Phát triển ồ ạt trong thời gian ngắn
Tại buổi họp báo thường kỳ diễn ra ngày 30/3, những sai phạm trong việc phát triển các dự án điện mặt trời mái nhà là vấn đề thu hút nhiều sự quan tâm. Đại diện Bộ Công Thương, ông Bùi Quốc Hùng - Phó Cục trưởng Cục Điện lực và năng lượng tái tạo đã lên tiếng về vấn đề này.
Ông Hùng cho hay, vừa qua, nhiều nhà đầu tư tham gia lĩnh vực điện mặt trời, cả mặt đất lẫn mái nhà. Đến cuối năm 2020, sản lượng điện mặt trời đưa vào vận hành đạt khoảng 17.000 MW. Trong đó, dự án điện mặt trời quy mô (Solar Farm) nối lưới khoảng 9.000MW và điện mặt trời mái nhà khoảng 8.000 MW.
Tuy nhiên, ông Hùng khẳng định, do thời gian thực hiện rất ngắn việc phát triển các dự án điện mặt trời mái nhà, nên Bộ Công Thương chưa có điều kiện để kiểm tra đồng bộ, chấn chỉnh kịp thời, cũng như chưa sơ kết, tổng kết đánh giá, rút kinh nghiệm khi xây dựng chính sách, để đảm bảo cho đúng quy hoạch để quản lý, kiểm soát trong các dự án việc vượt công suất.
Liên quan việc rà soát các dự án điện mặt trời mái nhà, đại diện Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo cho biết, ngày 9/2/2021, Văn phòng Chính phủ đã có Thông báo số 185 của Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với ủy ban nhân dân các tỉnh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) để kiểm tra, rà soát việc phát triển điện Mặt Trời tại các địa phương.
Tiếp đến, ngày 5/3/2021, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định thành lập đoàn kiểm tra điện mặt trời. Sau đó, ngày 15/3/2021, chính thức có thông báo đến UBND các tỉnh và EVN tiến hành thực hiện kiểm tra các dự án điện mặt trời trên địa bàn 10 tỉnh Nam miền Trung và miền Nam.
Đoàn công tác đã tiến hành kiểm tra từ tháng 3/2021 đến đầu tháng 5/2021 và kết thúc đợt kiểm tra thứ nhất để tiến hành báo cáo. Sau đó, Bộ Công Thương cũng đã thành lập đoàn kiểm tra thứ hai để đánh giá tổng thể một số tỉnh khu vực phía Bắc. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 bùng phát nên hoạt động này đã tạm dừng.
Kiểm tra ra loạt sai phạm
Trong kết luận về việc thực hiện các dự án điện mặt trời mái nhà do Đoàn công tác của Bộ Công Thương chỉ ra, hàng loạt các công ty điện lực có các sai phạm như ký hợp đồng mua bán điện có công suất vượt quá công suất trong thỏa thuận đấu nối, trái với quy định của Bộ Công Thương; thỏa thuận, chấp thuận đấu nối hệ thống điện mặt trời mái nhà gây quá tải hệ thống điện là trái quy định của Thủ tướng Chính phủ; Thỏa thuận đấu nối điện mặt trời mái nhà vượt quá thời hạn quy định; chấp thuận đấu nối, đưa vào vận hành, ký hợp đồng mua bán điện trong khi đã xác định tình trạng quá tải lưới điện và yêu cầu khách hàng cam kết cắt giảm công suất khi lưới điện quá tải - trái quy định của Thủ tướng Chính phủ.
Căn cứ các biên bản làm việc của đoàn kiểm tra tại những dự án điện mặt trời mái nhà, Bộ Công Thương cho rằng, các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Long An, Ninh Thuận, Bình Thuận, Gia Lai, Đắk Nông, Đắk Lắk và TP.HCM chưa quản lý, theo dõi, kiểm tra kịp thời hoạt động liên quan đến điện mặt trời tại địa phương theo thẩm quyền.
Cụ thể, một số hệ thống điện mặt trời mái nhà lắp trên mái của công trình, dự án trong khu công nghiệp, khu kinh tế, đưa vào vận hành thương mại trước ngày 1/1/2021, nhưng tại thời điểm kiểm tra chưa có giấy phép xây dựng, văn bản nghiệm thu về phòng cháy chữa cháy theo quy định.
Nhiều hệ thống điện mặt trời mái nhà lắp trên mái của trang trại nông nghiệp (chăn nuôi hoặc trồng trọt...), đã đưa vào vận hành thương mại trước ngày 1/1/2021, nhưng hồ sơ, thủ tục liên quan đến đất đai của các trang trại nông nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu theo quy định.
Kết luận cũng chỉ ra việc các nhà đầu tư tập trung ở một số địa phương có cường độ bức xạ cao, số giờ nắng trung bình trong năm lớn trong khi hạ tầng lưới điện chưa đáp ứng yêu cầu về truyền tải. Phần lớn các nhà đầu tư trong lĩnh vực điện mặt trời mái nhà mới được thành lập hoặc các doanh nghiệp tư nhân chưa có kinh nghiệm về đầu tư. Do đó, quá trình triển khai đầu tư, xây dựng chưa thực hiện tốt các quy định về xây dựng, phòng cháy chữa cháy, đất đai và môi trường.
Ngoài ra, việc phát triển điện mặt trời mái nhà trong thời gian qua không đồng đều ở các địa phương, tập trung nhiều ở những vùng phụ tải thấp, dẫn đến không phù hợp với nhu cầu sử dụng điện, làm mất cân đối trong quá trình điều độ và vận hành hệ thống điện, ảnh hưởng đến độ tin cậy cung cấp điện…
Xử lý nghiêm kết luận kiểm tra, khắc phục bất cập
Riêng về trách nhiệm quản lý nhà nước của Bộ Công Thương, ông Hùng cho biết, theo Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg, ngày 6/4/2020 về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam, những dự án có công suất dưới 1 MW và đấu nối vào lưới điện phân phối dưới 35 kV thì việc thoả thuận, đấu nối sẽ do Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) thoả thuận, thực hiện. Đồng thời, theo quy định, những dự án dưới 1 MW không có thoả thuận về quy hoạch, cũng như không cần phải cấp giấy phép hoạt động điện lực.
Chính vì vậy, trong vấn đề này, Bộ Công Thương có trách nhiệm tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn để triển khai, thực hiện các dự án cũng như kiểm tra, giám sát và chấn chỉnh khắc phục những sai phạm.
Tuy nhiên, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và năng lượng tái tạo khẳng định, do thời gian thực hiện rất ngắn việc phát triển các dự án điện mặt trời mái nhà, nên Bộ Công Thương chưa có điều kiện để kiểm tra đồng bộ, chấn chỉnh kịp thời, cũng như chưa sơ kết, tổng kết đánh giá, rút kinh nghiệm khi xây dựng chính sách, để đảm bảo cho đúng quy hoạch để quản lý, kiểm soát trong các dự án việc vượt công suất.
Trước đó, Bộ Công Thương công bố kết luận rà soát các vấn đề liên quan đến phát triển điện mặt trời mái nhà. Kết luận đã chỉ ra nhiều sai phạm của nhà đầu tư trong việc khai thác và sử dụng loại hình năng lượng này. Đồng thời chỉ rõ trách nhiệm của EVN, các địa phương khi chưa thực hiện đầy đủ các quy định của pháp luật. Nhiều ý kiến đặt câu hỏi về trách nhiệm của Bộ Công Thương - đơn vị xây dựng và đề xuất cơ chế giá cho điện mặt trời và điện mặt trời mái nhà về vấn đề này.
Trả lời thêm sau đó, Thứ trưởng Bộ Công thương Đỗ Thắng Hải cho hay liên quan đến những tồn tại, sai sót ở lĩnh vực này thì các cơ quan có thẩm quyền đã kiểm tra và có kết luận.
Về trách nhiệm các tập thể, cơ quan, cá nhân liên quan của Bộ Công thương, ông Hải nhấn mạnh bộ thực hiện nghiêm túc các kết luận, những sai sót được sửa dù thuộc về tập thể hay cá nhân.
