Tư duy, phương pháp chính trị Việt Nam

Để thiết lập một nền chính trị khoa học, tiến bộ và cách mạng chúng ta cần giải đáp được những câu hỏi lớn của nền chính trị đang đặt ra.

Nền chính trị Việt Nam hiện nay được xác lập từng bước vững chắc dựa trên quá trình trăn trở, tìm tòi, sáng tạo và trách nhiệm của các chủ thể chính trị, nhất là vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trên các chặng đường cách mạng, những bài học kinh nghiệm được đúc rút từ tổng kết thực tiễn và nghiên cứu lý luận, thể hiện một tâm thế cầu tiến bộ, sẵn sàng sửa chữa những khiếm khuyết, khắc phục những tư duy giản đơn, không bó buộc trong những kinh nghiệm đơn thuần để nhìn thấy tính chất đa chiều, đa diện không ngừng thay đổi của thế giới.

Tình hình thế giới hiện nay diễn biến phức tạp, khó lường, khó đoán định trên nhiều phương diện, như cạnh tranh chiến lược, xung đột vũ trang; rủi ro tài chính, tiền tệ và đứt gãy chuỗi cung ứng; phản ứng với mặt trái của toàn cầu hóa, các vấn đề về an ninh truyền thống và phi truyền thống khác... đòi hỏi chúng ta phải chú trọng hơn đến xây dựng tư duy chính trị độc lập, tự chủ, phù hợp, gắn với đặc điểm, điều kiện cụ thể của đất nước hiện nay nhưng không nằm ngoài giá trị phổ quát toàn nhân loại. Có tư duy chính trị độc lập thì nền chính trị Việt Nam sẽ vững chắc trên các phương diện:

Thứ nhất, sẽ phát huy sức mạnh nội sinh của trí tuệ của chính con người Việt Nam, phát huy được nguồn lực và giá trị Việt Nam, đạt được mục tiêu của nền chính trị đặt ra trước mắt và lâu dài, kiên định nền tảng tư tưởng của Đảng trong bối cảnh mới;

Thứ hai, tư duy chính trị độc lập chính là cách tối ưu để từng bước thực hiện thành công sự nghiệp cách mạng mà chúng ta kiên trì theo đuổi, xây dựng nền kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển;

Thứ ba, tư duy chính trị độc lập sẽ góp phần xây dựng một thế giới ngày càng tiến bộ, văn minh.

Tư duy chính trị độc lập không mâu thuẫn với một tư duy chính trị mở, năng động, tiếp biến những giá trị của loài người để tạo nên một Việt Nam với diện mạo mới, sức mạnh mới. Tư duy chính trị bao chứa những yêu cầu của thực tiễn đặt ra, đề ra những phương hướng và giải pháp thực hiện phù hợp, tiến bộ, đưa đất nước phát triển đúng quỹ đạo cách mạng, tiến bộ.

Thứ tư, tư duy chính trị độc lập là điều kiện cần thiết để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phòng ngừa sự suy yếu trong nội bộ cũng như sự chống phá của các thế lực thù địch, phản động.

Tư duy chính trị Việt Nam trong giai đoạn hiện nay bao gồm hệ thống những tư duy chính trị cốt lõi: tư duy của một nền chính trị độc lập, sáng tạo; trách nhiệm; tư duy của một nền chính trị đoàn kết, dân chủ, vừa xây dựng vừa bảo vệ vừa kiểm soát; tư duy của một nền chính trị sẵn sàng đối thoại; tư duy đề cao vai trò người đứng đầu; tư duy chính trị xem trọng các yếu tố bền vững như môi trường, khí hậu, năng lượng sạch; tư duy chính trị định vị đúng chức năng, nhiệm vụ của từng trụ cột nền tảng đất nước: phát triển kinh tế - xã hội là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt, phát triển văn hóa làm nền tảng tinh thần của xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh là trọng yếu, thường xuyên, trong đó ưu tiên một số lĩnh vực, nhiệm vụ trước mắt cần đột phá; tư duy chính trị: phát huy cao độ nội lực đất nước, đoàn kết cộng đồng vượt qua thách thức; tư duy chính trị vật chất hóa các yếu tố tinh thần, ẩn sâu trong lòng dân tộc làm sức mạnh mới: chân thành, niềm tin, khát vọng...; tư duy chính trị tối ưu hóa mọi phương pháp, cách thức để phục vụ lợi ích nhân dân, nhanh chóng nắm bắt những cơ hội để bứt phá đi lên.

Nền tảng tư tưởng của tư duy chính trị Việt Nam là chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, là mẫu số chung làm cơ sở quan trọng nhất khi quy chiếu từng mục tiêu, giải pháp, phương hướng cách mạng cụ thể, đặc biệt kiên định nền tảng tư tưởng trong bối cảnh mới. Tư duy chính trị cho thấy chúng ta ngày càng nhận thức đúng đắn, khoa học và cách mạng hơn về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phù hợp với yêu cầu cách mạng Việt Nam hiện nay cũng như gần với giá trị văn minh thời đại đang đặt ra.

Hiện nay xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa còn nhiều khó khăn, song chúng ta luôn vững tâm và kiên định con đường và xác định mô hình lý tưởng, hoàn bị trong tương lai đối với Việt Nam. Hiện thực hóa lý tưởng chính trị chính là ngay trong từng bước đi của đất nước, của mọi tổ chức hay cá nhân đảm đương các nhiệm vụ đều thể hiện một tinh thần, ý chí, bản lĩnh và sự sáng tạo không ngừng để từng bước xây dựng đất nước ngày càng tốt hơn, lấy người dân làm đối tượng của chủ thể chính trị và ngược lại chủ thể chính trị chính là người dân.

Để hiện thực được con đường CNXH của chúng ta thì tư duy chính trị Việt Nam phải nhất thiết là một tam giác cộng gộp 3 góc quy chiếu tiêu biểu: Thứ nhất, chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; Thứ hai, yêu cầu của thực tiễn Việt Nam; Thứ ba, hệ thống quan điểm, tư tưởng qua quá trình nghiên cứu sáng tạo.

Chúng ta đã thiết lập nên một tư duy chính trị vững vàng với sự phù hợp giữa kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng. Sự xác lập một nền chính trị khoa học, cách mạng và tiến bộ chính là chúng ta đã xác định được: “Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân Việt Nam đang phấn đấu xây dựng là một xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp; có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện; các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp đỡ nhau cùng phát triển; có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo; có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới”⁽¹⁾.

Với tư duy chính trị khách quan, toàn diện và phát triển, chúng ta đã đưa ra phương pháp chính trị phù hợp, không tuyệt đối hóa một phương pháp nào cụ thể, bởi mỗi phương pháp chính trị gắn liền với cách tiếp cận lịch sử cụ thể, gắn với điều kiện thực tiễn của đất nước, yêu cầu, nguyện vọng của người dân và phù hợp với chuyển động của thời cuộc. Phương pháp chính trị được xem là hợp lý khi mà phương pháp đó đem lại lợi ích chính đáng cho người dân, cho đất nước, giải phóng sức lao động, thúc đẩy xã hội phát triển ngày càng văn minh, hiện đại.

Trên cơ sở tư duy chính trị, tùy theo từng cấp độ chủ thể chính trị khác nhau, phạm vi khác nhau của đời sống xã hội, giai đoạn lịch sử khác nhau, yêu cầu nhiệm vụ khác nhau, diễn biến chương trình nghị sự khác nhau... sẽ có phương pháp chính trị khác nhau.

Phương pháp chính trị đúng đắn sẽ giúp xây dựng nên một nền chính trị khoa học, tiến bộ và cách mạng. Điều đó tạo nên tính đúng đắn của các quyết sách chính trị; sự đầy đủ, đồng bộ, minh bạch, ổn định của hệ thống Hiến pháp và pháp luật; nâng cao năng lực tổ chức, điều hành của cơ quan hành pháp, chính quyền các cấp hoạt động hiệu quả; tạo ra tính kịp thời, chính xác, nghiêm minh của hệ thống tư pháp; sự chủ động, tích cực, trách nhiệm của cộng đồng xã hội trong công cuộc xây dựng đất nước.

Phương pháp chính trị trong giai đoạn hiện nay đã thể hiện được phép biện chứng duy vật sâu sắc khi giữ vững những vấn đề có tính chất nguyên tắc, sách lược của cách mạng như huy động được sức dân, mọi lợi ích xuất phát từ dân, sáng tạo không ngừng, “dĩ bất biến, ứng vạn biến”, “thích ứng an toàn”, sự đồng bộ, toàn diện trong từng giải pháp.

Phương pháp chính trị của chúng ta hiện nay đã thể hiện được:

Thứ nhất, có chính sách đúng và trúng, dùng lý luận làm nền tảng, chỉ hướng đi, đòn bẩy cho xã hội, nhất là các vấn đề kinh tế và ngược lại, các vấn đề đã được giải quyết hiệu quả từ thực tiễn làm cẩm nang nhận thức, cơ sở nền tảng cho lý luận vững chắc.

Thứ hai, xác định rõ mục tiêu chính trị, những lực lượng thực hiện, sách lược cần thiết, mục tiêu chung hài hòa với từng mục tiêu cụ thể, Nhà nước phù hợp với cộng đồng xã hội, dân tộc song hành cùng nhân loại; trên cơ sở nhận thức rõ đối tác, đối tượng, sự khác nhau về chế độ, tư tưởng, lý tưởng và những điểm chung để tìm tiếng nói chung, tiếp cận các phương pháp chính trị hiện đại trên thế giới.

Thứ ba, thông qua quá trình thực thi không chỉ bảo đảm tính hợp pháp, hợp lý như các phương pháp chính trị truyền thống mà đã thể hiện tinh thần dám dấn thân, quyết liệt, quyết đoán và hội nhập thế giới với những bước đi chưa có tiền lệ, đột phá trên nền tảng sức mạnh nội sinh để mang lại những nguồn lợi to lớn cho đất nước, tạo nên sự phù hợp giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, giải phóng những điểm nghẽn thực tiễn đặt ra, góp phần quan trọng giải đáp những phần chưa rõ của lý luận trong thời kỳ đổi mới đất nước.

Thứ tư, phương pháp chính trị thể hiện ở những giải pháp giải quyết những vấn đề bức xúc của đời sống xã hội, trân trọng lắng nghe ý kiến của người dân, giải quyết kịp thời những yêu cầu từ cơ sở; thực hiện những giải pháp mạnh để giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với một nền chính trị khoa học, tiến bộ và cách mạng, như phòng chống tham nhũng, suy thoái đạo đức hay tập trung giải quyết các vấn đề đột phá chiến lược, các vấn đề về chính sách hội nhập quốc tế sâu rộng.

Thứ năm, phương pháp chính trị để hiện thực hóa nền chính trị khoa học, cách mạng và tiến bộ bằng cách xây dựng hệ thống tổ chức vững mạnh, hiệu lực, thống nhất, tập trung, dân chủ; trong đó chú trọng xây dựng năng lực ngang tầm nhiệm vụ của các bộ phận hợp thành hệ thống chính trị, song song phát huy đồng bộ hệ thống các lĩnh vực của đời sống xã hội, đặc biệt cụ thể hóa chiều sâu các giải pháp để xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Đây là kết quả tìm tòi về lý luận, tổng kết thực tiễn của Đảng ta, là mô hình phát triển đặc thù của Việt Nam, phù hợp với điều kiện quá độ lên chủ nghĩa xã hội và đặc điểm của đất nước, như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Mô hình kinh tế mà chúng ta xây dựng là kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây chính là một đột phá lý luận rất cơ bản và sáng tạo của Đảng ta, là thành quả lý luận quan trọng qua hơn 35 năm thực hiện đường lối đổi mới, xuất phát từ thực tiễn Việt Nam và tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của thế giới. Theo đó, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập quốc tế, vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa, nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”⁽²⁾.

Thứ sáu, phương pháp chính trị thành công thể hiện được năng lực sáng tạo, vấn đề trụ cột là lấy con người làm trung tâm và là chủ thể của chiến lược phát triển đất nước. Trong đó, nhân tố quan trọng là tuyển chọn, thu hút, trọng dụng những con người chính trị từ các giai tầng trong xã hội để xây dựng đội ngũ cán bộ có đức có tài, đóng góp tích cực vào công việc của đất nước.

Phương pháp chính trị thành công khi mở ra những yếu tố sáng tạo của tư duy; thông qua những luận bàn, tranh luận dân chủ để đi đến thống nhất nhằm phát huy những yếu tố tinh hoa ở mỗi con người chính trị khi tham gia quyết sách, nghị sự. Vấn đề chính trong điều kiện hiện nay đặt ra cho mỗi giải pháp chính trị đó chính là nghệ thuật chính trị, trong đó đặt lên hàng đầu là sự mẫn cảm, tinh tế đến mức tài tình, chiều sâu của văn hóa chính trị cần được kết tinh trong mỗi con người hoạt động chuyên biệt chính trị nói riêng và tham gia chính trị nói chung.

Tố chất tư duy ở mỗi người là không giống nhau, đặc biệt là quá trình lao động, rèn luyện kết hợp với tính thiên bẩm ở mỗi cá nhân. Trong xã hội có nhiều người tài giỏi, nhưng số người có thể giải quyết được những vấn đề nan giải của nền chính trị thì không nhiều mà tố chất đó hiện thân ở đội ngũ tiên phong về mặt tư duy, tầm nhìn, chiến lược.

Lĩnh vực nào cũng cần có những ưu tiên, những lằn ranh đỏ, những địa chỉ, con người cụ thể cần tập trung đầu tư, đột phá để tạo nên những tổ chức, êkip, đội ngũ được trang bị đầy đủ để làm công việc chính trị phục vụ nhân dân. Cần chú ý tìm người tài, nhất là những thiên tài vì những người này đóng vai trò vô cùng quan trọng để có tư duy, phương pháp chính trị đưa đất nước lên tầm cao mới.

Phải tìm người tài, thiên tài bởi thiên tài là những người có năng lực “ẩn thân” tránh xa những diễn biến đời thường để tập trung nghiên cứu khoa học; họ sợ “vốn liếng” của mình bị mất, bị đánh cắp hoặc trao nhầm chỗ, trao nhầm người, bị sử dụng bởi mục đích không tốt, không văn minh trong một thế giới với những điều khôn lường có thể xảy ra. Thiên tài luôn trong trạng thái vận động, quá trình tìm tòi không ngừng của tư duy nên họ ít tương tác, ít giao tiếp với xã hội, với đời sống thường nhật nên khó để tiếp cận. Những người tài giỏi cũng chính là đối tượng mà các thế lực chính trị nhằm đến lợi dụng, nhất là các đối tượng thù địch, chống phá, với các mưu đồ như là lật đổ chế độ. Vì các thế lực này có được người tài giỏi thì chúng có thể thay đổi được cục diện. Nếu không lợi dụng, lôi kéo được thì chúng tìm mọi cách để hủy hoại họ.

Vậy để những người tài ra sức cống hiến cho đất nước cần có sự công phu trong quá trình phát hiện, cần tôn trọng và tin tưởng họ, bồi dưỡng và bảo vệ họ cũng như có những lực đẩy tinh thần thiêng liêng quý giá dành cho họ thì chắc chắn họ này sẽ ra sức phục vụ đất nước, phục vụ nhân dân.

Phương pháp chính trị hiện nay chính là lấy con người làm trung tâm để phát triển xã hội. Xây dựng một xã hội thực sự vì con người, với những phẩm giá mang tính bản thể, đề cao phẩm chất đạo đức gắn với chiều sâu văn hóa tiến bộ; một xã hội lấy kinh tế như là một động lực để phát triển xã hội, kinh tế là phương thức để đạt được tiến bộ và công bằng xã hội. Nghĩa là trong từng chương trình, kế hoạch kinh tế thiết lập luôn hệ quả đem đến về mặt xã hội là gì, mối liên hệ với phát triển bền vững, hài hoà xoay quanh trục kinh tế là gì; các yếu tố khoa học, văn minh vật chất và văn minh tinh thần sẽ bao trùm lên từng sản phẩm kinh tế và ngược lại các yếu tố phát triển trong xã hội sẽ được tính thành giá trị kinh tế; các yếu tố xã hội như đoàn kết, nhân ái, chân thành, niềm tin, đùm bọc, gắn kết, yêu thiên nhiên... đặc biệt là các giá trị nằm sâu ở tầng văn hóa lịch sử Việt Nam sẽ là một sức mạnh lợi thế so sánh hay thậm chí mạnh hơn cả cam kết thành văn.

Giá trị văn hóa chính là giá trị vật chất của con người Việt Nam qua thời gian, với bao thăng trầm của lịch sử kết tinh lại, trong chính trị gọi đó là những yếu tố quyền lực tiềm năng, trong điều kiện hội nhập quốc tế, công nghệ phát triển kết hợp với các tổ chức chính thức thì nó sẽ biến thành quyền lực thực tế.

Với phương pháp chính trị trọng trí tuệ, sức sáng tạo, lấy con người làm trung tâm thì nền chính trị sẽ có sự chuyển động rõ rệt, lúc này nền chính trị sẽ không đặt vấn đề quyền lực chính thức, quyền lực mềm, quyền lực thông minh hay siêu quyền lực, bởi vì phương pháp chính trị lấy con người làm trung tâm chính là sự hội tụ cũng như quy chiếu những loại quyền lực đó.

_________________

(1), (2) Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr.24, 91.

TS HỒ THỊ BÍCH NGỌC

Viện Chính trị học,

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh