Trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy Tín ngưỡng thờ Mẫu hiện nay đặc biệt là kể từ khi UNESCO công nhận “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2016, có sự đóng góp quan trọng của các cơ quan báo chí, truyền thông đặc biệt là các tạp chí chuyên ngành văn hóa trong việc nâng cao nhận thức, hiểu biết rõ hơn về giá trị tốt đẹp của Tín ngưỡng thờ Mẫu trong nền văn hóa Việt Nam và đời sống cộng đồng, vừa thiêng liêng, vừa cụ thể, đồng thời phản ánh những mặt tiêu cực, những hành vi lợi dụng việc thực hành tín ngưỡng này để trục lợi. Tuy nhiên, thời gian qua, bên cạnh những thành công đáng ghi nhận, công tác quản lý thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên các tạp chí chuyên ngành văn hóa vẫn còn những bất cập nhất định, cần tăng cường các giải pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý thông điệp về lĩnh vực này.
Tần suất và nội dung thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên các tạp chí chuyên ngành văn hóa
Kết quả khảo sát trong năm 2023, trên các tạp chí Tinh hoa Đất Việt, tạp chí Văn hóa Nghệ thuật và tạp chí Văn hóa và Phát triển có 395 tác phẩm báo chí về thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trên các tạp chí.
Thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt được thể hiện đa dạng qua các thể loại và được tiếp cận ở nhiều khía cạnh khác nhau. Một số nhóm nội dung chính của thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên 03 tạp chí chuyên ngành văn hóa như sau: (1) Thông tin về công tác quản lý của các địa phương về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu; (2) Phản ánh thực trạng việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ hiện nay; (3) Giải pháp nâng cao hiệu quả trong việc thực hành và quản lý thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ.
Bằng nhận thức đúng đắn, các chủ thể đã phát huy vai trò của quản lý thông điệp thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt trên các tạp chí chuyên ngành, qua đó các tạp chí đã làm tốt chức năng, nhiệm vụ, thông tin kịp thời và đa dạng vấn đề trong thông điệp về tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.
Với định hướng tuyên truyền về các chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước, trong thời gian qua, các tạp chí chuyên ngành văn hóa nói chung và các tạp chí trong diện khảo sát nói riêng đã quản lý, tổ chức sản xuất thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu một cách đa dạng về nội dung, hình thức. Đội ngũ nhà báo, phóng viên, biên tập viên của các tòa soạn đã luôn chủ động tìm kiếm, đề xuất và đưa ra những đề tài phong phú, cách thể hiện mới về thông điệp thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Nhờ đó, thông điệp về chủ đề này luôn mang tính thời sự, được cập nhật nhanh chóng , sát thực, có chiều sâu đáp ứng nhu cầu của độc giả. Mặc dù nhận thức tương tối đầy đủ về vai trò, tầm quan trọng của quản lý thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên các tạp chí chuyên ngành văn hóa, song các chủ thể quản lý vẫn chưa dành các nguồn lực cần thiết cho mảng thông điệp này dẫn đến thiếu những nội dung chuyên sâu, phản biện về việc thực hành và quản lý thực hành tín ngưỡng này. Qua khảo sát cho thấy phần lớn các tác phẩm mang thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên các tạp chí chuyên ngành văn hóa mới chỉ dừng lại ở việc phản ánh, thông tin các chủ trương, chính sách mà ít những bài viết mang tính phân tích chuyên sâu về thực trạng, những tồn tại hiện nay, phản biện chính sách và đề ra được những giải pháp giải quyết vấn đề; thiếu những ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực này. Nhiều bài viết non về nội dung, dập khuôn, chất lượng chưa cao. Nhiều vụ việc vi phạm về Luật tín ngưỡng, tôn giáo, lợi dụng việc thực hành tín ngưỡng để trục lợi chưa được phản ánh thấu đáo, theo đuổi đến tận cùng.
Giải pháp tăng cường quản lý thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên tạp chí chuyên ngành văn hóa trong thời gian tới
Một là, nâng cao nhận thức, năng lực của các chủ thể quản lý thông điệp về về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên tạp chí chuyên ngành văn hóa
Không ngừng nâng cao sự hiểu biết về nội dung thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt của ban biên tập, chỉ đạo của đội ngũ quản lý và trách nhiệm của cấp ủy, ban biên tập đối với công tác phản bác các quan điểm, thông tin sai lệch trên các tạp chí chuyên ngành văn hóa
Trên tất cả mọi lĩnh vực hoạt động cán bộ quản lý bao giờ cũng là khâu quyết định. Báo chí là một nghề mang tính đặc thù. Hoạt động báo chí là hoạt động khoa học, sản phẩm được tạo ra là sản phẩm văn hóa độc đáo. Chất lượng và hiệu quả hoạt động báo chí phụ thuộc vào hàm lượng chất xám được phản ánh vào nội dung, hình thức của sản phẩm báo chí, hay nói cách khác là phụ thuộc vào khả năng trí tuệ của người làm báo. Người đứng đầu cơ quan báo chí là người quyết định cuối cùng trên tất cả mọi phương diện, trong đó quan trọng nhất là việc quyết định xuất bản ấn phẩm báo chí. Do đó, việc nâng cao năng lực cho đội ngũ quản lý trong cơ quan báo chí đóng vai trò quan trọng. Thực tế hiện nay, còn xuất hiện hiện tượng một số lãnh đạo tờ báo ngại những vấn đề đụng chạm hoặc những nội dung có tính chất nhạy cảm, phức tạp như tín ngưỡng thờ Mẫu. Do đó cần coi trọng việc xây dựng đội ngũ quản lý vững vàng, có năng lực và phẩm chất chính trị tốt, không ngại khó, ngại khổ, không ngại đi sâu để tìm ra gốc rễ của vấn đề. Cần đặt rõ mục tiêu về sự hiểu biết của ban lãnh đạo trong nội dung mà mình quản lý để có thể định hướng đúng đắn cho các tuyến bài của đội ngũ phóng viên cấp dưới
Các tạp chí chuyên ngành văn hóa cần tạo điều kiện để cho đội ngũ cán bộ quản lý, phóng viên, biên tập viên của cơ quan mình nhận thức được rõ vai trò quan trọng của quản lý thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt thông qua hoạt động đào tạo, tập huấn, sinh hoạt nghiệp vụ với những nhà báo có kinh nghiệm, tâm huyết với lĩnh vực này, cũng như giao lưu, học hỏi kiến thức với các chuyên gia, nhà nghiên cứu về lĩnh vực tôn giáo, tín ngưỡng, quản lý di sản văn hóa.
Hai là, đổi mới nội dung, hình thức thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên tạp chí chuyên ngành văn hóa
Đây là giải pháp có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên tạp chí chuyên ngành văn hóa. Để thực hiện tốt giải pháp này, các tạp chí chuyên ngành cần nâng cao chất lượng nội dung, tăng hàm lượng thôngđiệp của tác phẩm báo chí, đồng thời đổi mới mạnh mẽ cách tiếp cận và phương thức thế hiện thông điệp. Đảm bảo sự cân bằng giữa nội dung thông điệp về hình ảnh tích cực về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đảm bảo thông tin khách quan, toàn diện, cần duy trì thường xuyên, đổi mới nội dung, đa dạng hình thức các chuyên mục, phải cung cấp cho độc giả những bài viết có chất lượng, đề cập đến những câu chuyện, vấn đề mà công chúng quan tâm. Tuyệt đối tránh đưa tin theo kiểu giật gân, câu khách, chạy theo lợi nhuận, gây khủng khoảng truyền thông, ảnh hưởng đến hình ảnh, nét đẹp, giá trị văn hóa tích cực của tín ngưỡng thờ Mẫu và thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.
Cần chú trọng thực hiện các thể loại bài phân tích, bình luận, phản biện, nghiên cứu khóa học về tín ngưỡng thờ Mẫu và thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Các bài viết thuộc thể loại tin và phản ánh đã được các tạp chí triển khai một cách thường xuyên, liên tục trong thời gian qua. Cần tập trung vào các thể loại báo chí mang tính chuyên sâu, dựa trên các lợi thế về nguồn dữ liệu lớn, tin cậy và đội ngũ các chuyên gia, nhà khoa học về lĩnh vực này. Các bài phân tích, bình luận, nghiên cứu khoa học giúp độc giả nhận thức được bản chất thông tin, thể hiện cái nhìn đa chiều của vấn đề, từ đó có thể nhận biết giá trị, bản chất của vấn đề một cách khách quan, toàn diện hơn. Trên cơ sở đó, các tạp chí chuyên ngành văn hóa cũng cần tăng cường các thể loại phóng sự, ký sự, phóng sự điều tra.
Tăng cường các yếu tố hình ảnh, đồ họa thông tin, ... góp phần làm phong phú hình thức thể hiện thông điệp. Đây là giải pháp cần phát huy mạnh mẽ hơn nữa để tận dụng lợi thế của báo mạng điện tử. Sử dụng đồ họa trong chuyển tải thông điệp, đặc biệt trong các bài có nhiều chữ viết và số liệu. Có thể áp dụng đồ họa thông tin cho nhóm các bài viết về chủ trương, chính sách, thực trạng, giải pháp cho sự bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa của tín ngưỡng thờ Mẫu với các con số thống kê, so sánh tỷ lệ, thông tin giải pháp ... Chú trọng và phát huy thế mạnh của thể loại e-magazine, Inforgraphic, Longform trong chuyển tải nội dung thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Như tác giả đã trình bày ở trên, các tạp chí chuyên ngành văn hóa cần phát triển mạnh mẽ hơn nữa các thể loại bài phóng sự, phân tích, bình luận, nghiên cứu khoa học ... chuyên sâu về thông điệp thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.
Ba là, tăng cường các phương thức quản lý thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên tạp chí chuyên ngành văn hóa
Việc kết hợp hài hòa, khéo léo các phương thức quản lý là cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý thông điệp về Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên tạp chí chuyên ngành văn hóa. Chủ thể quản lý trực tiếp thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên tạp chí chuyên ngành văn hóa là Ban biên tập cần ban hành và thực hiện nghiêm kế hoạch kiểm tra, giám sát thường xuyên và đột xuất trên từng vấn đề, lĩnh vực cụ thể trong quy trình sản xuất thông điệp này để đảm bảo việc sản xuất thông điệp theo đúng kế hoạch, quy trình sản xuất kịp thời phát hiện những bất cập và điều chỉnh khi có vướng mắc nảy sinh. Đồng thời, cần đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền và phổ biến Luật báo chí cũng như các văn bản trong quản lý báo chí, các quy định của pháp luật liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo, quản lý di sản văn hóa tới đội ngũ cán bộ, phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên phụ trong tòa soạn, nhằm để việc tiếp thu, thực hiện, tuân thủ quy trình sản xuất thông điệp về Tín ngương thờ Mẫu Tam phủ của người Việt của từng người theo tính tự giác, chủ động, phát huy tinh thần trách nhiệm trong công việc. Mặt khác, cần có cơ chế khen thưởng phù hợp, xứng đáng, nhất là khen bằng chế độ nhuận bút cao với các tác phẩm báo chí hay, có sức ảnh hưởng rộng rãi, được công chúng đón nhận.
Bốn là, chú trọng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ phóng viên, biên tập viên và phát triển mạng lưới cộng tác viên
Tòa soạn cần xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực, trình độ, chuyên môn, kiến thức cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên trực tiếp tham gia vào hoạt động sản xuất tin, bài phản ánh thông điệp thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên 03 tạp chí chuyên ngành văn hóa được khảo sát. Kế hoạch cần phải được xây dựng và triển khai định kỳ và thường xuyên mới có thể đạt hiệu quả tốt nhất. Việc tạo ra được những phóng viên, biên tập viên có trình độ, am hiểu về tín ngưỡng thờ Mẫu là điều kiện quan trọng để đảm bảo quá trình sản xuất tin bài mang thông điệp về thông điệp thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên các tạp chí chuyên ngành văn hóa luôn có những phát hiện mới về đề tài, chủ đề cũng như cách đề cập, triển khai vấn đề đặc sắc, hấp dẫn.
Nâng cao khả năng tự học hỏi, giáo dục của mỗi phóng viên, biên tập viên. Cách thức này có thể được áp dụng trực tiếp thông qua hoạt động tương tác, kết nối, trao đổi trong quá trình sản xuất tin bài về tín ngưỡng, tôn giáo, di sản văn hóa trong nội bộ tòa soạn giữa phóng viên trẻ với những biên tập viên có kinh nghiệm. Hay tích cực thực hiện các cuộc họp giao ban nội bộ trong tòa soạn nhằm đánh giá chất lượng tác phẩm cũng là một trong những cách thức khơi dậy năng lực tự học hỏi tốt ở mỗi người phóng viên, biên tập viên.
Bên cạnh việc xây dựng, đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực sẵn có thì việc có được một đội ngũ CTV rộng khắp và chất lượng là rất cần thiết đối với mỗi báo mạng điện tử. Xây dựng được một đội ngũ CTV đông đảo, có nhiệt huyết và có kĩ năng làm báo sẽ góp phần không nhỏ giúp các tạp chí chuyên ngành văn hóa khai thác được lượng thông tin dồi dào, đa dạng và nhanh chóng về các vấn đề trong đó có vấn đề về tín ngưỡng thờ Mẫu và tín. Trên thực tế, liên quan đến thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu được khảo sát cũng đã xây dựng được một đội ngũ CTV khá đông đảo đến từ các Viện nghiên cứu văn hóa, tín ngưỡng, các nhà quản lý và cả những người trực tiếp thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu là các thanh đồng, đồng thầy, thủ nhang, đồng đền, các nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân nhân dân trong lĩnh vực diễn xướng hầu đồng…. Do đó, các tạp chí chuyên ngành cần tập trung đầu tư kinh phí để xây dựng đội ngũ cộng tác viên chuyên cung cấp thông tin về du lịch ở các địa phương thì nội dung thông tin hình ảnh mới độc quyền, trở nên phong phú, đa dạng, có tính phát hiện cao và thu hút sự quan tâm của đông đảo quần chúng nhân dân.
Năm là, tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ và đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật cho đội ngũ sản xuất và quản lý thông điệp
Đối với công tác báo chí nói chung và quản lý báo chí nói riêng, cuộc cách mạng công nghệ 4.0 đã và đang tác động mạng mẽ và từng bước làm thay đổi mọi mặt của công tác này, đặt ra những yêu cầu cấp thiết cần phải có sự thay đổi nhanh chóng trong việc áp dụng công nghệ, phương tiện, phương thức làm báo hiện đại đối với mỗi cơ quan báo chí nói chung và các tạp chí chuyên ngành văn hóa nói riêng. Trong bối cảnh truyền thông số phát triển mạnh mẽ và cạnh tranh nhau gay gắt như hiện nay, việc tích cực ứng dụng các công nghệ kĩ thuật hiện đại vào quy trình làm báo hiện đại là giải pháp cơ bản, quan trọng, là vấn đề bức thiết đặt ra đối với mỗi cơ quan báo chí. Đặc biệt, đối với các tạp chí chuyên ngành văn hóa có thực hiện loại hình tạp chí điện tử, vấn đề ứng dụng công nghệ là vấn đề đòi hỏi các toà soạn thường xuyên cập nhật, liên tục đổi mới.
Thực hiện một cách đồng bộ các giải pháp nêu trên có thể giúp các tạp chí chuyên ngành văn hóa nâng cao hiệu quả quản lý thông điệp về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt để đạt được mục tiêu đề ra trong việc truyền tải thông điệp này đến với công chúng độc giả.
NGỤY PHAN TÂN
Học viên lớp Cao học Quản lý Báo chí – Truyền thông K28.2
Học viện Báo chí và Tuyên truyền
