Trong những năm gần đây, cụm từ "công nghiệp sáng tạo" hoặc "công nghiệp văn hóa" đã trở thành tâm điểm chú ý, thu hút sự quan tâm sâu sắc từ các cấp quản lý, các lĩnh vực kinh tế khác nhau, cũng như đông đảo công chúng. Sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin và mạng Internet đóng vai trò như một nền tảng vững chắc, tạo điều kiện thuận lợi để những ý tưởng sáng tạo có thể lan tỏa và tiếp cận khán giả trên phạm vi toàn cầu một cách nhanh chóng.
Công nghiệp sáng tạo với cốt lõi là sự hiện thực hóa những ý tưởng độc đáo thành các sản phẩm và dịch vụ hữu hình, bao gồm cả khâu sản xuất, phân phối và thương mại hóa. Đây là quá trình thiết lập một hệ thống bài bản nhằm khai thác tối đa tiềm năng sáng tạo, từ đó tạo ra những thành phẩm có giá trị kinh tế đáng kể. Lĩnh vực này đã tạo ra tổng doanh thu toàn cầu lên đến 2,25 nghìn tỷ USD. Riêng tại Vương quốc Anh, đóng góp của công nghiệp sáng tạo vào nền kinh tế quốc gia đạt tới 116 tỷ bảng Anh vào năm 2019, khẳng định vai trò là một "con gà đẻ trứng vàng". Các quốc gia dẫn đầu về xuất khẩu văn hóa trên thế giới như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và Singapore đều coi công nghiệp sáng tạo là một động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng.
Đối với thị trường Việt Nam, nguồn lực trí tuệ và năng lực sáng tạo của người Việt là vô cùng lớn và rất đáng tự hào. Dựa trên nền tảng vững chắc này, Việt Nam có đầy đủ tiềm năng và nội lực để xây dựng một ngành công nghiệp sáng tạo phát triển mạnh mẽ, thậm chí vươn tầm trở thành một trong những trụ cột kinh tế mũi nhọn, đóng góp vào sự thịnh vượng chung của quốc gia trong tương lai.
Việt Nam sở hữu một lợi thế cạnh tranh độc đáo và vô cùng giá trị, đó là sự đa dạng văn hóa phong phú. Bức tranh văn hóa Việt Nam hiện lên đầy màu sắc, trải dài từ hệ thống di tích lịch sử, di sản vật thể và phi vật thể được UNESCO vinh danh, đến nhịp sống sôi động của các đô thị đang trên đà phát triển mạnh mẽ. Sự đa dạng này còn thể hiện rõ nét trong sự tồn tại song hành giữa những thực hành văn hóa truyền thống, được trao truyền qua bao thế hệ, với sự năng động và đổi mới của thời trang, truyền thông đương đại và các biểu đạt nghệ thuật mới.
Một yếu tố quan trọng tạo nên sức mạnh nội tại cho sự phát triển công nghiệp sáng tạo chính là niềm đam mê và lòng tự hào sâu sắc của phần đông người Việt Nam đối với sự đặc sắc của văn hóa dân tộc. Ý thức mạnh mẽ về việc giữ gìn và nuôi dưỡng những giá trị văn hóa truyền thống không chỉ là nguồn cội của bản sắc mà còn là mạch nguồn dồi dào cho những ý tưởng sáng tạo độc đáo. Hơn nữa, sự phong phú và khác biệt văn hóa giữa các vùng miền trên khắp cả nước tạo nên một môi trường lý tưởng để nuôi dưỡng văn hóa sáng tạo đa dạng, ươm mầm cho những sản phẩm văn hóa mang đậm dấu ấn bản địa, đồng thời có tiềm năng vươn ra thị trường quốc tế. Chính sự giao thoa và tương tác giữa các yếu tố văn hóa truyền thống và đương đại, giữa bản sắc vùng miền và xu hướng toàn cầu, sẽ tạo nên những sản phẩm sáng tạo độc đáo và cạnh tranh cho Việt Nam.
Các chuyên gia đã nhiều lần chỉ ra những thế mạnh nội tại của ngành công nghiệp sáng tạo Việt Nam, tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển vượt bậc. Một trong những yếu tố then chốt là quy mô thị trường nội địa lớn, với sức mua ngày càng tăng và nhu cầu đa dạng về các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo. Bên cạnh đó, Việt Nam còn sở hữu vị trí địa lý chiến lược, nằm trong một khu vực kinh tế năng động và đang mở rộng hứa hẹn mang đến những cơ hội xuất khẩu và hợp tác quốc tế đầy tiềm năng cho các sản phẩm sáng tạo "Made in Vietnam".
Thêm vào đó, lợi thế về dân số trẻ là một lợi thế quan trọng thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp sáng tạo ở Việt Nam. Thế hệ trẻ Việt Nam không chỉ có khả năng tiếp cận và thích ứng nhanh chóng với các xu hướng mới trên thế giới mà còn sở hữu "độ nhạy" thương mại cao, thể hiện qua sự năng động trong tiêu dùng và khám phá các sản phẩm độc đáo, sáng tạo. Đặc biệt, trình độ công nghệ kỹ thuật số của lực lượng lao động trẻ Việt Nam đang ngày càng được nâng cao, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các ngành công nghiệp sáng tạo dựa trên nền tảng công nghệ, từ thiết kế đồ họa, phát triển phần mềm, sản xuất nội dung số đến các ứng dụng của trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực sáng tạo. Sự kết hợp giữa thị trường tiềm năng và nguồn nhân lực trẻ, năng động, am hiểu công nghệ chính là "chìa khóa" để Việt Nam khai phá và phát huy tối đa tiềm năng của ngành công nghiệp sáng tạo.
Một tín hiệu tích cực cho thấy tiềm năng phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp sáng tạo Việt Nam là sự hình thành và ngày càng hoàn thiện của nhiều khâu sản xuất mới trong chuỗi cung ứng. Các lĩnh vực như thời trang và dệt may đang chứng kiến sự chuyển mình từ gia công sang thiết kế và xây dựng thương hiệu riêng tạo ra giá trị gia tăng cao hơn. Sự phát triển của ngành vi điện tử và tin học không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, cung cấp nền tảng công nghệ vững chắc cho các ứng dụng sáng tạo.
Bên cạnh đó, nền kinh tế Việt Nam ngày càng đa dạng hóa, với sức tăng trưởng ấn tượng của ngành du lịch, đặc biệt là du lịch văn hóa đã tạo ra một thị trường tiêu thụ rộng lớn cho các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo mang đậm bản sắc Việt. Sự phát triển của các ngành sản xuất trình độ cao và một số ngành công nghiệp tri thức, tiêu biểu như công nghệ thông tin cũng mang lại những điều kiện thuận lợi để ngành công nghiệp sáng tạo ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, tạo ra những sản phẩm và dịch vụ có tính cạnh tranh cao. Với những tiềm năng to lớn này, Việt Nam hoàn toàn có cơ hội vươn lên trở một thị trường hàng đầu về công nghiệp sáng tạo trong khu vực Đông Nam Á, hướng tới mục tiêu xây dựng một nền công nghiệp sáng tạo đóng vai trò trung tâm trong tổng thể nền kinh tế quốc gia tương lai.
Dù sở hữu nhiều tiềm năng, ngành công nghiệp sáng tạo của Việt Nam vẫn đối mặt với không ít hạn chế. Nền tảng dữ liệu còn sơ khai, thiếu một chiến lược quốc gia toàn diện cùng các chương trình, kế hoạch cụ thể để thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Nguồn nhân lực còn yếu về kỹ năng và chuyên môn, trong khi các đơn vị trung gian hỗ trợ và hạ tầng kỹ thuật – nhất là trong lĩnh vực sản xuất phim – còn hạn chế. Vi phạm bản quyền tràn lan tiếp tục làm suy giảm động lực sáng tạo. Môi trường sáng tạo chưa đủ mạnh, hệ sinh thái thiếu sự tương tác cần thiết giữa các trường đại học, doanh nghiệp và tổ chức. Một số lĩnh vực như thời trang hay biểu diễn âm nhạc trực tiếp cũng chưa đạt chất lượng và tính đột phá mong muốn.
Việt Nam đang nắm giữ những cơ hội to lớn để phát triển ngành công nghiệp sáng tạo dựa trên nền tảng văn hóa độc đáo, nguồn nhân lực trẻ dồi dào và sự phát triển của công nghệ. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng này, việc giải quyết các thách thức về hạ tầng, nhân lực, chính sách và ý thức bản quyền là vô cùng quan trọng. Với sự đầu tư chiến lược và quyết tâm cao, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn mình trở thành một trung tâm sáng tạo năng động trong khu vực, đóng góp vào sự phát triển kinh tế và nâng cao vị thế văn hóa quốc gia.
Nguyễn Trọng Hải
