Năm mới người Việt Nam đón Tết Nguyên đán theo âm lịch tuần trăng, văn hóa truyền thống có nhiều tục. Tục "đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi” là câu chuyện văn hóa, tính nội hàm triết lý giáo dục nhân văn của Đạo – Đời lẫn lợi ích hiện thực.
Nội hàm của “Đầu” và “Cuối” là câu chuyện của ĐẠO. Cũng như người bán - mua hay khoáng chất muối – vôi. Chuyện đầu năm khởi thủy tiếp chu trình mới của ĐẠO - ĐỜI. 365 ngày âm dương bắt đầu là tiết Xuân…
Trước tiên xin hiểu về muối – vôi, như y học đã chứng minh muối natri – canxi là hai trong các khoáng chất thiết yếu, đóng vai trò quan trọng trong quá trình sinh hóa cơ thể con người. Với sức khỏe muối là nguồn cung cấp natri chủ yếu, giúp cho tâm trí con người luôn hoạt động nhạy bén, tăng cường chức năng phát triển não bộ, là yếu tố quan trọng đối với sự sống. Khoáng chất Canxi là nguyên tố hình thành cơ xương gân cốt trong con người. Như vậy muối natri – canxi (vôi) cần thường xuyên hàng ngày, cả đời cho sự sống của con người…
Chuyện bán mua “Đầu năm mua muối”, văn hóa đầu tiên sau giao thừa của người Việt. Như nói ở trên muối cần hàng ngày cho cơ thể, phải đâu Tết đến mới mua để tích. Khởi đầu vạn sự với bản thể tín ngưỡng của con người thiện căn, nhân quả tin việc đầu tiên, ước vọng trước sau ăn ở mọi việc với nhau được mặn nồng đậm đủ như “Muối”. Ẩn dụ một thông điệp giao tiếp mua bán. Nội hàm “Đầu năm mua muối” là cách truyền dụ tính giáo dục nhân văn của người Việt. Biểu đạt cái “Đầu năm” như bình minh nguyên khai bản thể, cái chập chững đầu tiên, tinh khôi trong trắng… Xong ước muốn TRUNG THỰC đậm nồng của muối. Đó vừa là tư tưởng vừa là cách để con người hiểu biết ứng sử giao tiếp cuộc sống hàng ngày… Cái “ Đầu năm” vạn sự phải TRUNG THỰC thì mọi việc mới HỮU ÍCH, hay cái bắt đầu phải THỰC TÂM, Tâm tròn thì viên mãn… Nhìn lại hiện thực văn hóa “Mua – Bán” muối, mối giao tiếp đầu năm cả hai phía người mua lẫn bán muối đều vui vẻ hướng thiện, người bán muối lúc này đong đầy có ngọn so với mọi lần bán trong năm là gạt miệng bát cho người mua, biểu thị ăn ở đầy đặn ngay những giây phút đầu. ngược lại người mua cũng vui vẻ đón nhận trả những đồng tiền mới thậm chí không mặc cả và đặc biệt hai bên đều chúc phúc những điều may mắn tốt đẹp cho nhau bắt đầu một năm mới… Muối trắng vị mặn, trắng là sự quang minh khởi thủy, mặn để chế cho nhạt, cho đặm đủ, cho bớt chua và thậm chí bổ xung cho ngọt…
Đầu tiên khai mở là thế khép lại với thông điệp “Cuối năm mua vôi” Vôi tính kết dính, tinh trắng. Trong kiến trúc xây dựng là hợp chất tạo nên hỗn hợp kết dính bền chặt. Thực tiễn trong nông nghiệp rất nhiều việc cần đến vôi như khử khuẩn phòng dịch, cải tạo đất, hòa hợp với các khoáng để làm mầu cho đất… Cuối năm con người dùng vôi trước tiên là khử khuẩn vệ sinh làm mới lại đồ vật trong nhà ngoài ngõ, Thực tiễn đây là tri thức khoa học của người xưa dùng vôi vệ sinh tẩy uế, làm phong quang sáng sủa tầm nhìn, xua tan ẩm thấp..v.v.. Đúng với cả nghĩa đen và bóng “Cuối năm”là sự kết thúc chu trình đạo một năm đã qua, các mối quan hệ sang trang tiếp tục chu kỳ mới, mong muốn cái sau mới đẹp tốt hơn cái trước, khép lại cũng mong sạch lòng đẹp trắng sơ khai như màu trắng của muối - vôi. Trắng trong khí sắc cũng là tổng hòa đưa mọi sự về cái trắng chất trung tính hòa tan để rồi lại tiếp tục vận hành pha lẫn với vạn sắc của tạo hóa ở chu kỳ mới tiếp...
Cặp phạm trù “Muối – Vôi” “Đầu – Cuối” mua bán là chu trình của Đạo - đời. Đạo có trước vạn thứ khởi thủy. Nội hàm thành ngữ "đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi” là dụ cách trong các mối quan hệ phải thuận đạo. Đạo chính là cách giao tiếp đi đứng ăn mặc hàng ngày của con người ? Đạo đầu tiên như nói ở trên phải THẬT THỰC, thật TRUNG THỰC như sắc trắng của muối - vôi, để giúp cho các mỗi quan hệ đặm thắm tự nhiên mà tuân theo đạo ngay từ đầu “nhân - quả” đó là nguyên lý, con người cần phải thuận đạo mới thành…
Người Việt với bản sắc, ngôn ngữ giàu âm tiết chúng ta có quyền tự hào “Tiếng nước tôi”*, một ngôn ngữ ngay cả trong ca dao tục ngữ cũng minh triết nhân sinh giáo dục đạo đức làm người. “Được sống làm người, phải sống được với người mới trở nên người”**. Vận hành đúng thời là cội nguồn của ĐẠO. “ ĐẠO KHẢ ĐẠO PHI THƯỜNG ĐẠO” mà đạo thì khó nói bằng lời, chỉ có thể cảm nhận. Đạo làm người ngay thời khắc khởi thủy năm mới. "đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi” Muối Vôi mua lúc nào chả được. “ Thuận thiên sinh phúc – nghịch thiên tùy tâm họa đáo”…
Cựu luật sư: Trần Nguyên Hạnh
*Nhạc sĩ Phạm Duy.
**Gs Lê Hữu Mục.
