Khi công nghiệp và đô thị hóa lan rộng, những vùng quê Bắc Ninh vẫn giữ trong mình mạch nguồn văn hóa, nếp sống và sinh kế nông nghiệp. Chính từ nền tảng ấy, kinh tế tập thể trở thành cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa giá trị bản địa và năng lực cạnh tranh mới. Nếu trước kia HTX chỉ đơn thuần giúp người dân “liên kết cùng làm, cùng hưởng”, thì nay, dưới góc nhìn của kinh tế tri thức, HTX là hạt nhân tổ chức lại sản xuất, ứng dụng công nghệ, mở rộng thị trường và chuyển hóa tư duy nông nghiệp sang kinh tế nông thôn số.
Thực tiễn tại Bắc Ninh những năm gần đây cho thấy, kinh tế tập thể đã tạo nên bước chuyển căn bản trong cách tổ chức sản xuất ở nông thôn. Toàn tỉnh hiện có hơn 2.030 HTX, trong đó 1.523 HTX hoạt động hiệu quả, chiếm hơn 75%, là tỷ lệ cao so với mặt bằng chung cả nước. Các HTX không chỉ dừng lại ở mô hình nông nghiệp truyền thống mà đã mở rộng sang công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, làng nghề, thương mại điện tử và du lịch cộng đồng. Nhiều HTX đã đầu tư mạnh vào hạ tầng sản xuất hiện đại, nhà lưới, nhà màng, hệ thống tưới tự động, kho lạnh và thiết bị bảo quản sau thu hoạch, giúp nâng cao giá trị nông sản gấp 2–3 lần so với trước đây.
Một ví dụ tiêu biểu là các HTX tại xã Đình Bảng (TP. Từ Sơn) đã mạnh dạn chuyển đổi mô hình trồng rau, hoa trong nhà lưới, áp dụng công nghệ cảm biến và quản lý sản xuất qua phần mềm, giúp tiết kiệm nước, tăng năng suất và ổn định đầu ra. Hay trong lĩnh vực làng nghề, HTX sản xuất đồ gỗ truyền thống Bắc Ninh đã đầu tư máy đục CNC 3D, 4D, mở rộng 14.000 m² đất nông nghiệp và 12.000 m² nhà xưởng, nâng doanh thu tăng 40%, tạo việc làm cho hàng chục lao động với thu nhập trung bình 10 triệu đồng/tháng. Từ một mô hình nhỏ, nay nhiều HTX đã có sản phẩm đạt chứng nhận OCOP, xây dựng được thương hiệu uy tín trong và ngoài tỉnh – minh chứng cho sự trưởng thành của kinh tế tập thể trong thời đại số.
Tuy nhiên, Bắc Ninh không dừng lại ở kết quả đạt được, mà đang hướng đến tầm nhìn xa hơn – nông thôn mới thông minh. Tỉnh xác định rõ, muốn xây dựng nông thôn hiện đại không thể thiếu trụ cột công nghệ và tri thức. Theo Quyết định 924/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới, Bắc Ninh đã triển khai mạnh mẽ trên ba trụ cột: chính quyền số, kinh tế số và xã hội số. Việc số hóa dữ liệu sản xuất, quản lý HTX, truy xuất nguồn gốc nông sản, quảng bá sản phẩm qua sàn thương mại điện tử đang được triển khai đồng bộ, đưa Bắc Ninh trở thành một trong những tỉnh dẫn đầu cả nước về chỉ số chuyển đổi số (DTI).
Song hành với đó, chương trình “Mỗi xã một sản phẩm – OCOP” được tỉnh triển khai như một đòn bẩy kết nối giữa sáng tạo địa phương và thị trường toàn cầu. Nhiều HTX đã biết kết hợp giữa sản xuất nông nghiệp với khai thác du lịch văn hóa, du lịch trải nghiệm nông thôn – tạo nên mô hình “kinh tế nông nghiệp mở” vừa tăng thu nhập, vừa giữ gìn bản sắc văn hóa. Sản phẩm không chỉ là hàng hóa, mà còn là “câu chuyện văn hóa” được kể lại bằng ngôn ngữ của công nghệ và trí tuệ.
Tuy nhiên, để mô hình này phát triển bền vững, Bắc Ninh vẫn đang đối mặt với không ít thách thức. Không ít HTX có quy mô nhỏ, năng lực quản trị còn hạn chế, thiếu vốn đầu tư, thiếu nhân lực có kỹ năng số và chưa đủ khả năng tiếp cận thị trường cao cấp. Cơ sở hạ tầng số ở một số vùng nông thôn vẫn còn yếu; nhiều mô hình HTX chưa hình thành được chuỗi giá trị khép kín từ sản xuất đến tiêu thụ; công tác đào tạo cán bộ quản lý, kỹ năng marketing số, truy xuất nguồn gốc sản phẩm vẫn cần được tăng cường. Bên cạnh đó, việc kết nối giữa HTX và doanh nghiệp vẫn chưa đồng đều, khiến chuỗi giá trị nông sản chưa thực sự vững chắc.
Trước những thách thức đó, Bắc Ninh đã và đang khẳng định tầm nhìn chiến lược: đổi mới mô hình quản trị HTX, tăng cường năng lực thể chế, và coi chuyển đổi số là con đường tất yếu. Tỉnh ban hành nhiều chính sách hỗ trợ như Quỹ hỗ trợ phát triển HTX, chương trình vay vốn ưu đãi, hỗ trợ máy móc thiết bị, chuyển giao công nghệ và xúc tiến thương mại. Cùng với đó, tỉnh đẩy mạnh công tác đào tạo cán bộ HTX, tư vấn pháp lý, hướng dẫn xây dựng nhãn hiệu, bao bì, tem truy xuất nguồn gốc, giúp các sản phẩm địa phương hội nhập sâu hơn vào thị trường.
Tầm nhìn giai đoạn 2026–2030 của Bắc Ninh thể hiện rõ sự quyết tâm: phấn đấu 90% xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 50% đạt chuẩn nâng cao, 30% đạt chuẩn kiểu mẫu, đồng thời thành lập mới ít nhất 115 HTX, thu hút thêm 600–650 thành viên, trong đó 100 HTX ứng dụng công nghệ cao. Mục tiêu không chỉ nằm ở con số, mà là ở chất lượng phát triển – hướng tới một mô hình nông thôn mới thông minh, năng động, sáng tạo, nơi người nông dân làm chủ công nghệ và thị trường.
Kinh tế tập thể – xét trong chiều sâu phát triển xã hội – chính là biểu hiện sinh động của dân chủ kinh tế, nơi người dân không bị tách rời khỏi tiến trình phát triển, mà trở thành chủ thể sáng tạo trong quá trình hội nhập. Đó cũng là sự thể hiện tinh thần “lấy dân làm gốc”, gắn kết lợi ích cá nhân với lợi ích cộng đồng, biến sức mạnh đoàn kết thành nội lực phát triển. Khi người nông dân được tiếp cận tri thức mới, được bảo đảm quyền lợi trong chuỗi giá trị, được tham gia vào nền kinh tế số, thì nông thôn không chỉ đổi mới hình thức mà đổi mới từ tư duy, văn hóa và cách sống.
Bắc Ninh – với truyền thống hiếu học, năng động và sáng tạo – đang từng bước chứng minh rằng, xây dựng nông thôn mới thông minh không chỉ là câu chuyện của hạ tầng kỹ thuật, mà là cuộc chuyển hóa của tri thức và văn hóa nông thôn. Nơi đó, kinh tế tập thể không còn là hình thức kinh tế hỗ trợ, mà là nền tảng vững chắc của một nền nông nghiệp hiện đại, nhân văn và hiệu quả.
Trong tương lai gần, Bắc Ninh có cơ sở để trở thành hình mẫu tiêu biểu của miền Bắc về phát triển kinh tế tập thể gắn với nông thôn mới thông minh – nơi công nghệ song hành cùng văn hóa, tri thức hòa quyện cùng đời sống, và nông dân thực sự trở thành trung tâm của sự phát triển. Đó không chỉ là mục tiêu kinh tế, mà là một tầm nhìn chính trị – xã hội sâu sắc, thể hiện bản lĩnh của một địa phương dám tiên phong, dám đổi mới, dám đặt tri thức và con người ở vị trí trung tâm của tiến trình phát triển bền vững.
Phạm Hiếu
