Vào năm 2017, Ủy ban Châu Âu (EC) đã đưa ra cảnh báo "Thẻ vàng IUU" đối với ngành thủy sản Việt Nam, nhằm nhắc nhở về tình trạng khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định. Quyết định này lập tức gây áp lực lớn lên Việt Nam, đặc biệt khi EU là một trong những thị trường trọng điểm, chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước. Việc chịu sự cảnh báo này đồng nghĩa với việc các sản phẩm thủy sản của Việt Nam phải đối mặt với những quy định khắt khe hơn, thời gian kiểm tra kéo dài hơn, dẫn đến chi phí gia tăng và khả năng cạnh tranh giảm sút. Điều này không chỉ làm khó các doanh nghiệp xuất khẩu mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của hàng triệu ngư dân và người lao động trong ngành.
Ảnh minh họa - TL
Thủy sản từ lâu đã được xem là ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam, không chỉ đóng góp đáng kể vào GDP mà còn tạo ra hàng triệu việc làm, nhất là cho các cộng đồng dân cư ven biển. Tuy nhiên, để duy trì vị thế này, Việt Nam buộc phải đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt của EC về việc khai thác thủy sản hợp pháp, minh bạch và bền vững. Việc gỡ bỏ "Thẻ vàng IUU" không chỉ mang ý nghĩa phục hồi kim ngạch xuất khẩu mà còn là lời khẳng định về trách nhiệm quốc gia trong việc bảo vệ nguồn tài nguyên biển. Hành trình gỡ thẻ vàng này là thách thức lớn, nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam cải cách toàn diện ngành thủy sản, nâng cao uy tín và củng cố vị thế trên thị trường quốc tế.
Nhằm khắc phục những vấn đề liên quan đến khai thác thủy sản bất hợp pháp (IUU) và đáp ứng các yêu cầu của Ủy ban Châu Âu (EC), Chính phủ Việt Nam đã triển khai hàng loạt biện pháp quyết liệt. Một trong những bước đi quan trọng là ban hành Luật Thủy sản 2017, trong đó nhấn mạnh các quy định nghiêm ngặt về quản lý khai thác, bảo vệ nguồn lợi thủy sản, và xử lý vi phạm. Tính đến năm 2024, đã có hơn 28.000 tàu cá lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS), giúp cơ quan chức năng theo dõi và quản lý hoạt động khai thác một cách hiệu quả.
Ngoài việc hoàn thiện hành lang pháp lý, Việt Nam còn tăng cường hợp tác quốc tế để giải quyết vấn đề IUU. Chính phủ thường xuyên tổ chức các cuộc họp với EC nhằm cập nhật tiến độ thực hiện các khuyến nghị và nhận phản hồi kịp thời. Tháng 9/2024, Việt Nam đã phối hợp với Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO) để tổ chức hội thảo chia sẻ kinh nghiệm quản lý nghề cá bền vững, tạo điều kiện học hỏi từ các quốc gia đã thành công trong việc gỡ bỏ "Thẻ vàng". Đồng thời, nhiều chương trình tuyên truyền cũng được triển khai tại các địa phương ven biển nhằm nâng cao nhận thức của ngư dân, giúp họ hiểu rõ vai trò của mình trong việc bảo vệ tài nguyên biển và đáp ứng các yêu cầu quốc tế.
Để đảm bảo thành công trong nỗ lực gỡ bỏ "Thẻ vàng IUU", việc nâng cao nhận thức và thay đổi thói quen của ngư dân là yếu tố then chốt. Tại các tỉnh ven biển như Bình Định, Khánh Hòa và Cà Mau, các lớp tập huấn về khai thác hợp pháp và bảo vệ nguồn lợi thủy sản đã được tổ chức đều đặn. Các ngư dân tham gia được hướng dẫn cách tuân thủ quy định về nhật ký khai thác, vùng đánh bắt cho phép và quy trình báo cáo sản lượng. Nhờ đó, tỷ lệ vi phạm các quy định về khai thác giảm rõ rệt, điển hình là tại tỉnh Bình Định, số tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài đã giảm hơn 60% trong hai năm qua. Bên cạnh đó, cộng đồng địa phương cũng tích cực tham gia vào các sáng kiến khai thác bền vững. Ở Phú Yên, mô hình "Tổ đoàn kết đánh bắt xa bờ" đã giúp ngư dân hỗ trợ lẫn nhau trong việc kiểm soát hoạt động khai thác và tuân thủ quy định. Các tổ chức này không chỉ giúp bảo vệ lợi ích chung mà còn tạo ra môi trường khai thác an toàn và bền vững hơn.
Việc ứng dụng công nghệ hiện đại đã đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực khắc phục vấn đề IUU. Hệ thống giám sát hành trình tàu cá (VMS) không chỉ giúp cơ quan chức năng theo dõi vị trí và hoạt động của tàu mà còn hỗ trợ ngư dân tránh vi phạm vùng biển quốc tế. Tại Kiên Giang, 95% tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên đã lắp đặt VMS, góp phần giảm thiểu tình trạng khai thác bất hợp pháp. Ngoài ra, tại các cảng cá lớn như Cảng cá Hòn Rớ (Khánh Hòa) và Cảng cá Đông Tác (Phú Yên), các hệ thống camera giám sát và phần mềm quản lý sản lượng đã được triển khai. Các dữ liệu này giúp đảm bảo tính minh bạch trong việc truy xuất nguồn gốc thủy sản, một yếu tố quan trọng để đáp ứng yêu cầu từ thị trường EU. Năm 2023, Việt Nam đã xuất khẩu hơn 1,2 triệu tấn thủy sản với hồ sơ truy xuất nguồn gốc đạt chuẩn quốc tế, tạo tiền đề để củng cố niềm tin của các đối tác thương mại.
Với những nỗ lực đồng bộ từ chính phủ, cộng đồng và ứng dụng công nghệ hiện đại, Việt Nam đang từng bước cải thiện hình ảnh của ngành thủy sản, hướng đến mục tiêu gỡ bỏ "Thẻ vàng IUU". Đây không chỉ là một thách thức mà còn là cơ hội để ngành thủy sản Việt Nam phát triển bền vững và nâng cao vị thế trên thị trường quốc tế.
Sau nhiều năm nỗ lực thực hiện các giải pháp khắc phục "Thẻ vàng IUU", Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc giảm thiểu tình trạng khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định. Số vụ tàu cá vi phạm khai thác tại vùng biển nước ngoài đã giảm mạnh, với tỷ lệ giảm trên 40% so với giai đoạn đầu khi nhận "Thẻ vàng". Tại các tỉnh ven biển như Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Định và Kiên Giang, công tác quản lý tàu cá, giám sát hành trình và kiểm soát khai thác đã được tăng cường, mang lại hiệu quả tích cực.
Tuy nhiên, hành trình gỡ bỏ "Thẻ vàng IUU" vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những vấn đề lớn là sự thiếu đồng bộ trong thực thi quy định tại các địa phương. Mặc dù các chính sách từ trung ương được ban hành đầy đủ, việc áp dụng thực tế tại các tỉnh ven biển vẫn còn bất cập, đặc biệt ở những vùng xa xôi, nơi công tác quản lý gặp nhiều khó khăn, nhận thức và hành động của ngư dân chưa thực sự đồng nhất. Một số ngư dân, do áp lực kinh tế hoặc thiếu hiểu biết, vẫn cố tình vi phạm quy định khai thác, làm ảnh hưởng đến nỗ lực chung của cả ngành. Tại một số địa phương vẫn ghi nhận các trường hợp tàu cá không bật thiết bị VMS hoặc vi phạm vùng biển quốc tế. Việc giám sát và kiểm soát toàn quốc cũng là một thách thức không nhỏ. Với hơn 3.000km đường bờ biển và hàng trăm nghìn tàu cá hoạt động, việc quản lý toàn diện đòi hỏi nguồn lực lớn về tài chính, nhân lực và công nghệ. Trong khi đó, các địa phương vẫn còn gặp khó khăn về ngân sách, thiết bị giám sát và năng lực thực thi, khiến việc kiểm soát chưa thực sự hiệu quả.
Mặc dù còn nhiều khó khăn, các kết quả tích cực đã cho thấy nỗ lực không ngừng của Việt Nam trong việc khắc phục "Thẻ vàng IUU". Tuy chặng đường phía trước vẫn đầy thách thức, sự phối hợp đồng bộ giữa chính phủ, địa phương và cộng đồng ngư dân sẽ là chìa khóa để Việt Nam đạt được mục tiêu xây dựng ngành thủy sản bền vững và uy tín trên thị trường quốc tế.
Chính phủ và các cơ quan chức năng cam kết tiếp tục nỗ lực không ngừng để đáp ứng các yêu cầu của Ủy ban Châu Âu (EC), nhằm sớm gỡ bỏ "Thẻ vàng IUU". Điều này không chỉ giúp ngành thủy sản lấy lại vị thế trên thị trường quốc tế mà còn khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc khai thác thủy sản hợp pháp và bền vững. Việt Nam cũng sẽ đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia đối tác để bảo vệ nguồn lợi thủy sản, thúc đẩy việc chia sẻ kinh nghiệm và công nghệ quản lý nghề cá hiện đại.
Trong tương lai, Việt Nam hướng đến xây dựng một ngành thủy sản bền vững, hợp pháp và đạt chuẩn quốc tế. Đây không chỉ là nhiệm vụ trước mắt mà còn là tầm nhìn chiến lược nhằm đảm bảo lợi ích lâu dài cho nền kinh tế biển quốc gia. Đồng thời, Việt Nam muốn tạo dựng hình ảnh của mình như một quốc gia có trách nhiệm với nguồn tài nguyên biển, cam kết mạnh mẽ trong việc bảo vệ môi trường và phát triển ngành thủy sản theo hướng bền vững. Những nỗ lực này không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn góp phần khẳng định uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế. Nỗ lực khắc phục và gỡ bỏ "Thẻ vàng IUU" không chỉ là nhiệm vụ trước mắt mà còn là bước đi chiến lược để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành thủy sản Việt Nam. Thành công trong việc này sẽ mở ra những cơ hội lớn, giúp ngành thủy sản không chỉ gia tăng giá trị xuất khẩu mà còn khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế. Đây cũng là minh chứng cho cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc khai thác hợp pháp và bảo vệ nguồn tài nguyên biển.
