Quốc tế và khu vực đang có nhiều biến động khó lường, cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, các yếu tố an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, an ninh mạng, dịch bệnh, di cư... cũng đang gia tăng, tác động trực tiếp đến môi trường hòa bình và phát triển của mỗi quốc gia. Với Việt Nam, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định luôn là điều kiện tiên quyết để phát triển đất nước, hội nhập quốc tế sâu rộng và nâng cao vị thế trên trường thế giới. Đối ngoại nhân dân không chỉ là một kênh ngoại giao “mềm”, mà còn là nền tảng chiến lược quan trọng trong bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. Thông qua việc mở rộng quan hệ hữu nghị, tăng cường hiểu biết và hợp tác giữa nhân dân Việt Nam với bạn bè quốc tế, công tác này góp phần củng cố niềm tin, hóa giải định kiến, tạo dựng hình ảnh một Việt Nam hòa bình, trách nhiệm và đáng tin cậy trong mắt cộng đồng quốc tế.
Nhất là hiện nay, khi các thế lực thù địch không ngừng đẩy mạnh chiến lược “diễn biến hòa bình” nhằm chống phá sự nghiệp đổi mới, gieo rắc hoài nghi và chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân, thì đối ngoại nhân dân trở thành tuyến “phòng thủ mềm” vững chắc, là “cầu nối lòng tin” giữa Việt Nam và thế giới.
Đối ngoại nhân dân là hoạt động đối ngoại của nhân dân, các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức nghề nghiệp, đoàn thể và cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, nhằm tăng cường tình hữu nghị, hợp tác, hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân Việt Nam với nhân dân các nước trên thế giới. Khác với ngoại giao Nhà nước mang tính chính thức, đối ngoại nhân dân có đặc trưng linh hoạt, mềm dẻo, gần gũi và đa dạng về hình thức, thể hiện sinh động sức mạnh mềm của dân tộc Việt Nam trong thời kỳ hội nhập quốc tế. Ngay từ những năm đầu của cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã xác định vai trò đặc biệt của đối ngoại nhân dân như một bộ phận hữu cơ của công tác đối ngoại toàn diện. Từ Đại hội II của Đảng (năm 1951) đến nay, các nghị quyết, chỉ thị, văn kiện của Đảng đều nhất quán khẳng định vị trí của đối ngoại nhân dân trong chiến lược đối ngoại quốc gia. Đặc biệt, tại Đại hội XIII của Đảng, lần đầu tiên nước ta xác định rõ: “Xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại với ba trụ cột là đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân.” Chỉ thị số 12-CT/TW ngày 5/1/2022 của Ban Bí thư khóa XIII tiếp tục cụ thể hóa định hướng đó, yêu cầu nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại nhân dân, gắn kết chặt chẽ hơn giữa ba trụ cột trong tình hình mới. Với vị thế ngày càng được khẳng định, đối ngoại nhân dân trở thành nền tảng chiến lược trong việc củng cố môi trường hòa bình, ổn định, tạo dựng niềm tin và đồng thuận quốc tế đối với đường lối, chính sách của Việt Nam. Đây cũng là “mặt trận mềm” quan trọng trong phòng ngừa, ngăn chặn từ sớm, từ xa các âm mưu “diễn biến hòa bình”, góp phần giữ vững độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, đồng thời mở rộng không gian hợp tác, phát triển cho đất nước.
Những năm gần đây, hoạt động đối ngoại nhân dân của Việt Nam được triển khai rộng khắp từ Trung ương tới địa phương, với quy mô và hiệu quả ngày càng cao. Riêng năm 2024, cả nước đã tổ chức hơn 1.000 hoạt động đối ngoại nhân dân, đón tiếp hàng trăm đoàn quốc tế và cử nhiều đoàn ra nước ngoài tham dự các diễn đàn nhân dân khu vực và toàn cầu. Các hoạt động này góp phần thắt chặt quan hệ hữu nghị, nâng cao vị thế và hình ảnh Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế. Trong đó, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam (VUFO) tiếp tục đóng vai trò nòng cốt, phối hợp với các bộ, ngành, đại sứ quán, tổ chức phi chính phủ, cơ quan đại diện nước ngoài… tổ chức nhiều chương trình giao lưu văn hóa, khoa học, giáo dục, hợp tác nhân đạo. Bên cạnh đó, các hội hữu nghị song phương, như Hội Việt – Pháp, Việt – Mỹ, Việt – Nhật, Việt – Đức… đã chủ động tổ chức hội thảo quốc tế, đối thoại học thuật, gửi kiến nghị và phản biện về các vấn đề quốc tế, khẳng định lập trường chính nghĩa của Việt Nam, đấu tranh phản bác thông tin sai lệch.
Hoạt động đối ngoại nhân dân còn lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, qua các hội đoàn kiều bào tại Mỹ, Pháp, Đức, Úc, Canada… Các tổ chức này không chỉ là “cầu nối” thắt chặt tình cảm quê hương, mà còn là “đại sứ nhân dân” góp phần bảo vệ hình ảnh Việt Nam, phản bác luận điệu xuyên tạc, thúc đẩy hợp tác với các quốc gia sở tại. Bên cạnh đó, đối ngoại nhân dân còn đóng vai trò đặc biệt trong trận tuyến thông tin đối ngoại. Trong bối cảnh mạng xã hội và không gian số lan tỏa mạnh mẽ, các tổ chức hữu nghị, giới học giả và kiều bào đã tích cực sử dụng các nền tảng trực tuyến, trang web, fanpage, kênh YouTube để lan tỏa thông tin chính xác, khách quan về Việt Nam, phản bác tin giả, tin xấu độc, đồng thời giới thiệu hình ảnh đất nước hòa bình, năng động, thân thiện và hội nhập.
Không chỉ vậy, đối ngoại nhân dân còn là cầu nối văn hóa đặc sắc, góp phần quảng bá giá trị truyền thống của dân tộc ra thế giới. Những sự kiện như Festival Huế, Tuần lễ Văn hóa Việt Nam tại Pháp, Đức, Hàn Quốc, Liên hoan Ẩm thực Việt Nam, các chương trình giao lưu nghệ thuật và du lịch quốc tế đã trở thành những “sứ giả văn hóa”, giúp bạn bè quốc tế hiểu hơn về bản sắc, con người và tinh thần Việt Nam.
Đối ngoại nhân dân đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và củng cố mạng lưới bạn bè, những người có thiện cảm với Việt Nam trên khắp thế giới. Thông qua mạng lưới này, đất nước có thể tạo ra “không gian hợp tác” từ sớm, từ xa, giúp bảo vệ chủ quyền, thúc đẩy hợp tác quốc tế và gia tăng sự ủng hộ của nhân dân thế giới đối với những vấn đề Việt Nam quan tâm. Các hoạt động đối ngoại nhân dân không chỉ là cầu nối tình hữu nghị mà còn là công cụ chiến lược, cung cấp thông tin chính xác về tình hình phát triển kinh tế – xã hội, tiến bộ về nhân quyền và tự do tôn giáo, từ đó ngăn chặn những âm mưu tuyên truyền, xuyên tạc, góp phần bảo vệ hình ảnh và uy tín quốc gia trên trường quốc tế. Để nâng cao hiệu quả, đối ngoại nhân dân cần được gắn kết chặt chẽ với ngoại giao Nhà nước và đối ngoại Đảng. Sự phối hợp này tạo ra sức mạnh tổng hợp, khi các hoạt động giao lưu hữu nghị, hợp tác kinh tế – văn hóa được triển khai trong khuôn khổ chính sách quốc gia về hội nhập và bảo vệ Tổ quốc. Ba trụ cột ngoại giao vận hành nhịp nhàng giúp củng cố uy tín, mở rộng ảnh hưởng của Việt Nam, đồng thời tăng cường hiệu quả chiến lược trong việc hình thành dư luận tích cực quốc tế. Khi mọi hành động được đồng bộ, không chỉ các mối quan hệ song phương mà cả quan hệ đa phương đều được nâng tầm, mang lại lợi thế lâu dài cho đất nước. Việc xây dựng quan hệ nhân dân vững chắc với các quốc gia và tổ chức quốc tế giúp Việt Nam có mạng lưới đối tác ngay từ trước khi nguy cơ nảy sinh, từ đó tăng cường khả năng cảnh báo sớm và vận động quốc tế để bảo vệ lợi ích quốc gia. Đây chính là cách thức tạo ra môi trường hòa bình, ổn định, vừa là nền tảng để phát triển kinh tế – xã hội, vừa giúp Việt Nam hội nhập quốc tế một cách chủ động, tự tin và hiệu quả, đồng thời ngăn chặn chiến lược “diễn biến hòa bình” từ bên ngoài.
Để khai thác tối đa sức mạnh của đối ngoại nhân dân, việc nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động là hết sức cần thiết. Trên cơ sở phân loại đối tượng từ những người thiện chí, đến những người thiếu thiện chí và các đối tượng trung gian, Việt Nam triển khai các phương thức vận động phù hợp, từ đối thoại trực tiếp, tọa đàm chuyên đề, trao đổi học thuật cho đến cung cấp thông tin chính thức về thành tựu phát triển, chính sách xã hội, nỗ lực xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ nạn nhân chiến tranh và chất độc da cam. Qua đó, lực lượng nòng cốt được củng cố, niềm tin và đồng thuận quốc tế được nâng cao, tạo dư luận thuận lợi để bảo vệ lợi ích quốc gia. Song song với đó, việc xây dựng đội ngũ cán bộ đối ngoại nhân dân bản lĩnh, tinh thông nghiệp vụ là nền tảng cốt lõi. Những cán bộ này cần có lập trường chính trị vững vàng, hiểu biết sâu sắc về chủ trương, đường lối, chính sách và pháp luật về đối ngoại của Đảng, Nhà nước, cũng như luật pháp quốc tế. Họ phải thành thạo kỹ năng vận động và phản biện, năng lực nghiên cứu và tham mưu chiến lược, đồng thời có khả năng triển khai quan hệ song phương và đa phương một cách hiệu quả. Chính đội ngũ này là trung tâm thực hiện các hoạt động vận động quốc tế, quản lý nguồn lực quốc tế và truyền tải hình ảnh tích cực của Việt Nam ra cộng đồng quốc tế, góp phần xây dựng uy tín và ảnh hưởng của đất nước. Ngoài ra, việc mở rộng mạng lưới bạn bè quốc tế và gắn kết với cộng đồng người Việt ở nước ngoài cũng tạo ra lợi thế chiến lược. Thông qua các chương trình giao lưu nhân dân, hợp tác học thuật, hội thảo, triển lãm văn hóa hay diễn đàn thanh niên quốc tế, Việt Nam tăng cường hiểu biết lẫn nhau, ngăn chặn tác động của chiến lược “diễn biến hòa bình” và củng cố dư luận quốc tế ủng hộ đất nước. Sự tham gia tích cực của kiều bào không chỉ giúp quảng bá thành tựu đổi mới, mà còn tạo nên sức mạnh tổng hợp từ trong nước ra ngoài nước, lan tỏa hình ảnh tích cực của Việt Nam trên mọi châu lục.
Đặc biệt, trong bối cảnh không gian mạng trở thành chiến trường thông tin nóng bỏng, đối ngoại nhân dân cần tăng cường ứng dụng công nghệ số và truyền thông hiện đại. Việc sử dụng mạng xã hội, nền tảng truyền thông quốc tế giúp phản bác thông tin sai lệch, truyền tải thông điệp chính xác, đúng đắn về Việt Nam, đồng thời lan tỏa giá trị tích cực đến bạn bè quốc tế. Khi các kênh truyền thông vận hành hiệu quả, mọi thông tin sai trái, xuyên tạc được kiểm soát, uy tín và hình ảnh quốc gia được củng cố, tạo cơ sở vững chắc cho các hoạt động ngoại giao và hợp tác quốc tế. Sự liên kết chặt chẽ giữa đối ngoại nhân dân với ngoại giao Đảng và ngoại giao Nhà nước là yếu tố quyết định xây dựng một thế trận ngoại giao toàn diện. Khi ba trụ cột hoạt động đồng bộ, Việt Nam đủ sức hóa giải mọi âm mưu, thủ đoạn chống phá từ bên ngoài. Đối ngoại nhân dân trở thành pháo đài tư tưởng mềm, vừa ngăn chặn thông tin sai trái, vừa lan tỏa giá trị tốt đẹp, củng cố lòng yêu nước và niềm tin của cộng đồng quốc tế vào con đường mà Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã lựa chọn. Đây chính là cơ sở để Việt Nam vững vàng bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên hội nhập sâu rộng và phát triển toàn diện.
Mặc dù đối ngoại nhân dân được xác định là một trụ cột quan trọng trong chiến lược ngoại giao của Việt Nam, thực tế cho thấy tại một số địa phương và tổ chức, công tác này vẫn còn mang tính hình thức, chưa được tổ chức bài bản và đầu tư đầy đủ. Nhận thức về vai trò, trách nhiệm và ý nghĩa chiến lược của đối ngoại nhân dân chưa đồng đều, dẫn đến việc triển khai còn hạn chế, chưa phát huy tối đa sức mạnh mềm của quốc gia. Cơ chế phối hợp giữa các cấp, giữa tổ chức nhân dân với các bộ, ngành, địa phương vẫn chưa thực sự đồng bộ, khiến nhiều hoạt động đôi khi thiếu sự thống nhất và hiệu quả chiến lược. Bên cạnh đó, chất lượng và nguồn lực cho đối ngoại nhân dân còn hạn chế. Nhiều hoạt động chưa thực sự sáng tạo, chưa gắn với thực tiễn hội nhập và phát triển kinh tế – xã hội, dẫn đến hiệu quả lan tỏa và ảnh hưởng quốc tế chưa cao. Nguồn lực về nhân sự, vốn và kinh nghiệm ở nhiều cấp vẫn còn khiêm tốn, trong khi yêu cầu về năng lực chuyên môn, ngoại ngữ, kiến thức quốc tế ngày càng cao. Điều này tạo ra khoảng trống trong khả năng triển khai các hoạt động đối ngoại đa dạng, chất lượng, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cạnh tranh ngoại giao mềm ngày càng gay gắt. Việt Nam phải đối mặt với cạnh tranh ngày càng khốc liệt trong không gian ngoại giao mềm, khi các nước và các tổ chức nhân dân bạn bè có nhiều lựa chọn hợp tác khác nhau. Biến động khu vực và thay đổi nhanh chóng của môi trường quốc tế đòi hỏi đối ngoại nhân dân phải linh hoạt, nhạy bén và chủ động hơn trong việc duy trì, mở rộng quan hệ bạn bè, đối tác, đồng thời bảo vệ uy tín, lợi ích quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu và tác động của chiến lược “diễn biến hòa bình” từ bên ngoài.
Trước những thách thức đó, việc hoàn thiện cơ chế, chính sách và nâng cao nhận thức về đối ngoại nhân dân là ưu tiên hàng đầu. Cần tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, xác định rõ vai trò, nhiệm vụ và trách nhiệm của từng tổ chức, cá nhân tham gia công tác này. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục đến các tầng lớp nhân dân về ý nghĩa, cách thức tham gia đối ngoại nhân dân, biến đây trở thành một phong trào sâu rộng, góp phần củng cố thế trận tư tưởng và dư luận quốc tế ủng hộ Việt Nam. Đầu tư nâng cao chất lượng hoạt động và nguồn lực là yêu cầu tiếp theo. Việc bồi dưỡng đội ngũ cán bộ đối ngoại nhân dân, nâng cao chuyên môn, ngoại ngữ và kiến thức quốc tế sẽ tạo nên lực lượng chủ chốt, đủ năng lực thực hiện các nhiệm vụ chiến lược. Cùng với đó, cần huy động nguồn lực từ xã hội, doanh nghiệp, khuyến khích sáng tạo về hình thức hoạt động như giao lưu văn hóa – nghệ thuật, trao đổi kỹ thuật hay hợp tác với cộng đồng người Việt ở nước ngoài. Những sáng kiến này không chỉ tăng tính hiệu quả mà còn giúp tạo thiện cảm và niềm tin từ bạn bè quốc tế. Việc tăng cường phối hợp liên ngành, liên cấp và quốc tế hóa cũng là giải pháp then chốt. Đối ngoại nhân dân phải gắn kết chặt chẽ với ngoại giao Nhà nước và đối ngoại Đảng, đồng thời phối hợp với các bộ, ngành, địa phương và tổ chức nhân dân để triển khai các hoạt động đồng bộ, hiệu quả. Mở rộng mạng lưới đối tác quốc tế chất lượng, bao gồm các tổ chức phi chính phủ, tổ chức nhân dân uy tín và cộng đồng người Việt ở nước ngoài, giúp Việt Nam nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo chiến lược và triển khai hoạt động “từ sớm, từ xa”, chủ động phòng ngừa các nguy cơ từ bên ngoài. Mọi hoạt động đối ngoại nhân dân phải lấy giữ vững hòa bình, ổn định và chủ động bảo vệ Tổ quốc làm mục tiêu xuyên suốt. Các chương trình giao lưu, hợp tác cần gắn liền với nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội và quốc phòng – an ninh. Đối ngoại nhân dân không chỉ là công cụ tuyên truyền, vận động bạn bè quốc tế ủng hộ chủ quyền, công lý cho Việt Nam mà còn phát triển văn hóa giao lưu nhân dân như một phần mềm bảo vệ quốc gia, tạo thiện cảm, hiểu biết và lợi thế trong quan hệ quốc tế. Khi thực hiện đồng bộ các giải pháp này, sức mạnh đối ngoại nhân dân sẽ trở thành trụ cột vững chắc, góp phần đưa Việt Nam hội nhập quốc tế sâu rộng, bảo vệ lợi ích quốc gia và nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế.
Trong bối cảnh quốc tế đầy biến số, hoạt động đối ngoại nhân dân không còn là yếu tố bổ trợ mà đã trở thành nền tảng căn bản để giữ vững hòa bình, ổn định và bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. Việc phát huy sức mạnh này là trách nhiệm chung của toàn xã hội, trong đó Đảng, Nhà nước, các tổ chức nhân dân và mỗi công dân đều có thể tham gia. Trước những thách thức và cơ hội của thời kỳ mới, cần có quyết tâm, sáng tạo và triển khai đồng bộ các giải pháp, biến tiềm năng của đối ngoại nhân dân thành lực lượng mạnh mẽ, chủ động, góp phần bảo vệ và phát triển đất nước một cách bền vững.
Thanh Thanh
