Tuy nhiên, để biến lợi thế đó thành tăng trưởng bền vững cho vùng đồng bào dân tộc và khu vực biên giới cần một chiến lược đầu tư cân bằng giữa phát triển hạ tầng, bảo tồn văn hóa, nâng cao năng lực cộng đồng và thu hút nhà đầu tư có trách nhiệm.
Đỉnh Fansipan và thung lũng Mường Hoa - trải nghiệm kéo dài thời gian lưu trú. Ảnh: TL
Lợi thế và tiềm năng
Trong những năm gần đây Lào Cai đã trở thành điểm kết nối thương mại năng động: lưu lượng thương mại qua các cửa khẩu quốc tế tăng mạnh, tạo động lực phát triển cho cả logistics lẫn dịch vụ phụ trợ. Tiêu biểu như hoạt động thương mại qua Cửa khẩu Kim Thành đạt khoảng 1,6 triệu USD ngay trong ngày đầu năm 2025, cho thấy sức bật của thương mại biên giới.
Bên cạnh đó, du lịch là đầu tàu tăng trưởng có tác động trực tiếp tới sinh kế vùng cao: Lào Cai liên tục đón lượng du khách lớn, với các sản phẩm du lịch cộng đồng, lễ hội văn hóa và tuyến Fansipan - những yếu tố hấp dẫn nhà đầu tư dịch vụ lưu trú, lữ hành, F&B và trải nghiệm. Tốc độ phục hồi và tăng trưởng du lịch ở địa phương đã được ghi nhận trong các báo cáo thống kê vừa qua.
Về cơ sở hạ tầng chiến lược, đề xuất và khảo sát các dự án đường sắt kết nối Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng và liên kết sâu hơn với Trung Quốc cho thấy tiềm năng biến Lào Cai thành hành lang logistic xuyên biên giới có giá trị hàng tỷ đô la, mở thêm sân chơi cho đầu tư công nghiệp chế biến, kho lạnh và logistics.
Tắm lá thuốc Người Dao Đỏ tại Ngũ Chỉ Sơn Treckking. Ảnh: TL
Chính sách và nguồn lực hỗ trợ vùng đồng bào dân tộc và miền núi
Trong những năm qua, Chính phủ và địa phương đã triển khai nhiều chương trình, nguồn vốn và chính sách ưu tiên cho vùng dân tộc thiểu số, miền núi và biên giới - từ chương trình mục tiêu quốc gia tới các dự án đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, y tế, giáo dục và bảo tồn văn hóa. Lào Cai cũng tích cực cấp phép và kêu gọi đầu tư các dự án phù hợp với định hướng phát triển địa phương. Các chính sách này làm giảm rủi ro đầu tư ban đầu và mở cửa cho nhà đầu tư tư nhân tham gia chuỗi giá trị ở vùng cao.
Từ lợi thế đó đã dẫn đến những cơ hội đầu tư cụ thể và mô hình khả thi, tiêu biểu như: Du lịch bản địa - du lịch sinh thái, homestay nâng cao giá trị (upgraded homestay): Đầu tư theo mô hình đối tác công - tư (PPP) để phát triển cơ sở lưu trú tiêu chuẩn, đồng thời đào tạo người dân làm dịch vụ, quản trị trải nghiệm nhằm kéo dài thời gian lưu trú và tăng chi tiêu du khách.
Điểm nổi bật đầu tiên khi nhắc đến là chế biến nông sản đặc sản vùng cao. Thực phẩm hữu cơ, gạo nếp bản địa, chè Shan tuyết, dược liệu và hoa quả ôn đới - các sản phẩm này có thể phát triển chuỗi đóng gói, truy xuất nguồn gốc và xuất khẩu qua kênh biên mậu nếu được đầu tư công nghệ sơ chế và kho lạnh. Thế mạnh tiếp là Logistics và trung tâm phân phối biên mậu. Lào Cai thường xuyên nâng cấp hạ tầng cửa khẩu, kho lạnh, dịch vụ chuyển tải để tận dụng luồng hàng hoá với Trung Quốc; đầu tư vào chuỗi giá trị xuất nhập khẩu tạo thêm công ăn việc làm cho cư dân vùng lân cận. Và xu hướng hiện nay khi đầu tư là năng lượng tái tạo và quản lý rừng bền vững: Phát triển các dự án năng lượng mặt trời trên mái, thủy điện nhỏ kết hợp bảo tồn rừng - vừa tạo nguồn thu cho cộng đồng, vừa bảo vệ đa dạng sinh học theo các quyết định phát triển giá trị rừng.
Bên cạnh những thuận lợi thì cũng có nhiều khó khăn như rào cản và rủi ro cần quản lý. Đó là hạ tầng kết nối nội vùng còn yếu: Mạng đường giao thông nông thôn, kết nối giữa thôn bản với quốc lộ chưa đồng bộ, làm tăng chi phí vận chuyển và giảm tính cạnh tranh của sản phẩm địa phương. Rủi ro về môi trường và suy thoái văn hóa nếu phát triển ồ ạt không có quy hoạch bảo tồn. Năng lực tổ chức, kỹ năng quản trị của cộng đồng dân tộc thiểu số còn hạn chế - cần chương trình đào tạo, phát triển doanh nghiệp địa phương (local SMEs). Phụ thuộc quá lớn vào thị trường biên mậu nếu không đa dạng hóa khách hàng và kênh xuất khẩu.
Tàu leo núi và cảnh quan Hoàng Liên Sơn - tiềm năng phát triển sản phẩm du lịch sinh thái. Ảnh: TL
Cáp treo Fansipan - biểu tượng du lịch Lào Cai. Ảnh: TL
Hướng đến thu hút đầu tư có trách nhiệm và bền vững
Khung ưu đãi tập trung vào các dự án tạo chuỗi giá trị cho cộng đồng: Ưu đãi thuế, quỹ hỗ trợ tái đầu tư, và hỗ trợ vốn mồi cho nhà đầu tư cam kết hợp tác với hợp tác xã/nhà cung cấp bản địa. Quy hoạch tích hợp “hạ tầng - môi trường - văn hóa”: Mọi dự án du lịch, nông nghiệp quy mô phải thực hiện đánh giá tác động môi trường và kế hoạch bảo tồn văn hoá truyền thống, có cơ chế tham vấn cộng đồng. Đầu tư nâng cao năng lực địa phương: Chương trình đào tạo nghề, quản lý doanh nghiệp nhỏ, truy xuất nguồn gốc và thương hiệu sản phẩm địa phương do liên minh tỉnh - trường nghề - doanh nghiệp thực hiện. Phát triển logistics xanh tại cửa khẩu: Ưu tiên kho lạnh, hệ thống thông quan điện tử, và cải cách thủ tục xuất nhập khẩu để giảm thời gian và chi phí. Cơ chế giám sát trách nhiệm xã hội và bảo tồn: Ban hành tiêu chí bắt buộc cho “đầu tư có trách nhiệm” (bảo tồn rừng, không ép buộc di cư, bảo tồn bản sắc văn hóa), gắn quyền lợi doanh nghiệp với chỉ số phát triển cộng đồng.
Cửa khẩu Kim Thành từ trên cao - động lực của thương mại biên mậu. Ảnh: TL
Lào Cai có đủ “tư liệu tự nhiên” và “vị thế chiến lược” để trở thành động lực phát triển cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi và khu vực biên giới, khi Lào Cai đã và đang triển khai kết hợp chính sách thông minh, nguồn lực hạ tầng và sự tham gia có trách nhiệm của doanh nghiệp. Đầu tư vào con người, giá trị bản địa, và kết nối bền vững với thị trường là con đường dài nhưng khả thi để đưa Lào Cai thành hình mẫu phát triển vùng núi biên giới hài hòa giữa tăng trưởng và công bằng xã hội.
