Công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa vì mục tiêu “dân giầu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” đòi hỏi phải huy động tổng hợp sức mạnh của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trên các lĩnh vực phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại. Trong đó, hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh, một bộ phận hợp thành chủ trương hội nhập quốc tế toàn diện, với hội nhập kinh tế là cơ sở và là trọng tâm, được xác định là một lĩnh vực quan trọng trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Sở dĩ hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh là một lĩnh vực quan trọng trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, là do vị trí tầm quan trọng của nó cả về mặt lý luận và thực tiễn, thể hiện trên hai mặt chủ yếu:
Một là, hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh góp phần trực tiếp vào bảo vệ an ninh, độc lập chủ quyền quốc gia, củng cố vị thế của quốc gia trên trường quốc tế.
Hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh chính là quá trình thực tiễn hóa đường lối, chính sách đối ngoại về quốc phòng - an ninh của Đảng và Nhà nước Việt Nam, nhằm mục tiêu bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền quốc gia, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước.
Do lợi ích quốc gia dân tộc khác nhau, nên cách tiếp cận về quốc phòng - an ninh của các nhà nước khác nhau, dẫn đến tình hình an ninh khu vực và thế giới luôn có sự đan xen cả thời cơ và thách thức, luôn tiềm ẩn nhiều yếu tố bất trắc khó lường, nhất là vấn đề tranh chấp biên giới, chủ quyền; vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống. Hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh chính là biện pháp hiệu quả để Việt Nam cũng như các quốc gia khác trình bày quan điểm về các vấn đề quốc phòng - an ninh của mình. Thông qua hội nhập quốc phòng - an ninh, thiết lập kênh đối thoại trực tiếp về quốc phòng - an ninh, các quốc gia sẽ xây dựng được lòng tin và ngoại giao phòng ngừa, đưa ra cách tiếp cận, cơ chế, biện pháp và bước đi phù hợp nhằm giải quyết những mâu thuẫn, bất đồng. Qua đó, giúp tăng cường sự hiểu biết, tin cậy lẫn nhau giữa các nước trong khu vực và trên thế giới. Nói cách khác, hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh là một biện pháp vừa hợp tác vừa đấu tranh nhằm giải quyết mâu thuẫn, bất đồng giữa các quốc gia về quốc phòng - an ninh. Đối với nước ta, hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh còn là biện pháp đấu tranh hiệu quả làm thất bại âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch từ bên ngoài, bảo vệ Tổ quốc từ xa, góp phần tích cực vào duy trì sự ổn định của đất nước, tạo môi trường thuận lợi thúc đẩy hội nhập quốc tế toàn diện, nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.
Hai là, hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh góp phần tăng cường tiềm lực quốc phòng - an ninh và sức mạnh tổng hợp của đất nước.
Hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh được thực hiện dưới các hình thức hợp tác về quốc phòng - an ninh giữa Việt Nam với các nước trong khu vực và trên thế giới như: huấn luyện đào tạo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ nhiệm vụ quốc phòng - an ninh; chia sẻ thông tin về an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống, có ý nghĩa dự báo, cung cấp luận cứ để chủ động hoạch định chiến lược quốc phòng - an ninh, xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân vững chắc trong xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng; chuyển giao khoa học - công nghệ, vũ khí để tăng cường trang bị cho lực lượng vũ trang và phát triển nền công nghiệp quốc phòng - an ninh; hợp tác quốc tế về ứng phó, khắc phục thảm họa, sự cố trong phòng thủ dân sự. Qua đó thúc đẩy hoạt động hội nhập quốc tế trên các lĩnh vực khác như chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, tăng sức mạnh tổng hợp của đất nước, góp phần vào kiến tạo cấu trúc an ninh mới trong khuôn khổ ASEAN và châu Á - Thái Bình Dương.
* *
*
Trên cơ sở nắm vững quan điểm, đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển, chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa, chủ động hội nhập quốc tế của Đảng và Nhà nước, đưa Việt Nam thực sự là bạn, là đối tác tin cậy với tất cả các nước trong khu vực và trên thế giới, cùng với quá trình trình đất nước đổi mới, chúng ta đã từng bước thực hiện hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh ngày càng rộng và sâu hơn trên cả trên lĩnh vực song phương và đa phương. Có thể đánh giá thành tựu hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh của nước ta vừa qua đạt được trên các mặt chủ yếu:
Một là, đã thực hiện có hiệu quả các kênh đối thoại cấp cao vế quốc phòng - an ninh với nhiều nước, nhiều tổ chức khu vực và quốc tế, trong đó ưu tiên các đối tác quan trong như Trung Quốc, Mỹ, Nga, Nhật Bản, Ấn Độ, các nước láng giềng trong ASEAN... Đến nay, Việt Nam đã thiết lập quan hệ quốc phòng chính thức với trên 80 nước; quan hệ về an ninh với trên160 cơ quan thực thi pháp luật của các quốc gia và một số vùng lãnh thổ, thiết lập quan hệ nhiều mặt với cơ quan thực thi pháp luật của các nước Thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, tham gia hoạt động trong 52 tổ chức, diễn đàn hợp tác quốc tế đa phương, đàm phán, ký kết trên 150 văn bản hợp tác quốc tế về bảo vệ an ninh, trật tự và đấu tranh phòng, chống tội phạm. Quân đội nhân dân Việt Nam và Công an nhân dân Việt Nam đã tổ chức lực lượng tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình, luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ, được Liên hợp quốc, chính phủ và nhân dân nước sở tại đánh giá cao.
Hai là, đã bình thường hóa quan hệ quốc phòng - an ninh với tất cả các nước lớn, từng bước mở rộng hội nhập quốc phòng - an ninh với các nước phương Tây, trên nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau.
Ba là, đã tham gia có hiệu quả vào các diễn đàn quốc phòng - an ninh khu vực và thế giới như: ARF (Diễn đàn an ninh khu vực); Đối thoại Shangri-la, là diễn đàn quốc phòng - an ninh cấp cao nhất của khu vực chấu Á - Thái Bình Dương và trong khuôn khổ Liên hợp quốc. Qua đó góp phần nâng cao sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau giữa nước ta với các nước khác, đem lại khả năng hợp tác bền vững trên các lĩnh vực: chia sẻ thông tin; huấn luyện, đào tạo; mua sắm trang bị, thiết bị; hợp tác chuyển giao công nghệ, phát triển công nghiệp quốc phòng - an ninh; hợp tác giải quyết các vấn đề an ninh truyền thống, đặc biệt là vấn đề an ninh phi truyền thống như phòng ngừa, xử lý thảm họa, sự cố do thiên nhiên hoặc con người gây ra.
* *
*
Bối cảnh tình hình quốc tế, khu vực tác động đến chủ trương hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh của Việt Nam đã và đang xuất hiện nhiều diễn biến mới, phức tạp. Bên cạnh xu thế hoà bình, hợp tác và phát triển, xuất hiện những diễn biến phức tạp mới từ hệ lụy của đại dịch CoVid-19, đặc biệt là từ cuộc chiến đang diễn ra khốc liệt ở Đông Âu giữa Nga và Ucraina tiềm ẩn nhiều nguy cơ, thách thức lan rộng và khó lường. Cùng với đó là xung đột tôn giáo, sắc tộc, ly khai, bạo loạn chính trị, can thiệp, lật đổ, khủng bố vẫn sẽ diễn ra gay gắt. Các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống như thiên tai, dịch bệnh do biến đổi khí hậu; tội phạm công nghệ cao trong các lĩnh vực tài chính - tiền tệ, điện tử - viễn thông, sinh học, môi trường tiếp tục gia tăng; tình trạng xâm phạm chủ quyền quốc gia, tranh chấp lãnh thổ và tài nguyên diễn ra gay gắt ở nhiều khu vực. Thế giới đang trong quá trình chuyển từ “đơn cực” sang “đa cực”, nhất là sự tác động của cuộc chiến đang diễn ra ở Đông Âu dẫn đến sự chia rẽ, kích thích chạy đua vũ trang. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 tiếp tục có những phát triển nhảy vọt, tạo ra cả thời cơ và thách thức về quốc phòng - an ninh đối với mọi quốc gia.
Khu vực châu á - Thái Bình Dương, trong đó bao gồm Đông Nam á, tiếp tục là trung tâm phát triển năng động, có vị trí địa kinh tế - chính trị chiến lược ngày càng quan trọng trên thế giới. Đồng thời đây cũng là khu vực cạnh tranh chiến lược giữa một số nước lớn... Tranh chấp lãnh thổ, chủ quyền biển, đảo trong khu vực và trên Biển Đông tiếp tục diễn ra gay gắt, phức tạp.
Từ đặc điểm tình hình trên, đặt ra yêu cầu đối với hội nhập về quốc phòng - an ninh của nước ta, cần quán triệt sâu sắc quan điểm Đại hội XIII của Đảng là: “Chủ động và tích cực hội nhập quốc tế, giải quyết tốt mối quan hệ giữa độc lập, tự chủ và hội nhập quốc tế; thúc đẩy hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng, linh hoạt, hiệu quả vì lợi ích quốc gia - dân tộc, bảo đảm độc lập, tự chủ, chủ quyền quốc gia. Gắn kết chặt chẽ quá trình chủ động, tích cực hội nhập quốc tế sâu rộng với việc nâng cao sức mạnh tổng hợp, huy động tiềm năng của toàn xã hội; đổi mới, hoàn thiện thể chế trong nước, nâng cao năng lực tự chủ, cạnh tranh và khả năng thích ứng của đất nước”(*). Trên cơ sở đó tiếp tục quán triệt, triển khai thực hiện hiệu quả Nghị quyết sô 806 “Về hội nhập quốc tế và đối ngoại quốc phòng đến năm 2020 và những năm tiếp theo” của Quân ủy Trung ương, việc đẩy mạnh, nâng cao chất lượng, hiệu quả hội nhập quốc tế về quốc phòng - an ninh trong tình hình mới, cần thực hiện tốt những nội dung, biện pháp chủ yếu sau đây:
Một là, tăng cường hội nhập quốc phòng - an ninh với các nước láng giềng có biên giới liền kề, các nước trong khu vực; góp phần giải quyết các vấn đề biên giới, lãnh thổ, ranh giới biển nhằm xây dựng đường biên giới hoà bình, hữu nghị, hợp tác cùng phát triển, tạo vành đai an ninh, an toàn cho đất nước. Trong đó, với Lào và Campuchia cần tiếp tục thấm nhuần quan điểm “giúp bạn là tự giúp mình”, là nhiệm vụ chiến lược có ý nghĩa sống còn của chúng ta; củng cố và xây dựng mô hình các khu kinh tế quốc phòng dọc biên giới giữa Việt Nam với Lào và Campuchia cũng như các cụm bản tại các vùng xung yếu của Lào; trong hợp tác kinh tế quốc phòng - an ninh, cần đặt lợi ích chính trị lên trên lợi ích kinh tế; cần chú ý đến sự gia tăng ảnh hưởng ngày càng mạnh trong lĩnh vực quốc phòng - an ninh của các nước lớn với Lào và Campuchia. Với Trung Quốc, Việt Nam tiếp tục nâng cao hiệu quả hợp tác như tuần tra chung, giao lưu sĩ quan trẻ, đối thoại quốc phòng - an ninh cấp thứ trưởng hàng năm, phòng chống tội phạm xuyên biên giới theo các hiệp định đã ký giữa hai nước; đồng thời thực hiện đàm phán, đấu tranh giải quyết tranh chấp chủ quyền, quyền chủ quyền ở Biển Đông bằng phương pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế và Tuyên bố DOC tiến nhanh tới COC. Với các nước ASEAN, Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh nâng cao hiệu quả hội nhập quốc phòng - an ninh nhằm tăng cường quan hệ hữu nghị, hợp tác tin cậy, thiết thực và hiệu quả, đảm bảo ổn định lâu dài; tích cực góp phần nâng cao vai trò, vị thế của ASEAN trong các vấn đề quốc tế, giữ vững quan hệ nội khối, tăng cường hợp tác trên lĩnh vực quốc phòng - an ninh, chú trọng vấn đề an ninh phi truyền thống; xây dựng cơ chế phối hợp trao đổi thông tin, huấn luyện, diễn tập xử lý các tình huống trong hợp tác phòng thủ dân sự, ứng phó thảm họa, sự cố trên đất liền, nhất là trên biển Đông.
Hai là, triển khai hội nhập quốc phòng - an ninh, đưa quan hệ quốc phòng - an ninh với các nước, đặc biệt là các nước lớn, bạn bè truyền thống đi vào chiều sâu, tạo gắn kết, đan xen cùng lợi ích. Trong đẩy mạnh hội nhập cần thực hiện phương châm bảo vệ những vấn đề có tính nguyên tắc đó là lợi ích quốc gia - dân tộc, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ; cảnh giác, tỉnh táo, nhận rõ vị thế của các nước nước lớn với những mối quan tâm chiến lược của họ ở châu Á và Đông Nam Á, từ đó linh hoạt, mềm dẻo trong xử lý các vấn đề nhạy cảm, tránh bị lôi kéo vào liên minh quân sự, chống lại nước thứ ba.
Ba là, chủ động, sáng tạo triển khai hiệu quả các hoạt động hội nhập quốc phòng theo kênh đa phương, phát huy vai trò sáng kiến trong các khuôn khổ hợp tác quốc tế và khu vực (tập trung vào ADMM, ADMM+ và Sangrila). Góp phần phát huy vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình và phát huy vai trò cộng đòng ASEAN đã hình thành từ năm 2015. Theo đó, tiếp tục chủ động, tích cực thúc đẩy, mở rộng hội nhập quốc phòng - an ninh đa phương một cách toàn diện, ở nhiều tầng, nấc với các cơ chế hợp tác đan xen dưới nhiều hình thức, mô hình khác nhau, chuyển dần từng bước từ đối thoại xây dựng lòng tin sang hợp tác thực chất, cụ thể mang lại hiệu quả cao; phối hợp với các đối tác để hiện thực hoá những sáng kiến hợp tác đa phương đã ký. Trong đó chú trọng hội nhập quốc phòng - an ninh theo các hình thức tham gia các hoạt động phòng thủ dân sự như ứng phó, xử lý thảm họa, sự cố; chống các loại tội phạm xuyên quốc gia; tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc với lộ trình phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam.
Bốn là, đẩy mạnh hoạt động thương mại mua sắm vũ khí, trang thiết bị phục vụ nhiệm vụ quốc phòng - an ninh cả kênh song phương và nhất là kênh đa phương trên cơ sở lấy mục tiêu chính trị - an ninh làm trọng tâm; thực hiện tốt hoạt động kinh tế đối ngoại quốc phòng - an ninh bằng đẩy mạnh các hoạt động thương mại, đầu tư ra nước ngoài và tiếp nhận đầu tư của các nước vào Việt Nam để từng bước phát triển khoa học - công nghệ, phát triển nền công nghiệp quốc phòng - an ninh của đất nước.
Đại tá, PGS.TS Hà Nguyên Cát
(*). Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sdd, t.1, tr.164
