Tiềm năng "sức mạnh mềm" văn hóa Việt Nam
Sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam thể hiện khả năng đạt được những mục tiêu quốc gia thông qua việc tạo dựng ảnh hưởng và sức hấp dẫn từ giá trị văn hóa đặc sắc, hệ giá trị chính trị - xã hội tiến bộ và mô hình nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam với đường lối đối nội và đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển. Đây là một phương thức tác động không dựa trên sức mạnh quân sự hay kinh tế, mà dựa trên sự thu hút và thuyết phục thông qua những giá trị tinh thần, văn hóa và chính sách của Việt Nam. Giống như nhiều quốc gia và dân tộc khác trên thế giới, Việt Nam tự hào sở hữu một nền văn hóa độc đáo và đậm đà bản sắc. Nền văn hóa này là kết tinh của hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Đồng thời, đó cũng là kết quả của quá trình giao lưu và tiếp thu tinh hoa từ nhiều nền văn minh thế giới, giúp văn hóa Việt Nam không ngừng hoàn thiện và phát triển. Chính nền văn hóa ấy đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách và bản lĩnh kiên cường của người Việt Nam, làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc. Trải qua những biến động và thăng trầm của lịch sử, tiếp xúc với nhiều luồng văn hóa ngoại lai, văn hóa Việt Nam không những không bị hòa tan mà còn thể hiện sức sống bền bỉ thông qua khả năng tiếp nhận và sáng tạo độc đáo. Các yếu tố từ Nho giáo, Đạo giáo,Phật giáo đã được các thế hệ người Việt tiếp nhận và biến chúng thành một phần không thể tách rời của bản sắc văn hóa Việt Nam. Đây có thể được coi là minh chứng rõ ràng cho khả năng thích ứng linh hoạt và sức mạnh nội tại của văn hóa Việt Nam.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, văn hóa Việt Nam đứng trước cơ hội chưa từng có để mở rộng tầm ảnh hưởng ra thế giới. Việt Nam sở hữu một kho tàng di sản văn hóa phong phú, bao gồm cả di sản vật thể và phi vật thể. Các di sản văn hóa thế giới như Vịnh Hạ Long, Phố cổ Hội An, Thánh địa Mỹ Sơn, Cố đô Huế... là những điểm đến du lịch hấp dẫn, thu hút hàng triệu du khách quốc tế mỗi năm. Lượng khách du lịch quốc tế đến Việt Nam tăng trưởng ổn định trong những năm gần đây, cho thấy sức hút của các di sản văn hóa Việt Nam.
Lượng khách du lịch quốc tế đến Việt Nam tăng trưởng ổn định cho thấy sức hút của các di sản văn hóa Việt Nam.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng tự hào sở hữu hàng loạt di sản văn hóa được UNESCO vinh danh, minh chứng cho sự phong phú và đặc sắc của nền văn hóa dân tộc. Trong đó, nhiều loại hình nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật biểu diễn, đã được UNESCO công nhận là kiệt tác truyền khẩu, di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Điển hình là Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, được vinh danh vào năm 2005, Nhã nhạc cung đình Huế (2008), Dân ca Quan họ và Ca trù (2009), Hội Gióng tại đền Sóc và đền Phù Đổng, Hà Nội (2010), cùng di sản Thực hành hát Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam (2019). Ẩm thực Việt Nam với các món ăn nổi tiếng như phở, bánh mì, nem rán..., đã trở thành một phần của văn hóa ẩm thực thế giới. Sự xuất hiện của các nhà hàng Việt Nam trên khắp thế giới. Những di sản văn hóa và ẩm thực không chỉ là niềm tự hào của người Việt Nam mà còn là nguồn cảm hứng lớn đối với bạn bè quốc tế, góp phần làm giàu thêm kho tàng văn hóa nhân loại.
Mặc dù đã đạt được những thành tựu đáng kể trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh, đối ngoại..., lĩnh vực văn hóa vẫn còn những hạn chế cần khắc phục. Các cơ chế, chính sách về kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế, cũng như việc huy động và quản lý nguồn lực cho văn hóa, còn thiếu sự cụ thể và rõ ràng. Hệ thống thiết chế văn hóa và cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ hoạt động văn hóa còn thiếu hụt, yếu kém, thậm chí xuống cấp ở một số nơi, thiếu tính đồng bộ và hiệu quả sử dụng chưa cao. Đặc biệt, số lượng tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao, có sức lan tỏa rộng rãi đến cộng đồng quốc tế vẫn còn hạn chế.
Chiến lược khai thác "sức mạnh mềm" văn hóa Việt Nam
Để nâng cao sức mạnh mềm quốc gia, một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu là thay đổi mạnh mẽ nhận thức về vai trò của văn hóa trong xây dựng hình ảnh đất nước. Việc phát triển một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc không chỉ là nhu cầu nội tại mà còn là điều kiện tiên quyết để khẳng định vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Những giá trị cốt lõi như lòng yêu nước, tinh thần tự hào và tự cường dân tộc, tình cảm gia đình gắn bó, lòng nhân ái, bao dung, trọng nghĩa tình và đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động... cần được thể hiện sống động qua các hình thức văn học, nghệ thuật, ứng xử xã hội và cả trong văn hóa ngoại giao. Chính những biểu hiện sinh động ấy sẽ trở thành điểm nhấn thu hút sự quan tâm, đồng cảm và ngưỡng mộ từ bạn bè quốc tế.
Đồng thời, để bảo tồn và lan tỏa các giá trị văn hóa một cách hiệu quả, việc xây dựng đội ngũ cán bộ văn hóa chất lượng cao giữ vai trò then chốt. Những người làm công tác văn hóa, đặc biệt là các cán bộ chủ chốt, cần được đào tạo bài bản, có kiến thức sâu rộng, đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh vững vàng để có thể truyền tải, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam trong bối cảnh hội nhập. Việc đầu tư vào nguồn nhân lực không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý và sáng tạo văn hóa mà còn góp phần khơi dậy sức hấp dẫn, khẳng định dấu ấn riêng của Việt Nam trong dòng chảy văn hóa toàn cầu.
Bên cạnh đó, ngành du lịch cần được xem là cầu nối hiệu quả để đưa văn hóa Việt Nam ra thế giới. Việc phục hồi và phát triển du lịch theo hướng an toàn, thân thiện và hấp dẫn không chỉ tạo ra giá trị kinh tế mà còn đóng vai trò quảng bá hình ảnh đất nước. Cần chú trọng đào tạo nhân lực chất lượng cao phục vụ ngành công nghiệp văn hóa – lĩnh vực đang nổi lên như một động lực tăng trưởng mới. Trong đó, các ngành có lợi thế cạnh tranh như điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, du lịch văn hóa, mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm và quảng cáo cần được đầu tư có trọng điểm, trở thành những "đại sứ mềm" lan tỏa tinh hoa văn hóa Việt đến cộng đồng quốc tế.
Hội nhập văn hóa quốc tế là xu thế tất yếu trong thời đại toàn cầu hóa, nhưng quá trình này đòi hỏi sự tỉnh táo, chọn lọc và bản lĩnh văn hóa vững vàng. Việt Nam cần tích cực tiếp thu những tinh hoa nhân loại, nhưng đồng thời phải kiên quyết bảo vệ các giá trị truyền thống, loại bỏ ảnh hưởng tiêu cực từ những sản phẩm văn hóa độc hại, xuyên tạc, phản động có thể gây tổn hại đến thuần phong mỹ tục, ổn định xã hội và bản sắc dân tộc. Việc chủ động xây dựng “hàng rào mềm” bằng tri thức, bản lĩnh và nhận thức văn hóa là phương thức hữu hiệu để giữ vững bản sắc trong dòng chảy hội nhập.
Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và công nghệ số đang phát triển mạnh mẽ, việc tập trung phát triển các ngành công nghiệp văn hóa và dịch vụ văn hóa là một hướng đi chiến lược. Điều này đòi hỏi sự kết nối chặt chẽ giữa văn hóa, công nghệ và du lịch, biến văn hóa trở thành nguồn lực mềm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Khi những giá trị văn hóa Việt được thể hiện sinh động trên các nền tảng công nghệ, du lịch trở thành kênh quảng bá hiệu quả, thì một hình ảnh Việt Nam tươi đẹp, giàu bản sắc và thân thiện sẽ hiện rõ hơn trong mắt cộng đồng quốc tế. Đó chính là cách văn hóa góp phần định vị vị thế Việt Nam trong kỷ nguyên hội nhập sâu rộng.
Nguyễn Trọng Hải
