Hoạt động truyền thông, phổ biến kiến thức là một trong những yếu tố quan trọng góp phần thực hiện thành công khâu đột phá để đưa khoa học và công nghệ (KH&CN) thực sự trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ Tổ quốc; là nền tảng và động lực để đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, năng lực cạnh tranh của nền kinh tế; giữ vai trò chủ đạo trong công tác giới thiệu, phổ biến chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về KH&CN vào cuộc sống.
Thông qua các kênh truyền thông phổ biến kiến thức, người dân cũng như các cấp quản lý nhận thức rõ hơn về vai trò của KH&CN có tính chất quyết định phát triển lực lượng sản xuất, nâng cao sức cạnh tranh và hiệu quả sản phẩm, hàng hóa và của cả nền kinh tế; mặt khác giúp cho việc đưa nhanh các tri thức KH&CN vào thực tiễn sản xuất và đời sống.
Trong Chiến lược phát triển KH&CN của nước ta đã xác định hoạt động tuyên truyền, phổ biến KH&CN là một trong 6 giải pháp chủ yếu để phát triển KH&CN Việt Nam với nội dung: “Đẩy mạnh hoạt động truyền thông và tuyên truyền sâu rộng trong xã hội, đặc biệt là trong các doanh nghiệp về chủ trương, chính sách, pháp luật về KH&CN, về vai trò động lực then chốt của KH&CN đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước nhằm nâng cao tinh thần tự lực, tự cường, sự đồng thuận và ủng hộ mạnh mẽ của cả hệ thống chính trị đối với hoạt động khoa học và công nghệ; tạo không khí thi đua lao động sáng tạo, nghiên cứu, ứng dụng KH&CN trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; nâng cao tinh thần trách nhiệm của tổ chức, cá nhân hoạt động KH&CN đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.”
Đặc biệt, hoạt động truyền thông, phổ biến kiến thức KH&CN đã được quy định rõ trong Luật KH&CN năm 2013 (Điều 48). Theo đó, “Nhà nước đầu tư, khuyến khích các tổ chức, cá nhân đầu tư, phát triển truyền thông, phổ biến kiến thức KH&CN; đã giao Bộ KH&CN chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam, cơ quan, tổ chức có liên quan xây dựng kế hoạch hàng năm về công tác truyền thông, phổ biến kiến thức KH&CN”. Điểm 6 Điều 13 của Luật KH&CN cũng ghi: “Công bố kết quả hoạt động khoa học và công nghệ theo quy định của Luật báo chí, Luật xuất bản và quy định khác của pháp luật”.
Truyền thông và phổ biến kiến thức khoa học & công nghệ cũng là nhiệm vụ quan trọng và là thế mạnh của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam và các đơn vị thành viên; là sứ mệnh của đội ngũ trí thức, các nhà khoa học thuộc hệ thống Liên hiệp Hội. Trong đó, các cơ quan báo chí của hệ thống Liên hiệp Hội giữ vai trò nòng cốt.
Hiện trong hệ thống Liên hiệp Hội Việt Nam có 69 cơ quan báo chí trong hệ thống, bao gồm: 1 Báo (Báo Tri thức và Cuộc sống), 47 tạp chí trực thuộc các hội ngành toàn quốc và 21 tạp chí trực thuộc các tổ chức khoa học và công nghệ thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam. Với hệ thống báo chí đông đảo và đa dạng, trong thời gian qua, báo chí của Liên hiệp Hội Việt Nam đã thực hiện tốt công tác tuyên truyền các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, định hướng chính trị, tư tưởng đối với trí thức khoa học và công nghệ, tuyên truyền về kết quả nghiên cứu và ứng dụng KH&CN trong sản xuất, đời sống.
Để tạo đột phá về ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ vào sản xuất và đời sống, hoạt động truyền thông, phổ biến kiến thức khoa học và công nghệ cần đẩy mạnh tuyên truyền chủ trương, đường lối, nghị quyết Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước về KH&CN; phổ biến tri thức mới, tiến bộ kỹ thuật mới, cách làm hay về ứng dụng KH&CN vào thực tiễn sản xuất và đời sống, tạo sức lan tỏa, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội... Đây là yêu cầu cấp thiết, là đòi hỏi của thực tiễn.
Để hoạt động truyền thông phổ biến kiến thức đạt hiệu quả cao trong thực tiễn và thực hiện tốt Luật Khoa học và Công nghệ, với chức năng nhiệm vụ được giao, Hệ thống Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật cần tiếp tục triển khai thực hiện tốt một số nội dung chủ yếu sau:
1. Hệ thống Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật từ Trung ương xuống địa phương cần tăng cường phối hợp với các cơ quan liên quan, nghiên cứu trình cấp có thẩm quyền xem xét phê duyệt Kế hoạch truyền thông, phổ biến kiến thức của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật theo Luật Khoa học và Công nghệ làm căn cứ thực hiện đạt kết quả theo lộ trình.
2. Trong bối cảnh cơ chế, chính sách cho hoạt động truyền thông và phổ biến kiến thức KH&CN còn chưa được cụ thể hóa một cách hệ thống, trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình, Liên hiệp Hội cần nghiên cứu đề xuất với các bộ ngành trung ương, với các địa phương thực hiện giao nhiệm vụ phổ biến kiến thức hàng năm để thực hiện theo hướng đa dạng hóa các kênh truyền thông, như: tập huấn, hội thảo khoa học; diễn đàn hay các tập san, chuyên trang, chuyên mục...
3. Từng bước huy động và tăng cường nguồn lực chuẩn bị tốt cho hoạt động truyền thông, phổ biến kiến thức, như: tăng cường kỹ năng nghiệp vụ truyền thông, phổ biến kiến thức; đầu tư cơ sở hạ tầng truyền thông...
4. Nhà nước cần quan tâm đầu tư, tạo ra nguồn lực nhất định cho truyền thông phổ biến kiến thức (như Luật Khoa học và Công nghệ đã đề cập); cụ thể: Bố trí kinh phí truyền thông, phổ biến kiến thức thông qua các nhiệm vụ KHCN hạng mục công bố kết quả nghiên cứu; các hoạt động quản lý KH&CN tuyến địa phương, cơ sở; hoạt động khuyến nông, khuyến lâm… nhằm đẩy nhanh việc truyền tải thông tin, kiến thức KHCN tới đại đa số người dân, đặc biệt là vùng sâu vùng xa. Bên cạnh đó, cần quan tâm hỗ trợ đào tạo, tăng cường cơ sở vật chất cho công tác truyền thông và phổ biến kiến thức ở cơ sở.
5. Cơ quan quản lý nhà nước về KH&CN cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan truyền thông xây dựng những chương trình, hoạt động thu hút được sự quan tâm của toàn xã hội về hiệu quả ứng dụng các kết quả khoa học và công nghệ; tổng kết, đánh giá ghi nhận của xã hội về sự tác động của KH&CN tới sự phát triển kinh tế xã hội… Có như vậy truyền thông, phổ biến kiến thức KH&CN mới thực sự đạt kết quả cao.
TS. Mạch Quang Tuấn
