Huyện Sông Hinh có nhiều dân tộc cùng sinh sống, trong đó hơn 47% dân số là người dân tộc thiểu số như Ba Na, Chăm, Tày, Nùng, Ê đê, Dao…đây cũng là vùng đất với nhiều lễ hội, phong phú, độc đáo như: Cúng về nhà mới, cúng đổ đầu năm mới, cúng cổng làng, cúng đất mới, cúng Giàng (Trời), cúng rẫy, cúng bến nước, cúng lúa về kho, cúng lễ cưới, trì lễ đâm trâu….Nền văn hoá đa dạng về hình thức, phong phú về thể loại, hiện còn lưu giữ nhiều nét văn hoá độc đáo, đậm đà bản sắc dân tộc.
Chúng tôi đến Thôn Hà Roi vào một buổi chiều tháng 10, khi mà vụ nương đang mùa thu hoạch, người dân tất bật thu hái mùa màng cho kịp trước khi con nước lên.Thôn Hà Roi một phần diện tích nằm trong vùng bán ngập. Đất vùng bán ngập lòng hồ thủy điện, thủy lợi là một loại hình của đất ngập nước được hình thành do quá trình điều tiết nước của các hồ chứa hàng năm.
Người phụ nữ Ba Na. Ảnh: Tuấn Khôi
Thôn Hà Roi, phần đông là người Ba Na, mặc dù ở chế độ mẫu hệ, nhưng người Ba Na không có tục đi cưới chồng,ở rể mà đàng trai phải đến hỏi cưới đàng gái, lễ vật cũng không cầu kỳ, không đòi hỏi tùy theo khả năng và điều kiện của mỗi gia đình. Sau lễ cưới, 2 vợ chồng có thể ở nhà gái (hoặc nhà trai) hai năm rồi về nhà trai (nhà gái) ở luôn. Nếu hai vợ chồng ở nhà gái thì nhà trai phải mang các lễ vật qua để cám ơn, tạ ơn nhà gái đã nuôi dưỡng con mình, hay ngược lại, hoặc có thể chia theo năm ở bên nhà chồng hoặc ở nhà vợ theo năm luân phiên. Con cái sinh ra vẫn mang họ mẹ.
Các dân tộc thiểu số thường có nhiều lễ hội, lễ cúng tế như cúng bến nước, cúng thần núi, thần rừng bởi cuộc sống của họ thường gắn liền với rừng núi, sông suối.Tuy nhiên người Ba Na ở Sông Hinh cũng có rất nhiều lễ cúng khác mang nét đặc trưng riêng như: lễ cúng đổ đầu, thường diễn ra vào dịp gần tết, người ta làm gà cúng bái, sau đó lấy tiết gà hòa với rượu trắng để cúng. Sau khi cúng người ta sẽ lấy nước rượu pha tiết gà đó đổ lên đầu và tất cả các vật dụng, tài sản trong nhà kể cả vật dụng làm nương rẫy để xua đuổi xui xẻo, cầu may mắn cả năm cho gia đình. Ngoài trưởng thôn, buôn thì đối với người Ba Na còn có người uy tín. Vai trò của người uy tín trong thôn rất quan trọng, nếu trưởng thôn là người lo việc hành chính, quản lý nhà nước thì người uy tín sẽ đóng vai trò kết nối, tiếng nói của người uy tín rất có giá trị trong thôn.. .
Các thôn nữ trong trang phục của người Ba Na, Ê đê. Ảnh: Tuấn Khôi
Trao đổi với phóng viên người uy tín trong thôn ông K Siu Thắng cho biết trong những năm kháng chiến ác liệt người dân nơi đây vẫn tin tưởng một lòng theo Đảng, theo Bác Hồ. Những năm 1968, quân địch ngày đêm càn quét, nhưng do địa hình đồi núi hiểm trở và có nhiều hang, gộp. Trong chiến tranh thì người dân không thể thành lập buôn làng, thôn ở bên ngoàI.Tại thôn Hà Roi, khi đó ban ngày thì họ đi lao động sản xuất nhưng đêm về thì lại vào Gộp Tà Khô trú ẩn cho an toàn.
Khu di tích cách mạng cấp tỉnh Gộp Tà Khô thôn Hà Roi. Ảnh: Phạm Tỷ
Gộp Tà Khô không chỉ đã che chở cho người dân thôn buôn mà còn là nơi các cán bộ họp hành chỉ đạo các hoạt động cách mạng. Là nơi làm kho chứa vũ khí của quân và dân cách mạng, khi quân địch phát hiện liền bủa vây thả bom, nhưng do núi đá chắc chắn đã bảo bọc được sự an toàn cho dân và quân. Hiện nơi cửa Gộp Tà Khô vẫn còn dấu vết bom để lại. Địa danh Gộp Tà Khô đã được công nhận di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh, và xã Sông Hinh được công nhận là xã Anh Hùng.
Ông K Siu Thắng - Người uy tín trong thôn Hà Roi trong trang phục nam của người Ba Na xã Sông Hinh, đang đan gùi của người Ba Na. Ảnh: Phạm Tỷ
Hòa bình lập lại,người dân lại phấn chấn với cuộc sống mới và hưởng ứng tất cả những các phong trào của Đảng và nhà nước đề ra, lại hăng say lao động sản xuất , họ hiến đất để làm đập thủy điện,...Đảng và nhà nước vẫn vẫn quan tâm giúp đỡ hỗ trợ cho đồng bào dân tộc thiểu số. Quyết định 135/QĐ-CP của Thủ tướng chính phủ đã ra đời đã phần nào giải quyết những khó khăn, giúp đỡ cho bà con đồng bào dân tộc thiểu số, chăm lo y tế, an sinh xã hội cho bà con đồng bào dân tộc. Đặc biệt là tại xã Sông Hinh các thôn buôn đường mòn lối mở đều được bê tông hóa, các con đường, các trường học được xây dựng khang trang rộng rãi.
Khu vực bán ngập thuộc thôn Hà Roi. Ảnh: Phạm Tỷ
Thôn Hà Roi ở gần khu vực hồ thủy điện nên đất nơi đây đa phần là vùng bán ngập lòng hồ thủy điện, thủy lợi là một loại hình của đất ngập nước được hình thành do quá trình điều tiết nước của các hồ chứa hàng năm. Do vậy người dân canh tác cũng gặp nhiều khó khăn, thông thường thì người dân nơi đây chỉ canh tác từ tháng 6 đến tháng 10, những tháng còn lại vào mùa mưa nên khu vực bán ngậo này sẽ ngập tràn trong nước.Tháng 10 là tháng mà người dân phải tranh thủ mọi nguồn lực để thu hoạch nếu không kịp thì nước sẽ ngập hư hại mùa màng.
Bà KaSô Thơ Phó Chủ tịch UBND xã Sông Hinh
Trao đổi với phóng viên bà KaSô Thơ phó chủ tịch UBND xã Sông Hinh cho biết; do Thôn Hà Roi có một phần nằm trong vùng bán ngập nên việc canh tác của bà con cũng gặp nhiều khó khăn, đa số trồng mì, và bắp hạt. Thời gian để canh tác không nhiều chỉ từ 4 đến 5 tháng. Không đủ để trồng các loại cây như cây mì cao sản đòi hỏi thời gian phải trên 6,7 tháng mới cho lượng tinh bột trong củ mì đạt tiêu chuẩn. Nên khi xã tìm nguồn thu mua về thì các công ty không thể mua được do chất lượng tinh bột trong củ chưa đạt. Nói về kinh tế thì người dân nơi đây cũng còn gặp nhiều khó khăn, bởi đa phần sống dựa vào nương rẫy. Tuy nhiên đối với khu vực huyện sông Hinh thì có rất nhiều thác như thác H'Ly, thác Draitang....
Thác H'Ly hay còn gọi gọi là thác Tề Thiên có vẻ đẹp huyền bí đã được công nhận Di tích thắng cảnh thác H'Ly cấp tỉnh Ảnh: Tuấn Khôi
Và với vẻ đẹp của hồ trung tâm tại thị trấn Hai Riêng, Hồ thủy điện, và nhiều thác hùng vĩ thì tiềm năng du lịch của Sông Hinh cần được đánh thức. Hiện chính quyền địa phương đã xây dựng tôn tạo các điểm này, Hy vọng trong thời gian tới với sự quan tâm và đầu tư của các công ty du lịch, các doanh nghiệp góp phần thúc đẩy du lịch ở địa phương tạo điều kiện cho huyện miền núi Sông Hinh phát triển./.
