Thương mại hóa các nghiên cứu khoa học đã từ lâu luôn được coi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành Khoa học và Công nghệ.
Tuy nhiên, còn không ít doanh nghiệp, nhà đầu tư gặp khó trong thực hiện các dự án phát triển, ứng dụng khoa học công nghệ do vướng mắc từ chính sách, quá trình vận hành… dẫn đến khó khăn trong việc đưa các sản phẩm ra thị trường.
Thiếu đồng bộ từ chính sách
Theo ông Trần Tuấn Anh - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Công nghệ Việt Nam, năm 2023, Viện đã công bố 2.211 công trình khoa học, gồm 1.738 công trình công bố trên các tạp chí quốc tế và 76 Bằng độc quyền phát minh sáng chế và giải pháp hữu ích.
Viện đã được cấp 76 Bằng độc quyền phát minh sáng chế và Bằng độc quyền giải pháp hữu ích; trong đó có 3 bằng độc quyền sáng chế quốc tế. Nhiều kết quả nghiên cứu nổi bật được đánh giá cao như Ứng dụng mô hình ngôn ngữ lớn trong phần mềm dịch ngôn ngữ hiếm, công nghệ sơn chống cháy, công nghệ sơn phản xạ nhiệt, ứng dụng công nghệ sinh học để lai tạo thành công đàn cá nemo có giá trị cao, lai tạo bê lai F1,...
Tuy nhiên, đối với việc thương mại hóa các nghiên cứu khoa học trên, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phan Tiến Dũng - Trưởng ban Ứng dụng và Triển khai công nghệ (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) cho rằng điều này còn khó khăn.
Trong giai đoạn vừa qua, một số chính sách của Nhà nước được ban hành chưa đồng bộ, vô tình tạo nên rào cản cho việc đưa các kết quả nghiên cứu khoa học vào đời sống.
Điển hình như Nghị định 70/2018 của Chính phủ về quản lý, sử dụng tài sản được hình thành thông qua việc triển khai thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ. Đây là Nghị định được ban hành nhằm tạo hành lang pháp lý cho việc xử lý tài sản hình thành từ kết quả nghiên cứu sử dụng nguồn ngân sách Nhà nước.
Theo Nghị định này, trước khi thương mại hóa cần phải định giá công nghệ, tuy nhiên, đây là việc không đơn giản. Việt Nam hiện chưa có kinh nghiệm về việc định giá loại tài sản công nghệ này.
“Sau khi thương mại hóa thành công, việc phân chia quyền lợi cũng có tới 3 kiểu quy định khác nhau. Luật Quản lý và sử dụng tài sản công quy định đề tài sử dụng kinh phí Nhà nước phải hoàn trả lại Nhà nước theo tỷ lệ kinh phí đóng góp. Luật Khoa học và Công nghệ thì quy định nhà khoa học được hưởng quyền lợi tối thiểu 30%. Còn Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi thì lại quy định tỷ lệ này ở tối thiểu 20%,” Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phan Tiến Dũng cho biết.
Trưởng ban Ứng dụng và triển khai công nghệ cho rằng việc 3 Luật trên không đồng bộ các quy định đã góp phần cản trở quá trình thương mại hóa các sản phẩm nghiên cứu.
Trước tình trạng trên, Viện Hàn lâm Khoa học công nghệ Việt Nam cùng các nhà khoa học đã có kiến nghị gửi đến Chính phủ để có biện pháp điều chỉnh nhằm thúc đẩy việc đưa các kết quả nghiên cứu khoa học vào đời sống.
Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phan Tiến Dũng cho rằng Nhà nước cần giao quyền sở hữu trí tuệ của các kết quả nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước cho cơ quan chủ trì nghiên cứu để đẩy mạnh thương mại hóa các kết quả nghiên cứu khoa học.
Cùng với đó, hoàn thiện thể chế chính sách để thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư cho khoa học công nghệ, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp; tổ chức đào tạo nâng cao nhận thức, kỹ năng về thương mại hóa công nghệ và đổi mới sáng tạo cho các nhà quản lý và nhà khoa học.
Hướng mở từ chính sách
Ngày 5/10/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 25/CT-TTg về phát triển thị trường khoa học và công nghệ đồng bộ, hiệu quả, hiện đại và hội nhập.
Tại văn bản này, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp các bộ, cơ quan liên quan nghiên cứu kinh nghiệm của các nước trên thế giới, rà soát tổng thể và đề xuất các giải pháp phù hợp, phương án điều chỉnh, bổ sung, tháo gỡ các rào cản, hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật về thị trường khoa học và công nghệ; báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định, trong đó, rà soát, đề xuất, ban hành các quy định pháp luật về góp vốn, thoái vốn khi tổ chức, cá nhân góp vốn bằng kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ, tài sản hình thành từ nhiệm vụ khoa học và công nghệ, hoàn thành trong năm 2024.
Cùng với đó, chủ trì xây dựng, triển khai các chính sách cụ thể để thu hút chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài, chuyên gia người nước ngoài tham gia vào hoạt động phát triển thị trường khoa học và công nghệ tại Việt Nam, hoàn thành trong giai đoạn 2024-2025…
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt cho biết từ Chỉ thị 25, Bộ sẽ ban hành một đề án Phát triển thị trường khoa học và công nghệ trước hết ở ba địa phương Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và các địa phương có yêu cầu.
Điều này sẽ góp phần tạo điều kiện để có sự gắn kết chặt chẽ hơn nữa giữa viện, trường với thị trường. Từ đó, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thương mại hóa các nghiên cứu khoa học.
Cũng theo ông Đỗ Thành Long, Chánh Văn phòng Bộ Khoa học và Công nghệ, năm 2024, Bộ triển khai xây dựng Chương trình hành động triển khai thực hiện Chỉ thị 25/CT-TTg về phát triển thị trường khoa học công nghệ đồng bộ, hiệu quả, hiện đại và hội nhập.
Từ đó, nghiên cứu, đề xuất thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hóa, đưa nhanh kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ được tạo ra từ ngân sách nhà nước vào sản xuất kinh doanh.
Đồng thời, Bộ tập trung triển khai các giải pháp hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ và đẩy mạnh đổi mới công nghệ, đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp; triển khai đồng bộ, hiệu quả các giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động chuyển giao công nghệ; thẩm định công nghệ dự án đầu tư.
Bên cạnh đó, năm 2024, Bộ Khoa học và Công nghệ tập trung xây dựng luật, lập đề nghị xây dựng 4 Luật sửa đổi, trình Chính phủ 5 Nghị định liên quan đến khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; trong đó, việc hoàn thiện lập đề nghị xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Khoa học và Công nghệ được coi là nhiệm vụ trọng tâm.
Với những giải pháp chính sách cởi mở từ Nhà nước, hy vọng trong năm 2024, hoạt động thương mại hóa các nghiên cứu khoa học sẽ có bước đột phá, từ đó, tăng cường hơn nữa tính liên kết giữa 3 nhà: Nhà nước-nhà khoa học-doanh nghiệp để ngày càng nhiều sản phẩm khoa học công nghệ đến từ chất xám, sức sáng tạo của nhà khoa học Việt đến được với người dân, doanh nghiệp.
