Không chỉ dừng lại ở những chương trình an sinh thuần túy, Tuyên Quang đã nhận thức rõ rằng tri thức và thông tin chính là đòn bẩy của phát triển, là nguồn lực mềm quan trọng để người dân tự vươn lên, thoát nghèo bằng chính nội lực của mình. Đó là bước chuyển mang tầm tư duy chiến lược, thể hiện rõ tinh thần đổi mới trong quản trị xã hội ở địa phương, khi con người được đặt vào vị trí trung tâm của mọi chính sách phát triển.
Nếu như trước đây, giảm nghèo từng được xem là một nhiệm vụ an sinh nhằm hỗ trợ, cứu trợ và chia sẻ khó khăn, thì nay, trong bối cảnh phát triển bền vững, mục tiêu ấy không thể tách rời yêu cầu phát triển con người và phát huy năng lực tự thân của cộng đồng. Tuyên Quang đã sớm nhìn thấy điều đó khi xác định con người không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà là chủ thể của sự thay đổi. Giảm nghèo không còn là câu chuyện “cho con cá”, mà trở thành quá trình “trao cần câu” tri thức và thông tin, giúp người dân biết cách tự mở đường cho chính mình. Ở nhiều vùng sâu, vùng xa, nơi mà núi rừng còn cách trở, tín hiệu internet chập chờn và thông tin đến muộn, khoảng cách tri thức đã trở thành ranh giới vô hình ngăn người dân chạm đến cơ hội phát triển. Chính vì vậy, tỉnh đã lựa chọn một cách tiếp cận mới: coi tri thức và thông tin là hạ tầng thiết yếu, ngang hàng với đường, điện, trường, trạm. Khi người dân có kiến thức, họ không chỉ cải thiện đời sống, mà còn chủ động sáng tạo, chuyển hóa điều kiện tự nhiên và xã hội thành lợi thế phát triển.
Thực tế tại nhiều xã thuộc Na Hang, Lâm Bình, Chiêm Hóa hay Hàm Yên cho thấy, rào cản lớn nhất không chỉ là thiếu vốn hay thiếu cơ sở vật chất, mà sâu xa hơn là thiếu thông tin, kỹ năng và cơ hội học hỏi. Nhiều hộ dân vẫn canh tác theo tập quán cũ, thiếu hiểu biết về thị trường, chưa biết ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Không ít cán bộ cơ sở – những người có vai trò dẫn dắt – cũng còn hạn chế về kỹ năng hướng dẫn, khiến tri thức không thể thấm sâu vào đời sống. Đặc biệt, ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, việc truyền tải thông tin bằng ngôn ngữ phổ thông nhiều khi chưa phù hợp, làm cho tri thức đến nhưng không đọng lại. Từ thực tiễn ấy, Tuyên Quang đã mạnh dạn chuyển hướng: thay đổi cách tiếp cận giảm nghèo từ hỗ trợ sang trao năng lực, từ cho sang giúp người dân biết cách làm, dám làm và làm được. Các chương trình tập huấn “cầm tay chỉ việc” được triển khai ngay tại thôn bản, các mô hình học và làm song song được tổ chức thường xuyên, gắn chặt lý thuyết với thực hành. Người dân không chỉ nghe mà còn thấy, không chỉ được hướng dẫn mà còn tự thực hiện cùng cán bộ kỹ thuật. Tri thức nhờ đó không còn là khái niệm trừu tượng, mà trở thành nguồn lực cụ thể, có thể đo đếm được bằng năng suất, thu nhập và sự thay đổi trong tư duy sống.
Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Tuyên Quang, giai đoạn 2021–2024, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của tỉnh đã giảm từ 23,45% xuống còn 10,19%, tương đương hơn 13 điểm phần trăm chỉ trong 3 năm – một kết quả thể hiện sức bật đáng kể. Đằng sau con số ấy là sự chuyển hóa âm thầm nhưng mạnh mẽ trong cách nghĩ và cách làm, khi tri thức và thông tin được xem là vốn liếng căn bản của con người hiện đại. Hàng chục nghìn hộ dân đã được tiếp cận mô hình sản xuất mới; hàng trăm lớp đào tạo nghề gắn với nhu cầu thực tế được mở rộng; người dân được hướng dẫn cách chọn giống cây trồng, vật nuôi phù hợp, cập nhật thông tin giá cả, thị trường tiêu thụ qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử. Không còn cảnh “trồng rồi chờ thương lái”, “bán rẻ giữa mùa thu hoạch”, mà thay vào đó là hình ảnh của những nông dân biết lập kế hoạch, tính toán đầu ra, và biết liên kết cùng nhau để nâng cao giá trị sản phẩm. Tri thức, khi được lan tỏa đúng cách, trở thành chất xúc tác cho sự tự tin. Người dân hiểu rằng, thoát nghèo không chỉ là thay đổi thu nhập mà là thay đổi tư duy, thay đổi cách họ nhìn nhận về chính cuộc sống của mình. Đó là bước chuyển từ người thụ hưởng sang chủ thể phát triển, từ hỗ trợ bên ngoài sang động lực bên trong – điều mà nhiều chuyên gia gọi là sự tái cấu trúc tư duy phát triển cộng đồng.
Một trong những yếu tố góp phần quan trọng vào quá trình này là công tác truyền thông. Tuyên Quang đã triển khai cách làm mới: truyền thông không chỉ là tuyên truyền, mà là cầu nối giữa chính sách và đời sống, giữa tri thức và hành động. Thông qua các tiểu dự án về truyền thông giảm nghèo, mạng lưới tuyên truyền viên được tổ chức rộng khắp, kết hợp nhiều hình thức: từ loa truyền thanh, pano, video ngắn, mạng xã hội, cho tới hội nghị trực tiếp. Thông tin được bản địa hóa, ngôn ngữ được đời sống hóa, khiến tri thức trở nên gần gũi, dễ tiếp thu. Người dân không chỉ là người nghe, mà còn trở thành người kể chuyện, người lan tỏa. Họ kể về hành trình thoát nghèo của mình, về những cách làm mới, những bài học được đúc kết, qua đó khơi dậy tinh thần học hỏi và ý chí vươn lên trong cộng đồng. Truyền thông, vì thế, đã trở thành một quá trình tương tác xã hội, nơi thông tin, tri thức và niềm tin gặp nhau để hình thành văn hóa tự cường – văn hóa của sự thay đổi bằng tri thức.
Trong thời đại số, giảm nghèo không thể tách rời tiến trình chuyển đổi số và kinh tế tri thức. Tuyên Quang đã nhanh chóng hòa nhịp xu thế này. Các sản phẩm nông nghiệp đặc trưng như cam Hàm Yên, chè Tân Trào, gỗ nguyên liệu Sơn Dương được hỗ trợ đưa lên các sàn thương mại điện tử, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn. Người dân được tập huấn kỹ năng sử dụng điện thoại thông minh, biết đăng tải sản phẩm, tìm kiếm khách hàng, giao tiếp trực tuyến. Đó không chỉ là câu chuyện bán hàng, mà là khởi đầu cho một quá trình số hóa tri thức cộng đồng, giúp người dân vùng núi tiếp cận trực tiếp với dòng chảy của nền kinh tế tri thức toàn cầu. Song song với đó, tỉnh đẩy mạnh liên kết ba nhà – nhà nông, nhà doanh nghiệp, nhà khoa học – để hình thành chuỗi giá trị nông sản bền vững. Các hợp tác xã kiểu mới được thành lập, giúp nông dân học hỏi kỹ năng quản lý, kế toán, marketing và thương thảo. Trong mối liên kết ấy, tri thức không còn là tài sản riêng của một nhóm người, mà trở thành nguồn lực chung lan tỏa trong cộng đồng.
Nhìn lại hành trình giảm nghèo của Tuyên Quang, có thể thấy rõ bài học xuyên suốt rằng: muốn giảm nghèo bền vững phải chuyển từ chính sách hỗ trợ sang chiến lược phát triển con người. Hỗ trợ vật chất chỉ giải quyết phần ngọn, còn tri thức và thông tin mới chạm đến gốc rễ của vấn đề – đó là năng lực nội sinh của mỗi cá nhân và cộng đồng. Chính sách chỉ thực sự có sức sống khi được tiếp nhận bằng niềm tin và sự hiểu biết. Truyền thông, khi được đặt đúng vị trí, không chỉ phổ biến kiến thức mà còn khơi dậy khát vọng. Trong bối cảnh chuyển đổi số, mỗi người dân, mỗi cán bộ, mỗi tổ chức xã hội đều phải trở thành tế bào tri thức trong hệ sinh thái phát triển mới, nơi thông tin là mạch máu và tri thức là nhịp tim của sự tiến bộ.
Giảm nghèo bền vững, xét đến cùng, là câu chuyện về con người và khát vọng sống tốt hơn. Ở Tuyên Quang, mỗi hộ dân thoát nghèo là một minh chứng cho sức mạnh của tri thức và niềm tin vào sự đổi thay. Khi tri thức được trao đúng cách, khi thông tin được lan tỏa công bằng, thì nội lực con người được đánh thức, và nghèo đói không còn là định mệnh. Đó là giá trị lớn nhất mà Tuyên Quang để lại – không chỉ là con số giảm nghèo, mà là minh chứng cho một hướng đi nhân văn, khoa học và bền vững. Trong hành trình ấy, tri thức không chỉ là công cụ, mà là ánh sáng soi đường; thông tin không chỉ là dữ liệu, mà là sức mạnh kết nối con người với tương lai. Bằng sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng bộ, sự vào cuộc đồng bộ của hệ thống chính trị và tinh thần tự lực, tự cường của nhân dân, Tuyên Quang đang từng bước khẳng định một chân lý giản dị mà sâu sắc: chỉ có tri thức mới thật sự giúp con người thoát khỏi cái nghèo của vật chất và cái nghèo của nhận thức. Giảm nghèo bằng tri thức và thông tin, đó không chỉ là chính sách, mà là con đường đi tới tự cường, là biểu hiện sinh động của trí tuệ, nhân văn và niềm tin vào sức mạnh Việt Nam.
Nguyễn Nam
