Ngành thông tin và truyền thông gắn liền với lịch sử dân tộc
Bộ Thông tin-truyền thông ngày nay có tiền thân là các cơ quan mang đậm chất Bưu điện như: Nha Bưu điện (1945), Nha Bưu điện-Vô tuyến điện (1951), Tổng cục Bưu điện (1968), Tổng cục Bưu điện thuộc Bộ Giao thông vận tải (1990), Tổng cục Bưu điện (1992), Bộ Bưu chính-Viễn thông (2002), nay là Bộ Thông tin-truyền thông (2007). Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Bác Hồ, ngành Thông tin -truyền thông không ngừng lớn mạnh, trưởng thành, thực hiện trọn vẹn sứ mệnh cao cả của cách mạng được Đảng, Nhà nước và Bác Hồ tin tưởng giao phó.
Trong thời kỳ phong kiến, dù chưa có những phương tiện hiện đại, nhưng thông tin và truyền thông vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc quản lý đất nước và bảo vệ chủ quyền. Hình thức chủ yếu của truyền thông thời kỳ này là văn bản hành chính như chiếu chỉ, sắc lệnh và thư tịch cổ. Các triều đại phong kiến như nhà Lý, Trần, Lê đã xây dựng hệ thống truyền tin bằng các "trạm dịch" – những điểm trung gian giúp vận chuyển thư tín nhanh chóng giữa các vùng miền. Ngoài ra, tín hiệu truyền tin như trống, cờ, khói lửa cũng được sử dụng trong quân sự, giúp báo hiệu tình hình chiến sự hoặc điều động quân đội.
Bên cạnh đó, truyền thông còn được dùng để kêu gọi lòng yêu nước, truyền bá tư tưởng chính trị và khích lệ quân sĩ. Tiêu biểu là những áng văn hùng tráng như Hịch tướng sĩ của Trần Hưng Đạo hay Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi, vừa mang tính tuyên truyền vừa là công cụ truyền đạt tư tưởng chiến lược. Những yếu tố này chứng tỏ rằng dù ở thời kỳ phong kiến, khi chưa có các phương tiện hiện đại, thông tin và truyền thông vẫn là công cụ thiết yếu trong việc quản lý và bảo vệ đất nước.
Bước sang thế kỷ XX, khi Việt Nam bước vào thời kỳ đấu tranh giành độc lập, thông tin và truyền thông đóng vai trò như một loại vũ khí quan trọng bên cạnh quân sự. Ngay từ những năm 1920, Nguyễn Ái Quốc đã sử dụng báo chí như một công cụ truyền bá tư tưởng cách mạng. Tờ Thanh Niên (1925), Đường Kách mệnh (1927) không chỉ giúp nâng cao nhận thức chính trị của quần chúng mà còn đặt nền móng cho báo chí cách mạng Việt Nam.
Báo Thanh niên, cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên do
Nguyễn Ái Quốc sáng lập
Trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, hệ thống truyền tin được phát triển mạnh mẽ, bao gồm đài phát thanh, truyền đơn, báo chí bí mật và hệ thống liên lạc trong quân đội. Các thế hệ cán bộ, công nhân viên chức ngành Thông tin và Truyền thông đã cống hiến toàn bộ sức lực, trí tuệ và cả xương máu của mình, kiên cường vượt qua muôn vàn khó khăn, thiếu thốn và hiểm nguy trong những năm tháng chiến tranh ác liệt. Họ đã xây dựng và bảo vệ vững chắc huyết mạch thông tin, phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc, góp phần quan trọng vào thắng lợi của công cuộc giải phóng đất nước và thống nhất non sông. Trong cuộc chiến vì độc lập, tự do của Tổ quốc, gần 10.000 cán bộ ngành Bưu điện và phóng viên đã anh dũng hy sinh. Ngành Thông tin và Truyền thông là một trong những ngành có nhiều liệt sĩ nhất trong chiến tranh, chỉ đứng sau quân đội. Đài Tiếng nói Việt Nam (ra đời năm 1945) trở thành cầu nối giữa Đảng, Chính phủ với nhân dân, kịp thời truyền tải những lời kêu gọi kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó, hệ thống mật mã, ám hiệu trong giao liên đã giúp đảm bảo bí mật thông tin, tạo lợi thế trong chiến tranh du kích. Có thể nói, truyền thông trong thời kỳ này không chỉ là phương tiện truyền tải tin tức mà còn là vũ khí tinh thần giúp cổ vũ tinh thần chiến đấu của quân dân ta.
Sau năm 1986, khi Việt Nam bước vào thời kỳ đổi mới, ngành TT&TT đã có những bước phát triển vượt bậc, trở thành động lực quan trọng trong việc phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Báo chí và truyền hình trở thành những kênh thông tin chính thống, giúp phản ánh đời sống xã hội và nâng cao dân trí. Các kênh truyền hình lớn như VTV, HTV cùng với sự ra đời của các tờ báo điện tử như Vietnamnet, VnExpress, Zing News... đã góp phần cung cấp thông tin đa dạng và nhanh chóng hơn.
Một trong những bước ngoặt lớn của ngành TT&TT trong thời kỳ này là sự bùng nổ của viễn thông và Internet. Năm 1997, Việt Nam chính thức kết nối Internet, mở ra một kỷ nguyên mới về thông tin và truyền thông. Các nhà mạng lớn như Vinaphone, Mobifone, Viettel đã giúp mở rộng mạng lưới viễn thông, đưa thông tin đến mọi vùng miền trên cả nước. Sự phát triển của công nghệ di động, đặc biệt là mạng 3G, 4G và sắp tới là 5G, đã giúp thay đổi cách người dân tiếp cận thông tin, từ đó tác động mạnh mẽ đến kinh tế, văn hóa và xã hội.
Phát biểu tại buổi gặp mặt cán bộ hưu trí qua các thời kỳ nhân kỷ niệm 78 năm ngày truyền thống, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng ngành Thông tin và Truyền thông bây giờ được coi như "đôi cánh" cho Việt Nam bay lên. Một dân tộc, một quốc gia muốn bay lên, muốn hùng cường thịnh vượng thì phải có sức mạnh tinh thần. Báo chí, truyền thông, xuất bản sẽ khơi dậy khát vọng Việt Nam hùng cường và biến nó thành sức mạnh tinh thần. Còn cánh thứ hai là sức mạnh vật chất, hiện nay chủ yếu là công nghệ số, đang xác định công nghệ số là động lực chính để Việt Nam trở thành nước phát triển vào năm 2045.
“Câu chuyện của thế hệ hôm nay có được viết nên hay không là do sự nỗ lực của toàn Ngành trong hiện tại và đặc biệt là khát vọng của thế hệ hiện tại. Bộ Thông tin và Truyền thông đặt mục tiêu đến năm 2025, các lĩnh vực của Ngành đều sẽ trong top 50 thế giới. Toàn Ngành, Bộ Thông tin và Truyền thông cam kết sẽ nỗ lực để thực hiện mục tiêu này”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Đi đầu trong quá trình hội nhập kinh tế
Ngành Thông tin và Truyền thông (TT&TT) Việt Nam không chỉ đóng vai trò là hạ tầng thiết yếu của nền kinh tế số mà còn là lĩnh vực tiên phong trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, viễn thông, truyền thông số và công nghiệp công nghệ số, ngành TT&TT đã trở thành động lực quan trọng giúp Việt Nam kết nối sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu, thúc đẩy chuyển đổi số và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Những thành tựu đạt được trong thời gian qua đã minh chứng cho vị thế hàng đầu của ngành trong quá trình hội nhập kinh tế, góp phần không nhỏ vào tăng trưởng GDP và nâng cao đời sống xã hội.
Một trong những thành tựu nổi bật của ngành TT&TT trong quá trình hội nhập là sự phát triển mạnh mẽ của lĩnh vực viễn thông và hạ tầng công nghệ số. Đến năm 2024, Việt Nam đã có hơn 93,6 triệu thuê bao di động băng rộng, tăng 3,6% so với năm 2023. Tỷ lệ hộ gia đình sử dụng cáp quang đạt 85%, giúp nâng cao khả năng kết nối, tạo điều kiện thuận lợi cho giao thương quốc tế và hội nhập số. Cùng với đó, Việt Nam đã triển khai thành công mạng 5G tại nhiều tỉnh, thành phố lớn, với hơn 5.000 trạm phát sóng, góp phần nâng cao năng lực hạ tầng viễn thông, đáp ứng nhu cầu phát triển của nền kinh tế số. Doanh thu toàn ngành viễn thông năm 2024 đạt 147.000 tỷ đồng, tăng 3,49% so với năm trước, chứng tỏ sự ổn định và bền vững của lĩnh vực này trong quá trình hội nhập.
Không chỉ phát triển về công nghệ và viễn thông, ngành TT&TT còn đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại điện tử và kinh tế số. Trong năm 2024, tỷ trọng kinh tế số trong GDP của Việt Nam đạt 18,3%, tăng trưởng 20% so với năm trước. Nhờ hạ tầng số phát triển mạnh mẽ, thương mại điện tử Việt Nam đạt mức tăng trưởng 25% với tổng doanh thu 20,5 tỷ USD, giúp Việt Nam trở thành một trong những thị trường thương mại điện tử phát triển nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Đặc biệt, sự bùng nổ của các nền tảng thanh toán điện tử và fintech đã giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế, đồng thời góp phần hiện đại hóa hệ thống tài chính và ngân hàng.
Lĩnh vực an toàn thông tin mạng cũng đạt được những thành tựu nổi bật của ngành TT&TT trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Trước sự gia tăng của các mối đe dọa an ninh mạng, Việt Nam đã đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ bảo mật, đảm bảo môi trường số an toàn cho người dân và doanh nghiệp. Năm 2024, doanh thu từ lĩnh vực an toàn thông tin mạng đạt 7.179 tỷ đồng, tăng 30% so với năm 2023, trong đó số tiền nộp ngân sách từ các doanh nghiệp an toàn thông tin lên tới 794 tỷ đồng, tăng 156,8%. Nhờ sự đầu tư bài bản, Việt Nam đã xử lý hơn 8.558 trang web lừa đảo, vi phạm pháp luật và bảo vệ hơn 1,3 triệu người dân khỏi các cuộc tấn công mạng. Những con số này cho thấy ngành TT&TT không chỉ thúc đẩy hội nhập mà còn đảm bảo an toàn thông tin, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững.
Báo chí và truyền thông cũng là lĩnh vực không thể thiếu trong quá trình hội nhập kinh tế. Nhờ sự phát triển của công nghệ số, các cơ quan báo chí đã nhanh chóng thích ứng với mô hình truyền thông số, mở rộng phạm vi ảnh hưởng ra thị trường quốc tế. Năm 2024, doanh thu từ báo chí điện tử đạt 8.080 tỷ đồng, trong khi lĩnh vực phát thanh - truyền hình ghi nhận doanh thu 12.524 tỷ đồng, tăng 1,7% so với năm trước. Việc tham gia sâu vào các nền tảng truyền thông số quốc tế giúp báo chí Việt Nam nâng cao vị thế trên trường quốc tế, đồng thời góp phần định hướng thông tin trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Nhìn chung, ngành Thông tin và Truyền thông Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đóng vai trò tiên phong trong quá trình hội nhập kinh tế. Với sự phát triển mạnh mẽ của hạ tầng viễn thông, công nghệ số, thương mại điện tử và báo chí truyền thông, ngành TT&TT không chỉ giúp Việt Nam kết nối với nền kinh tế toàn cầu mà còn thúc đẩy tăng trưởng bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Trong tương lai, với định hướng phát triển bền vững và chiến lược chuyển đổi số toàn diện, ngành TT&TT hứa hẹn sẽ tiếp tục giữ vững vai trò dẫn dắt trong nền kinh tế số, góp phần quan trọng vào sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên 4.0.
Nguyễn Phan Yến Nhi
