Không chỉ gây thiệt hại lớn về người, đại dịch Covid-19 còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi mặt đời sống kinh tế-xã hội của các nước ASEAN và các hoạt động hợp tác, giao lưu trong nội khối ASEAN cũng như giữa ASEAN và các đối tác. Trong điều kiện khó khăn đó, với vai trò Chủ tịch Năm ASEAN 2020, Việt Nam đã có được sự chủ động và sáng tạo trong quá trình điều phối các hoạt động của ASEAN trong năm, cũng như trong việc phối hợp phòng chống dịch bệnh Covid-19.
Hội nghị các Chuyên gia cấp cao Đông Á (EAS) về hợp tác ứng phó COVID-19 đã được tổ chức theo hình thức trực tuyến.
Chính sự bùng phát và lây lan của dịch COVID-19 đã buộc các nước trên thế giới cũng như các quốc gia trong khối ASEAN phải dành ưu tiên hàng đầu cho ngăn chặn và kiểm soát dịch bệnh. Điều này cũng đã có ảnh hưởng nhất định đến kế hoạch công tác cả năm 2020 cũng như các hoạt động xây dựng Cộng đồng của ASEAN. Theo thống kê của Ban thư ký ASEAN, hơn 200 hoạt động của ASEAN đã bị hoãn lại hoặc bị hủy vì COVID-19.
Trong hoàn cảnh đầy thách thức do đại dịch Covid-19 gây ra, chủ đề “Gắn kết và Chủ động Thích ứng” mà Việt Nam đã đề ra cho Năm Chủ tịch ASEAN 2020 là hoàn toàn xác đáng. Những nỗ lực Việt Nam đã triển khai trong vai trò Chủ tịch ASEAN thời gian qua đã thể hiện rõ tinh thần của chủ đề này.
Theo đó, Việt Nam đã nhanh chóng xác định cần chuyển trọng tâm hoạt động trong ASEAN. Cụ thể là Việt Nam phối hợp với các nước ASEAN tập trung vào hợp tác ứng phó dịch bệnh, coi đây là ưu tiên hàng đầu của ASEAN trong năm; Việt Nam chủ động đề xuất, điều phối các hoạt động cụ thể của ASEAN hướng đến việc chống dịch bệnh như ra Tuyên bố Chủ tịch về ứng phó của ASEAN với dịch bệnh COVID-19 vào ngày 14/2 trước khi Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố COVID-19 là đại dịch, tổ chức các cuộc họp của Hội đồng điều phối ASEAN, đề xuất thành lập và tổ chức họp Nhóm Công tác liên ngành (cấp Thứ trưởng) của Hội đồng Điều phối ASEAN về ứng phó với các tình huống y tế công cộng khẩn cấp và tổ chức các cuộc họp dưới hình thức trực tuyến. Hai Hội nghị Cấp cao Đặc biệt ASEAN và ASEAN với các đối tác Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc (ASEAN+3) về ứng phó với dịch bệnh COVID-19 diễn ra vào ngày 1 4/4/2020 là các hội nghị cấp cao được tổ chức bằng hình thức trực tuyến lần đầu tiên trong lịch sử ASEAN. Các Hội nghị này thể hiện cam kết chính trị ở cấp cao nhất của ASEAN và cũng như của ASEAN với Hàn Quốc, Trung Quốc và Nhật Bản về tăng cường phối hợp và hợp tác cụ thể giữa các nước trong ứng phó với đại dịch COVID-19.
Tại Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN và ASEAN+3 về ứng phó Covid-19 (ngày 14-4), các bộ trưởng đã nghe báo cáo của Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam Nguyễn Quốc Dũng trong vai trò Chủ tịch Nhóm công tác liên ngành trực thuộc Hội đồng Điều phối ASEAN về các tình huống y tế công cộng khẩn cấp (ACCWG-PHE) về ứng phó chung của ASEAN đối với Covid-19. Các nước đề cao cách tiếp cận đúng đắn dưới sự dẫn dắt của nước Chủ tịch Việt Nam trong cuộc chiến chống dịch, khẳng định tiếp tục duy trì cách tiếp cận với sự tham gia của cả cộng đồng trong chống dịch và phối hợp triển khai các kết quả đạt được tại các hội nghị cấp cao đặc biệt. Mặt khác, trên cương vị Chủ tịch ASEAN, Việt Nam đã nỗ lực đẩy mạnh hợp tác quốc tế với các quốc gia và tổ chức quốc tế trong phòng, chống dịch Covid-19; đã chủ động tổ chức và tham dự nhiều cuộc họp quan trọng giữa ASEAN với các đối tác như Trung Quốc, Liên minh Châu Âu, Hoa Kỳ, ASEAN+3, Tổ chức Y tế Thế giới…để trao đổi về hợp tác, sớm kiểm soát, khống chế, đẩy lùi dịch bệnh.
Vẫn theo tinh thần tích cực trong phòng chống dịch bệnh Covid-19, tháng 10/2020, Hội nghị các Chuyên gia cấp cao Đông Á (EAS) về hợp tác ứng phó COVID-19 đã được tổ chức theo hình thức trực tuyến, dưới sự đồng chủ trì của Việt Nam (trong vai trò Chủ tịch ASEAN và EAS 2020) và Indonesia (trong vai trò Chủ tịch Hội nghị các Quan chức cao cấp Y tế (SOMHD) ASEAN). Đây là Hội nghị trong khuôn khổ sáng kiến chung của Việt Nam - Indonesia nhằm tăng cường hợp tác EAS ứng phó với COVID-19 và những tình huống y tế công cộng khẩn cấp trong tương lai, phối hợp nỗ lực giảm thiểu các tác động tiêu cực do dịch bệnh gây ra và phục hồi bền vững, góp phần nâng cao khả năng ứng phó hiệu quả của EAS trước những thách thức đang nổi lên tại khu vực. Qua hội nghị, các đại biểu đều cho rằng, để ứng phó hiệu quả trước những diễn biến ngày càng phức tạp của COVID-19, cần có sự chung tay, tăng cường hợp tác của tất cả các nước; đề nghị các đối tác EAS tiếp tục hỗ trợ ASEAN nâng cao năng lực y tế ứng phó với đại dịch, phối hợp nghiên cứu, phát triển vắc xin và thuốc điều trị COVID-19, bảo đảm tiếp cận đồng đều, công bằng với chi phí phù hợp. Các chuyên gia đại diện các nước EAS hoan nghênh việc tổ chức Hội nghị, coi đây là cơ hội để tiếp tục phát huy vai trò EAS thúc đẩy hợp tác ứng phó hiệu quả với các thách thức đang nổi lên trong khu vực, nhất là đại dịch COVID-19.
Với tinh thần chung tay phòng chống đại dịch, Việt Nam đã chủ động đề nghị các nước ASEAN thông qua Tài liệu tham chiếu (TOR) về việc thành lập Quỹ ASEAN ứng phó Covid-19, nhất trí về chủ trương xây dựng Kế hoạch tổng thể phục hồi của ASEAN. Đồng thời cũng kêu gọi tinh thần đoàn kết và hợp tác của ASEAN trong cuộc chiến chống dịch, giảm thiểu các tác động tiêu cực của dịch Covid-19, duy trì đà tăng trưởng toàn diện tại khu vực.
Chia sẻ về những biện pháp khơi thông dòng chảy thương mại, đầu tư, khôi phục kinh tế cũng như đảm bảo an sinh xã hội sau khi đại dịch COVID-19 cơ bản được khống chế, các nước đều nhất trí cần phải duy trì một chuỗi cung ứng liền mạch, bảo đảm lưu thông hàng hóa, dịch vụ, nhất là hàng hóa thiết yếu, trang thiết bị y tế, đẩy mạnh thương mại, đầu tư nội khối, thúc đẩy các thỏa thuận hợp tác kinh tế đang trong quá trình đàm phán, tận dụng và phát huy vai trò của các cơ chế hiện có…
Như vậy, phòng chống đại dịch Covid-19 là một trong những chủ đề được nước Chủ tịch Năm ASEAN 2020 Việt Nam hết sức quan tâm và trên thực tế đã đưa ra nhiều giải pháp và sự phối hợp cao nhất giữa các nước trong ASEAN cũng như với các đối tác trong vấn đề này. Đó là điều có ý nghĩa quan trọng, góp phần phòng chống dịch hiệu quả hơn.
