VNHN - Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư tạo ra thay đổi mạnh mẽ và toàn diện cả trong phương thức thông tin và truyền thông cũng như quá trình tác nghiệp báo chí. Chưa bao giờ, các tòa soạn báo, tạp chí và cơ quan thông tấn, báo chí lại đối mặt nhiều thách thức lớn như thế trước sự cạnh tranh vô cùng khốc liệt của mạng xã hội. Thời đại mới với thế hệ độc giả mới càng cần đòi hỏi phẩm chất mới của nhà báo thời kỳ 4.0.
Cách đây gần ba thập niên, khi nhà khoa học máy tính Ti-mô-thi Béc-nơ Li và các cộng sự làm việc tại Tổ chức nghiên cứu hạt nhân châu Âu (CERN) có trụ sở ở thành phố Giơ-ne-vơ (Thụy Sĩ) phát minh ra mạng toàn cầu (World Wide Web), chắc họ không thể ngờ rằng, quá trình kết nối toàn cầu với sự ra đời của in-tơ-nét tạo ra bước đột phá trong hoạt động thông tin một cách triệt để và sâu sắc đến thế. Từ chỗ các loại hình báo chí truyền thống như báo in, phát thanh, truyền hình là nguồn cung cấp thông tin chính cho độc giả, việc ra đời báo điện tử vào giữa những năm 90 của thế kỷ 20 làm thay đổi căn bản hình thức đưa tin cũng như phương thức tiếp nhận thông tin của công chúng. Ðặc biệt, sự bùng nổ của công nghệ thông tin ở những năm đầu của thế kỷ 21 khi web 2.0 ra đời và sự xuất hiện của các mạng xã hội và gần đây là việc phát triển in-tơ-nét kết nối vạn vật (IoT) đã tạo ra những đối thủ cạnh tranh đáng gờm đối với các loại hình báo chí truyền thống.
Có thể nhận thấy, ngay từ khi ra đời, in-tơ-nét đã trở thành môi trường thông tin lý tưởng để mỗi người, đặc biệt là các nhà báo vốn có nhu cầu nắm bắt thông tin cao, phục vụ trực tiếp cho quá trình tác nghiệp của mình. Việc khai thác thông tin trên in-tơ-nét phục vụ công tác xuất bản các sản phẩm báo chí cũng là điểm khác biệt lớn trong quá trình tác nghiệp trong kỷ nguyên số so trước đây, khi nhà báo phải trực tiếp đến hiện trường để nắm bắt thông tin, lấy tư liệu, phỏng vấn nhân vật, chụp ảnh, viết bài cho tòa soạn.
Quá trình tương tác hai chiều nhanh chóng giữa các tòa soạn, nhà báo với bạn đọc chính là đặc điểm nổi bật của hoạt động tác nghiệp báo chí thời kỳ 4.0. Qua nguồn tin và trao đổi của bạn đọc, các tòa soạn, các nhà báo có thể nắm bắt được những loại hình thông tin nào, những thể loại báo chí nào, thậm chí là từng bài viết, bức ảnh, bản tin nào được đọc nhiều và nhận được nhiều mối quan tâm của bạn đọc. Nhờ đó, các cơ quan báo chí có thể tập trung lựa chọn, đầu tư nguồn lực, thời gian cho những sản phẩm báo chí đáp ứng tốt nhất nhu cầu tìm hiểu của độc giả. Khi những sản phẩm này được đăng tải, độc giả lại có điều kiện phản hồi nhanh chóng tới tòa soạn thông qua các bình luận hay trao đổi trực tiếp, qua đó chính các nhà báo và tòa soạn lại có điều kiện được kiểm tra tính chính xác của các chi tiết trong bài viết của mình để có thể bổ sung, cập nhật kịp thời, nhờ vậy sản phẩm báo chí tiếp tục được "sống" trong một vòng đời mới.
Một điều dễ nhận thấy của thời kỳ 4.0 chính là tốc độ lan truyền thông tin rất nhanh, nhất là trên mạng xã hội. Nhờ những tính năng mới với ưu thế về công nghệ, mạng xã hội trở thành kho thông tin khổng lồ, nơi cung cấp nhiều thông tin đa dạng và phong phú ở trong nước cũng như quốc tế. Nhiều người sử dụng mạng xã hội đã tận dụng ưu thế này để trở thành nhà báo công dân, đưa thông tin về mỗi sự kiện, hiện tượng theo quan điểm riêng của mình. Cộng đồng người sử dụng mạng xã hội chia sẻ, bình luận khiến cho thông tin lan truyền nhanh và rộng, đôi khi tạo nên dư luận xã hội lớn trước mỗi sự kiện, hiện tượng được quan tâm.
Tuy nhiên, tính hai mặt của mạng xã hội và in-tơ-nét đang ngày càng bộc lộ rõ ràng hơn khi mạng xã hội đăng tải quá nhiều thông tin không được kiểm chứng. Thời gian qua, trên mạng xã hội xuất hiện nhiều thông tin thất thiệt, gây hoang mang trong dư luận. Tác giả của những thông tin này có hai dạng phổ biến chính. Dạng thứ nhất là những người muốn đánh bóng tên tuổi, thu hút người đọc vào trang thông tin cá nhân của mình nên đã đưa thông tin có vẻ ly kỳ, hấp dẫn, mới, nóng nhưng sai sự thật. Dạng phổ biến thứ hai là những người chủ đích sử dụng thông tin bịa đặt, sai sự thật để kích động, bôi nhọ cá nhân hay tập thể.
Ðiều nguy hiểm hơn, không ít người làm báo do hạn chế cả về năng lực chuyên môn, nghiệp vụ và bản lĩnh chính trị đã căn cứ vào các nguồn tin đăng tải trên mạng xã hội chưa được kiểm chứng để xào xáo biến thành các sản phẩm báo chí. Nhiều trường hợp tòa soạn báo đăng tải thông tin sai sự thật bị phát hiện và xử lý thời gian qua gióng lên hồi chuông cảnh báo về tình trạng sử dụng thông tin trên mạng xã hội thiếu kiểm chứng, dẫn đến hệ lụy là độc giả dần mất niềm tin vào uy tín của tờ báo cũng như năng lực chuyên môn, đạo đức của những nhà báo đã thực hiện các sản phẩm báo chí cẩu thả, thiếu trách nhiệm nghề nghiệp.
Trước một "biển" thông tin với rất nhiều thông tin nhiễu, thông tin giả phát tán tràn lan trên mạng xã hội khiến độc giả hoang mang, việc báo chí đưa thông tin chính thống, bảo đảm sự chân thực, chính xác là một trong những yếu tố quan trọng để báo chí tiếp tục thực hiện tốt chức năng và vai trò truyền thống là người hướng dẫn, tuyên truyền và cổ động tập thể.
Ðể lấy lại niềm tin nơi công chúng, nhà báo trong kỷ nguyên 4.0 vô cùng quan trọng. Trước hết, nhà báo 4.0 phải có đầy đủ những phẩm chất mà bất cứ thời nào cũng phải có. Ðó là khả năng nắm bắt và thông tin sự thật khách quan, thông qua năng lực chuyên môn, nghiệp vụ vững vàng của mình. Việc trau dồi nghiệp vụ báo chí cơ bản, thông thạo ngoại ngữ, am hiểu kiến thức chung về công nghệ thông tin là những yêu cầu bắt buộc để mỗi nhà báo thời đại 4.0 tiếp cận quá trình tác nghiệp báo chí hiện đại một cách cơ bản nhất.
Bên cạnh đó, mỗi nhà báo cần nâng cao khả năng "lọc" thông tin của chính mình bằng cách nâng tầm trí tuệ, chuyên môn, nghiệp vụ cũng như thường xuyên trau dồi bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp để đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao của cuộc sống.
Một trong những điều rất quan trọng, có thể nói là mang tính quyết định tới chất lượng bài báo và tính chính danh mỗi nhà báo là sự tôn trọng sự thật bằng mẫn cảm thiêng liêng và đạo đức nghề nghiệp trong sáng của người làm báo. Ðể mỗi một sản phẩm báo chí mang tính định hướng đúng đắn, tính nhân văn sâu sắc, bám sát hơi thở cuộc sống và điều quan trọng hơn nữa là thông qua những sự vật, hiện tượng cụ thể đã xảy ra để phân tích, dự báo cho độc giả biết những khả năng có thể xảy ra trong tương lai, đòi hỏi mỗi nhà báo phải dấn thân với nghề, yêu nghề tha thiết và tiếp tục không ngừng trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức trong sáng.
Ðó cũng là yêu cầu và đòi hỏi cấp thiết để các nhà báo 4.0 đáp ứng được trong cuộc cạnh tranh thông tin khốc liệt của kỷ nguyên số ngày nay, để nghề báo mãi là nghề cao quý, để nhà báo luôn là người thư ký trung thực của thời đại. Và đó cũng là hướng đi để mỗi nhà báo, mỗi tờ báo thu hút độc giả, chiếm được niềm tin của độc giả, tạo dựng được lượng độc giả trung thành.
