Cửa khẩu quốc tế Lào Cai
Cửa khẩu quốc tế Lào Cai có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng trong hệ thống cửa khẩu biên giới đất liền Việt Nam - Trung Quốc. Nằm trên tuyến hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh, cửa khẩu Quốc tế Lào Cai không chỉ là cầu nối giao thương giữa Việt Nam và khu vực ASEAN với vùng Tây Nam Trung Quốc, mà còn là cửa ngõ để hàng hóa, dịch vụ từ Việt Nam xuất khẩu vào thị trường rộng lớn của Trung Quốc và ngược lại. Hoạt động xuất nhập khẩu qua cửa khẩu Quốc tế Lào Cai đã trở thành động lực tăng trưởng kinh tế của tỉnh, mang lại nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước, thúc đẩy dịch vụ logistics, thương mại, vận tải phát triển, tạo thêm việc làm, cải thiện đời sống nhân dân vùng biên, góp phần giữ vững quốc phòng an ninh, xây dựng biên giới hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển.
Toàn cảnh Đại hội
Với sự quan tâm lãnh đạo của Trung ương, sự năng động của tỉnh, trong những năm qua, hoạt động xuất nhập khẩu tại Lào Cai đạt được nhiều kết quả tích cực. Mặc dù giai đoạn 2020–2023 chịu tác động nặng nề của đại dịch COVID-19, nhưng đến năm 2024 đã phục hồi mạnh mẽ, giá trị xuất nhập khẩu đạt 3,37 tỷ USD, tăng 56,4% so với năm 2023. Tại cửa khẩu quốc tế đường bộ số II (Kim Thành), tổng giá trị hàng hóa xuất nhập khẩu năm 2024 đạt 2,5 tỷ USD, tăng gần 90% so với cùng kỳ năm 2023; 8 tháng năm 2025 đạt khoảng 1,5 tỷ USD. Trung bình mỗi ngày có khoảng 500 phương tiện vận chuyển hàng hóa xuất nhập cảnh, trong đó hàng hóa nhập khẩu chiếm khoảng 80%. Đối với cửa khẩu phụ Bản Vược, hiện tỉnh đang tập trung đầu tư hạ tầng, chuẩn bị các điều kiện để đến năm 2026 chính thức mở lối thông quan. Dự án cầu đường bộ qua sông Hồng khu vực biên giới Bát Xát, Lào Cai, Việt Nam - Bá Sái, Vân Nam, Trung Quốc và hạ tầng logistics đồng bộ sẽ tạo điều kiện để Bản Vược trở thành trung tâm trung chuyển logistics hiện đại, chia sẻ áp lực cho cửa khẩu Kim Thành và tạo đột phá mới trong giao thương quốc tế.
Cùng với kết quả tích cực từ giá trị xuất nhập khẩu, tỉnh Lào Cai cũng đã thực hiện nhiều đổi mới trong công tác quản lý cửa khẩu. Từ tháng 8/2023, nền tảng cửa khẩu số chính thức được vận hành, ứng dụng Internet vạn vật (IoT), camera AI, chia sẻ dữ liệu giữa các lực lượng chức năng. Tỉnh đã nâng cấp Cổng kiểm soát số 1, mở rộng các bãi xe, cải tạo bãi KB1, đồng thời đưa Trung tâm tiếp nhận và giải quyết thủ tục hành chính tại cửa khẩu đi vào hoạt động. Những cải cách này đã minh bạch hóa quy trình, rút ngắn thời gian thông quan, tạo thuận lợi hơn cho doanh nghiệp và người dân.
Mặc dù các giải pháp đã góp phần nâng cao hiệu quả điều hành, minh bạch hóa quy trình, rút ngắn thời gian thông quan. Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy một số hạn chế: Thủ tục chuyên ngành cơ bản còn xử lý thủ công, chưa có quy trình thông quan thông minh khép kín; hạ tầng logistics còn thiếu tính kết nối; chi phí vận tải và thời gian thông quan vẫn cao so với yêu cầu của thị trường; chưa có cơ chế, quy trình quản lý phù hợp cho phương tiện vận tải không người lái, trong khi đây là xu thế tất yếu quốc tế.
Những tồn tại, hạn chế nêu trên chủ yếu do các nguyên nhân như: Hành lang pháp lý cho mô hình cửa khẩu thông minh còn thiếu, chưa có quy định cụ thể đối với phương tiện không người lái vận chuyển hàng hóa qua cửa khẩu đường bộ; Nguồn lực đầu tư hạ tầng chưa tương xứng với nhu cầu hiện đại hóa cửa khẩu đòi hỏi vốn lớn; Các công nghệ tiên tiến như phương tiện không người lái, máy soi container, thiết bị AI, dữ liệu lớn, mạng 5G đòi hỏi chi phí lớn, đội ngũ nhân lực chất lượng cao và sự phối hợp liên ngành chặt chẽ. Ngoài ra, tiến độ triển khai còn phụ thuộc vào sự thống nhất hợp tác từ phía Trung Quốc, nhất là trong khâu trao đổi thông tin, dữ liệu trong quy trình kiểm tra, giám sát.
Trong bối cảnh thế giới, nhiều nước đã và đang triển khai thành công mô hình cửa khẩu, cảng biển, cảng cạn thông minh. Trung Quốc đi đầu trong việc ứng dụng phương tiện vận tải không người lái tại các cửa khẩu Cam Kỳ Mao Đô, Sách Khắc, Mãn Đô Lạp, vận hành 24/7, giảm ùn tắc, nâng cao năng lực xử lý. Singapore triển khai cảng Tuas với hệ thống AGV điện hóa, giảm tới 50% khí thải carbon. Đây là xu thế tất yếu toàn cầu. Chủ trương xây dựng cửa khẩu thông minh cũng hoàn toàn phù hợp với định hướng lớn của Đảng và Chính phủ như: Tuyên bố chung Việt Nam - Trung Quốc về việc tiếp tục làm sâu sắc quan hệ Đối tác hợp tác chiến lược toàn diện, thúc đẩy xây dựng Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam - Trung Quốc có ý nghĩa chiến lược; Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị nhấn mạnh phát triển mạnh mẽ ứng dụng trí tuệ nhân tạo dựa trên dữ liệu lớn và tăng cường hợp tác quốc tế về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Quyết định số 1199/QĐ-TTg ngày 14/10/2023 của Thủ tướng Chính phủ xác định mục tiêu từng bước xây dựng hệ thống cửa khẩu số, cửa khẩu thông minh. Quyết định số 1620/QĐ-TTg ngày 20/12/2024 đã giao nhiệm vụ cụ thể cho tỉnh Lào Cai xây dựng mô hình cửa khẩu thông minh.
Đồng chí Vương Trinh Quốc phát biểu tại Đại hội
Việc phát triển mô hình cửa khẩu thông minh tại Lào Cai còn được thúc đẩy bởi xu thế hợp tác song phương giữa tỉnh Lào Cai, Việt Nam và tỉnh Vân Nam, Trung Quốc. Hội nghị thường niên giữa Bí thư 5 Tỉnh ủy các tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu, Điện Biên với Bí thư Tỉnh ủy Vân Nam và Thỏa thuận Hợp tác giai đoạn 2024–2028 giữa UBND tỉnh Lào Cai và Chính quyền nhân dân châu tự trị dân tộc Hà Nhì và dân tộc Di Hồng Hà, Vân Nam, Trung Quốc, đã đặt nền tảng quan trọng để triển khai mô hình cửa khẩu thông minh đồng bộ hai bên.
Với yêu cầu rút ngắn thời gian thông quan, kiểm soát chất lượng hàng hóa ngày càng cao, có thể khẳng định rằng việc xây dựng mô hình cửa khẩu thông minh tại cửa khẩu quốc tế đường bộ số II (Kim Thành) và cửa khẩu phụ Bản Vược, xã Bát Xát là yêu cầu tất yếu, khách quan, đồng thời cũng là “thời điểm vàng” để Lào Cai bứt phá trở thành trung tâm giao thương quốc tế.
Mô hình cửa khẩu thông minh tại tỉnh Lào Cai là mô hình cửa khẩu đồng bộ liên thông kết nối dữ liệu về phương tiện, hàng hóa giữa hai bên và vận chuyển hàng hóa qua cửa khẩu bằng phương tiện giao thông minh tự động hóa hoàn toàn theo thỏa thuận quốc tế giữa Việt Nam và Trung Quốc trong phạm vi, thời gian và không gian xác định. Cấu thành mô hình gồm ba yếu tố cốt lõi: hạ tầng công trình, hạ tầng công nghệ và hệ thống thông tin. Về hạ tầng bao gồm các hạng mục chủ yếu như: Trung tâm điều hành thông minh; Tuyến đường vận chuyển chuyên dụng cho phương tiện giao thông thông minh không người lái; Khu tập kết, giám sát hàng hóa xuất nhập khẩu; Cổng kiểm soát thông minh; Khu nâng hạ container…; Về hạ tầng công nghệ: ứng dụng AI, IoT, Big Data, 5G, định vị vệ tinh với các thiết bị như máy soi X-Ray 6 chiều, cân điện tử, camera AI, barie tự động, robot giám sát và hệ thống quản lý phương tiện thông minh; Về hệ thống thông tin: kết nối, trao đổi dữ liệu giữa Việt Nam - Trung Quốc, giữa các lực lượng quản lý và doanh nghiệp logistics qua mô hình ba chiều: Cổng thông tin một cửa quốc gia - Nền tảng cửa khẩu số - Hệ thống quản lý cửa khẩu thông minh.
Việc triển khai mô hình cửa khẩu thông minh giúp tăng năng lực thông quan gấp 2 lần, đồng thời chi phí logistics giảm từ 20–30%. Nâng cao quản lý nhà nước, đảm bảo an ninh biên giới, quy trình minh bạch, giảm ùn tắc, giảm phát thải. Nếu như phương tiện có người lái phải làm thủ tục hải quan cho cả phương tiện và hàng hóa, lái xe xuất trình hộ chiếu, giấy thông hành, giấy tờ phương tiện, đóng dấu trên giấy phép vận tải quốc tế và chịu giám sát trực tiếp thủ công tại nhiều điểm; thì phương tiện giao thông thông minh tự động hóa hoàn toàn định hướng chỉ cần cung cấp trước thông tin hàng hóa và phương tiện, dữ liệu được xác thực và giám sát tự động qua hệ thống camera AI, cân điện tử, cổng kiểm soát thông minh, cập nhật theo thời gian thực về Trung tâm điều hành. Quy trình này minh bạch, giảm ùn tắc, giảm tiếp xúc trực tiếp, góp phần nâng cao niềm tin doanh nghiệp. Đặc biệt, xe thông minh sử dụng năng lượng điện, vận hành nhanh, giảm khí thải và tiếng ồn, hướng tới phát triển logistics xanh, thân thiện với môi trường.
Để triển khai thành công mô hình cửa khẩu thông minh, tỉnh Lào Cai kiến nghị Thủ tướng Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương xem xét: Ban hành cơ chế thí điểm mô hình cửa khẩu thông minh tại Lào Cai như cho phép không áp dụng Giấy phép vận tải quốc tế trong thời gian thử nghiệm, hoàn thiện hành lang pháp lý về thủ tục qua lại biên giới, trao đổi thông tin dữ liệu và thời gian làm việc tai cửa khẩu. Ưu tiên bố trí vốn ngân sách Trung ương, ngân sách tỉnh để hoàn thiện hạ tầng cửa khẩu phụ Bản Vược đồng bộ với cửa khẩu Kim Thành.
Trước xu thế đổi mới, sáng tạo, hội nhập, Ban Quản lý Khu kinh tế tin rằng Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Lào Cai sẽ phát huy tinh thần đoàn kết, khát vọng đổi mới, huy động mọi nguồn lực, tranh thủ hợp tác quốc tế, triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó có mô hình cửa khẩu thông minh. Qua đó, từng bước hiện thực hóa mục tiêu đưa Lào Cai trở thành cực tăng trưởng, trung tâm kết nối giao thương kinh tế quốc tế, xứng đáng với vị trí chiến lược nơi biên cương phía Bắc của Tổ quốc trong giai đoạn đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng./.
Vương Trinh Quốc
Trưởng Ban Quản lý Khu kinh tế tỉnh Lào Cai
