn của Phú Thọ bước vào giai đoạn phát triển mới - theo hướng hàng hóa, sản xuất có quy mô hơn, hiệu quả hơn; tỉ trọng chăn nuôi, sản xuất nông nghiệp có giá trị cao hơn so với trước. Chương trình OCOP – Mỗi xã một sản phẩm được đẩy mạnh: nhiều sản phẩm nông nghiệp, thủ công, chế biến địa phương được tạo dựng thương hiệu, được hỗ trợ phát triển; giá trị nông sản tăng lên, giúp đa dạng hóa nguồn thu cho người dân. Nhờ vậy, đời sống vật chất và tinh thần người dân nông thôn được cải thiện rõ: thu nhập tăng, công ăn việc làm ổn định, đời sống tốt hơn; góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo, phát triển bền vững.
Trong giai đoạn gần đây, Phú Thọ chú trọng việc ứng dụng khoa học – công nghệ vào phát triển nông nghiệp, quản lý nông thôn, hạ tầng, sản xuất, nhằm nâng cao hiệu quả, tiết kiệm nguồn lực và phát triển bền vững. Đặc biệt, với lợi thế đất đai - lâm nghiệp, thủy lợi, vùng trồng cây - tỉnh có cơ sở để phát triển nông nghiệp đa dạng, nông nghiệp xanh, bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế theo hướng bền vững.
Trong thời gian tới, tỉnh Phú Thọ tiếp tục đẩy mạnh công tác thẩm định, công nhận xã đạt chuẩn NTM, xã đạt chuẩn NTM nâng cao, kiểu mẫu; đôn đốc, hướng dẫn các địa phương thực hiện thẩm định, công nhận khu dân cư NTM, khu dân cư NTM kiểu mẫu theo kế hoạch. Cùng với đó, hướng dẫn, chỉ đạo các xã thực hiện xây dựng NTM sau khi sáp nhập đơn vị hành chính, trong đó chú trọng công tác rà soát, điều chỉnh quy hoạch; đề xuất khen thưởng các tập thể, cá nhân, các mô hình tiêu biểu trong xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh.
Hình ảnh một nông thôn hiện đại về hạ tầng, xanh - sạch - đẹp, bền vững về kinh tế và đậm đà bản sắc văn hóa đang dần hiện hữu. Hướng tới giai đoạn 2026 - 2030, Phú Thọ xác định mục tiêu tiếp tục nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM, tập trung xây dựng NTM nâng cao. Phấn đấu trong giai đoạn này sẽ có 80% xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 30% xã đạt kiểu mẫu. Thu nhập nông thôn tăng 1,5 lần so với 2025; giảm nghèo bình quân 1 - 1,5%/năm; có thêm 500 sản phẩm OCOP, trong đó nhiều sản phẩm đạt 4 - 5 sao.
Tuyến đường quê xanh - sạch - đẹp ở thôn Tân Tiến, xã Triệu Đề huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc (cũ) nay là tỉnh Phú Thọ - (Ảnh: vinhphuc.gov.vn)
Những bài học và kinh nghiệm quý trong xây dựng NTM ở Phú Thọ
Qua thực tiễn của Phú Thọ, ta rút ra một số bài học và kinh nghiệm tốt, có thể áp dụng cho nhiều địa phương khác, đặc biệt ở miền núi, trung du, vùng có lợi thế đất đai, lâm nghiệp, nông nghiệp:
- Xây dựng NTM không chỉ là chuyện “con đường, nhà cửa, cầu cống”, mà là phát triển toàn diện: kinh tế, xã hội, môi trường, văn hóa.
- Sự đồng thuận của nhân dân, cộng đồng, vai trò của chính quyền, phân công rõ ràng, lộ trình cụ thể quyết định rất lớn đến thành công.
- Ứng dụng khoa học kỹ thuật, quản lý hiện đại, tư duy phát triển bền vững, là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh biến đổi khí hậu, hội nhập.
- Nông thôn mới - đặc biệt NTM kiểu mẫu - cần gắn với phát triển con người: nhân lực, giáo dục, y tế, văn hóa, môi trường sống; để người dân thực sự được nâng cao chất lượng sống.
- Lập kế hoạch, phân công rõ ràng, trách nhiệm cụ thể: Sau sáp nhập, các xã phải rà soát, đánh giá hiện trạng, lập lộ trình thực hiện, phân công rõ từng nội dung; sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền và người dân quyết định thành bại.
- Phát huy lợi thế địa phương, đa dạng hóa mô hình phát triển: Bằng việc đẩy mạnh OCOP, hỗ trợ sản xuất hàng hóa, phát triển chăn nuôi, nông nghiệp lâm nghiệp, thủy sản, nông nghiệp xanh - phù hợp với lợi thế đất đai, điều kiện tự nhiên - Phú Thọ đã giúp người dân có thu nhập ổn định, giảm phụ thuộc vào nông nghiệp truyền thống.
- Đầu tư hạ tầng thiết yếu & hệ thống xã hội - trường học, y tế, thủy lợi, giao thông, xử lý môi trường - đảm bảo điều kiện sống, sinh hoạt, sản xuất; tạo điều kiện cho phát triển toàn diện, bền vững.
- Ứng dụng khoa học - công nghệ và quản lý hiện đại để phát triển nông nghiệp, quản lý đất đai, dân cư, xây dựng nông thôn thông minh, hướng tới phát triển xanh, bảo vệ môi trường - đáp ứng yêu cầu phát triển dài hạn.
- Xây dựng nhận thức, nâng cao dân trí, phát huy vai trò người dân: NTM không chỉ là hạ tầng, mà còn là đời sống, quản lý, văn hóa, môi trường, bản sắc. Do đó cần người dân tham gia, đồng thuận, chung sức cùng chính quyền.
Phú Thọ đã đạt nhiều thành quả trong xây dựng NTM nâng cao và kiểu mẫu, nổi bật là kinh tế - xã hội phát triển, quốc phòng - an ninh được giữ vững và đời sống nhân dân cải thiện đáng kể. Những kinh nghiệm quý báu bao gồm việc phát huy vai trò trung tâm của người dân, đẩy mạnh chuyển đổi số, lồng ghép hiệu quả các chương trình, dự án và tăng cường huy động đa dạng nguồn lực.
Dựa trên định hướng của tỉnh và bối cảnh sáp nhập, Phú Thọ đặt kế hoạch cụ thể cho giai đoạn 2026-2030, với những nội dung cơ bản sau:
- Phấn đấu tăng tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM nâng cao, xã đạt kiểu mẫu cao hơn; cùng với đó là phát triển nhiều hơn các khu dân cư NTM/khu dân cư kiểu mẫu.
- Đẩy mạnh phát triển nông nghiệp hiện đại, nông nghiệp xanh, nông nghiệp gắn với lâm nghiệp, thủy lợi, phát huy lợi thế thiên nhiên; tích cực áp dụng khoa học - công nghệ, quản lý đất đai, bảo vệ môi trường.
- Mở rộng OCOP, phát triển sản phẩm đặc trưng - giúp định danh thương hiệu nông sản, phát triển kinh tế nông thôn, kết hợp du lịch nông thôn, dịch vụ, phát triển đô thị hóa xanh - biến nông thôn thành vùng sống vừa hiện đại vừa giữ bản sắc.
- Hướng tới “nông thôn thông minh” - ứng dụng công nghệ số, quản lý dữ liệu đất đai, dân cư; thúc đẩy thương mại điện tử nông sản, quản lý môi trường, phát triển bền vững và đồng bộ.
Quá trình xây dựng NTM nâng cao và NTM kiểu mẫu ở tỉnh Phú Thọ đã tạo nên những chuyển biến rõ nét trong diện mạo nông thôn, đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Những kết quả đạt được không chỉ khẳng định sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, mà còn cho thấy vai trò chủ thể, tinh thần đồng thuận và quyết tâm lớn của nhân dân trong từng địa phương.
Từ thực tiễn triển khai, Phú Thọ đã đúc rút được nhiều kinh nghiệm quý báu: Phát huy vai trò lãnh đạo của cấp ủy, quản lý hiệu quả của chính quyền; đặt người dân làm trung tâm; huy động và sử dụng linh hoạt các nguồn lực; gắn xây dựng nông thôn mới với tái cơ cấu ngành nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và phát triển văn hoá - xã hội; chú trọng tiêu chí môi trường, chuyển đổi số và xây dựng cảnh quan sáng - xanh - sạch - đẹp.
Những bài học này là nền tảng quan trọng giúp tỉnh tiếp tục vững bước trên hành trình nâng tầm NTM theo hướng hiện đại, bền vững, giàu bản sắc, tạo động lực để Phú Thọ phát triển nhanh và toàn diện trong giai đoạn mới. Với quyết tâm và sự đồng lòng, tin rằng diện mạo nông thôn Đất Tổ sẽ ngày càng khởi sắc, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh./.
Minh Hiển
