Coi thường lý luận, xa rời thực tiễn - căn nguyên của sự suy thoái

Tiên phong về lý luận, tiên phong về thực tiễn là tiêu chuẩn quan trọng để phân biệt cán bộ, đảng viên với quần chúng, thể hiện sự mẫu mực, sức lan tỏa về đạo đức cách mạng của mỗi người. Những biểu hiện coi thường lý luận, xa rời thực tiễn đi ngược lại bản chất của người cán bộ, đảng viên của Đảng và sẽ dẫn đến suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, ảnh hưởng xấu đến uy tín của Đảng. Do đó, phòng, chống “căn bệnh” coi thường lý luận, xa rời thực tiễn là biện pháp quan trọng để xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ, góp phần hoàn thành thắng lợi kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Ảnh minh họa - TL

Tiên phong lý luận, thực tiễn - Thước đo bản lĩnh người đảng viên

Lý luận và thực tiễn luôn gắn bó chặt chẽ, là nền tảng và động lực của hoạt động cách mạng. Đối với cán bộ, đảng viên, sự tiên phong về lý luận và thực tiễn không chỉ là yêu cầu mà còn là thước đo sự trung thành, phẩm chất, bản lĩnh và năng lực hành động. Đó là biểu hiện sinh động về tinh thần cách mạng tiến công, của tư thế “người đi trước mở đường”. Ngay từ khi đặt nền móng cho học thuyết vô sản, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khẳng định vai trò tiên phong của người cộng sản: “Về mặt thực tiễn, những người cộng sản là bộ phận kiên quyết trong các đảng công nhân ở các nước, là bộ phận luôn luôn thúc đẩy phong trào tiến lên; về mặt lý luận, họ hơn bộ phận còn lại của giai cấp vô sản ở chỗ họ hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả chung của phong trào vô sản”^[1]. Quan điểm đó được Chủ tịch Hồ Chí Minh kế thừa, phát triển và đặt thành nguyên tắc xây dựng và rèn luyện đội ngũ đảng viên. Theo Người, đảng viên phải là người “kiên quyết nhất, hăng hái nhất, trong sạch nhất, tận tâm, tận lực phụng sự Tổ quốc và nhân dân”^[2]; đồng thời là hạt nhân kết nối giữa Đảng với quần chúng: “Mọi công việc Đảng đều do đảng viên làm. Mọi nghị quyết Đảng đều do đảng viên chấp hành. Mọi chính sách của Đảng đều do đảng viên mà thấu đến quần chúng. Mọi khẩu hiệu, mọi kế hoạch của Đảng đều do đảng viên cố gắng thực hiện”^[3]. Chính vì vậy, Điều 1, Điều lệ Đảng đã khẳng định rõ: “Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam là chiến sĩ cách mạng trong đội tiên phong của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và dân tộc Việt Nam, suốt đời phấn đấu cho mục đích, lý tưởng của Đảng” ^[4]. Đại hội XIII của Đảng tiếp tục nhấn mạnh: “Thực hiện nghiêm các quy định của Ðảng về trách nhiệm nêu gương, chức vụ càng cao càng phải gương mẫu… Ðảng viên tự giác nêu gương để khẳng định vị trí lãnh đạo, vai trò tiên phong, gương mẫu, tạo sự lan toả, thúc đẩy các phong trào cách mạng”^[5].

Tiên phong về lý luận là biểu hiện bản lĩnh chính trị, năng lực tư duy khoa học và sự trung thành tuyệt đối với nền tảng tư tưởng của Đảng. Đó là chủ động, tự giác trong học tập, nghiên cứu, vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, quan điểm của Đảng vào công tác, chiến đấu, lao động và sinh hoạt; là khả năng phản bác có hiệu quả các luận điệu sai trái, thù địch; giữ vững trận địa tư tưởng, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.

Tiên phong trong thực tiễn là biểu hiện của ý chí, hành động cách mạng và tinh thần trách nhiệm của cán bộ, đảng viên trước Tổ quốc, Nhân dân. Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, cán bộ, đảng viên phải gương mẫu đi đầu, đặt lợi ích của dân tộc, của Đảng và Nhân dân lên trên lợi ích cá nhân; gương mẫu thực hiện chức trách, nhiệm vụ; chấp hành nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ; “tự soi”, “tự sửa”, tiên phong trong thực hành đạo đức cách mạng, nói đi đôi với làm, giữ gìn đoàn kết nội bộ, sống có trách nhiệm, nghĩa tình với đồng chí, đồng đội, kính trọng, gắn bó với Nhân dân.

Hiện nay, Đảng, Nhà nước ta đang thực hiện tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế, xây dựng nền hành chính liêm chính, phục vụ, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả thì tính tiên phong trở thành tiêu chuẩn quan trọng hàng đầu của mỗi cán bộ, đảng viên. Đã là cán bộ, đảng viên thì phải tiên phong trong học tập, nâng cao trình độ lý luận chính trị, chuyên môn nghiệp vụ; tiên phong đổi mới tư duy; sáng tạo trong hoạt động thực tiễn, “dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách và quyết liệt trong hành động vì lợi ích chung”^[6]. Sẽ không có chỗ đứng trong bộ máy của hệ thống chính trị cho những người mang tư tưởng coi thường lý luận, xa rời thực tiễn. Vì đây là căn nguyên dẫn đến suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức và năng lực hành động. Một cán bộ nếu không học lý luận sẽ không hiểu đường lối của Đảng; không dấn thân thực tiễn sẽ chỉ biết nói suông, xa rời cuộc sống Nhân dân. Do đó, không giữ được niềm tin của Đảng và Nhân dân. Bởi vậy, tiên phong về lý luận, thực tiễn là “thước đo” bản lĩnh và phẩm chất chính trị của người cán bộ, đảng viên trong thời đại mới.

Coi thường lý luận, xa rời thực tiễn - Mầm mống sâu xa của sự suy thoái

Coi thường lý luận là biểu hiện của tư tưởng xem nhẹ, tầm thường hóa lý luận. Điều này dẫn đến lười biếng trong học tập, nghiên cứu lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng. Việc học lý luận không còn là nhu cầu, do vậy không tích cực, tự giác, không suy ngẫm, không tìm hiểu bản chất, không vận dụng lý luận vào thực tiễn cuộc sống và công tác mà chỉ là hình thức nhằm tô điểm bằng cấp để đạt được tiêu chí bổ nhiệm cán bộ. Đây là hiện tượng của bệnh kinh nghiệm chủ nghĩa - sự lạm dụng kinh nghiệm cảm tính, coi nhẹ tri thức lý luận. Lý luận không còn được nhìn nhận là vũ khí sắc bén để giải quyết những vấn đề của thực tiễn, mà chỉ là lý thuyết suông, không có giá trị. V.I. Lênin đã chỉ rõ: “Thái độ coi thường lý luận, thái độ lảng tránh quanh co đối với hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa nhất định làm lợi cho hệ tư tưởng tư sản”^[7]. Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Kém về lý luận, hoặc khinh lý luận, hoặc lý luận suông”^[8], là nguyên nhân sâu xa khiến cán bộ, đảng viên không đủ bản lĩnh, thiếu phương hướng trong công tác. Người chỉ rõ, “không có lý luận thì lúng túng như nhắm mắt mà đi” dẫn đến tình trạng “mù chính trị,” thậm chí “hủ hóa, xa rời cách mạng”^[9]. Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ ra một hiện tượng rất đáng lo ngại: “Một bộ phận biểu hiện ngại học, không có khái niệm học thường xuyên, học suốt đời nên trở thành lạc hậu, bảo thủ, không thích nghi và bắt nhịp với guồng quay hối hả của nhịp sống vũ bão thời khoa học công nghệ 4.0 và X.0”^[10].

Xa rời thực tiễn là thái độ và hành động không gắn kết với những biến đổi sinh động của cuộc sống. Cán bộ, đảng viên không chịu tiếp cận, cập nhật tình hình thực tế, chỉ chăm chú vào các báo cáo trên giấy, nghe phán xét, phản ánh một chiều mà không nắm bắt từ cơ sở, không hiểu được thực tế của công việc, không tiếp thu những phản hồi thực tế. Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “có lý tưởng, có tinh thần thiết thực và công tác thực tế hợp lại mới là người đảng viên tốt” ^[11]; “học cốt để mà làm”^[12], nếu học lý luận nhưng không làm, không biết áp dụng vào thực tế là lý luận suông. Như vậy, sẽ không giúp được gì cho Đảng, cho cách mạng.

Coi thường lý luận và xa rời thực tiễn là căn bệnh nguy hiểm không chỉ với từng cá nhân mà còn với tổ chức. Đây là nguyên nhân dẫn đến suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên. Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII đã chỉ ra: “Nhận thức sai lệch về ý nghĩa, tầm quan trọng của lý luận và học tập lý luận chính trị; lười học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước”^[13] và “Quan liêu, xa rời quần chúng, không sâu sát cơ sở, thiếu kiểm tra, đôn đốc, không nắm chắc tình hình địa phương, cơ quan, đơn vị mình; thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm trước những khó khăn, bức xúc và đòi hỏi chính đáng của nhân dân”¹⁴ là một trong những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Đây là căn nguyên dẫn đến các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” mà Đảng ta đã chỉ ra.

Căn bệnh này dẫn đến tình trạng cán bộ, đảng viên phai nhạt lý tưởng cách mạng, xa rời mục tiêu của Đảng, không kiên định với con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Những người này sẽ đi theo quan điểm sai trái, nói một đằng làm một nẻo, bảo thủ, không chịu học hỏi, không tiếp thu ý kiến người khác. Đây là câu trả lời: Vì sao thời gian qua, Đảng, Nhà nước ta đề ra nhiều chủ trương, biện pháp lãnh đạo đúng đắn, tuy nhiên ở một số nơi, do cán bộ nhận thức không đúng, coi thường lý luận nên dẫn đến việc quán triệt và tổ chức thực hiện quan điểm, đường lối của Đảng không đúng, gây dư luận không tốt, làm giảm sút niềm tin của nhân dân. Một số cán bộ do không bám sát cơ sở nên khi tham mưu, ban hành một số quy định theo kiểu “trên trời’ và bị thực tiễn phủ nhận. Một số cán bộ, đảng viên “vì kém lý luận, cho nên gặp mọi việc không biết xem xét cho rõ, cân nhắc cho đúng, xử trí cho khéo. Không biết nhận rõ điều kiện hoàn cảnh khách quan, ý mình nghĩ thế nào làm thế ấy. Kết quả thường thất bại”^[14]; có trường hợp hiểu sai, làm trái với đường lối, nghị quyết của Đảng, vi phạm kỷ luật đến mức phải xử lý, làm ảnh hưởng đến danh dự và uy tín của Đảng, tạo kẽ hở để các thế lực thù địch lợi dụng chống phá.

Những nguyên nhân cơ bản dẫn đến việc coi thường lý luận và xa rời thực tiễn bao gồm: (1) Một số cấp ủy, tổ chức còn xem nhẹ công tác cán bộ, không nghiêm túc trong việc đánh giá, lựa chọn cán bộ có khả năng lý luận và vận dụng lý luận vào công tác thực tế. (2) Công tác giáo dục lý luận chính trị còn thiếu sự đổi mới cả về nội dung, phương pháp và hình thức, chưa tạo ra sự tương tác tích cực, thiếu sự phản biện và truyền cảm hứng trong giảng dạy. (3) Một bộ phận cán bộ, đảng viên lười học tập, thiếu phấn đấu, không tiếp thu những kiến thức mới và không có sự gắn kết với thực tiễn, còn tình trạng “bệnh bàn giấy”, lười đi cơ sở và gặp gỡ, đối thoại với Nhân dân.

Lý luận vững, thực tiễn sâu - chìa khóa chống suy thoái

Coi thường lý luận, xa rời thực tiễn không chỉ là căn nguyên của tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống mà còn là nguyên nhân gây bế tắc, tri trệ trong nhận thức, hành động của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Để phòng, chống hiệu quả căn bệnh này cần thực hiện tốt một số biện pháp chủ yếu sau:

Một là, khơi dậy tinh thần học lý luận, rèn luyện trong thực tiễn như một mệnh lệnh tự thân của người cán bộ cách mạng.

Muốn có lý luận vững, thực tiễn sâu thì trước hết, mỗi cấp ủy, tổ chức đảng và từng cán bộ, đảng viên, đặc biệt là người đứng đầu phải thấm nhuần tư tưởng: học lý luận, đi thực tế không phải chuyện hình thức, càng không phải “việc thêm” mà là nhiệm vụ sống còn để giữ mình, giữ Đảng, giữ lấy niềm tin của Nhân dân. Học lý luận không chỉ để biết, để thi, để có bằng cấp; mà là để “giải quyết cho tốt những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng”^[15] và “học tập chủ nghĩa Mác - Lênin là học tập cái tinh thần xử trí mọi việc, đối với mọi người và đối với bản thân mình”^[16] như lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Để khắc phục căn bệnh “ngại học, lười học”, các cấp ủy, tổ chức đảng cần đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, khơi dậy niềm đam mê lý luận và tinh thần trách nhiệm trong nghiên cứu thực tiễn. Mỗi cán bộ, đảng viên phải tự giác xây dựng “ý thức học suốt đời”, coi việc nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước là bổn phận không thể xao nhãng. Cần làm cho cán bộ hiểu rõ: học lý luận là để “mở mắt mà đi”, để có “chí khí kiên quyết”, “trông xa thấy rộng” ^[17] như Bác Hồ từng dạy. Có lý luận vững mới không lạc phương hướng, chống được “mù chính trị”, không bị cuốn theo lối suy nghĩ hời hợt, dễ dãi, lệch chuẩn. Có nghiên cứu thực tiễn sâu thì mới biết lắng nghe, nhìn xa trông rộng, biết lo cho dân, cho nước bằng hành động thiết thực, không phải bằng những báo cáo màu hồng hay lời hứa bay bổng.

Hai là, siết chặt kỷ luật học lý luận, đi cơ sở - xây dựng nền nếp rèn luyện song hành giữa trí tuệ và thực tiễn.

Không thể có đội ngũ cán bộ giỏi nếu xem nhẹ học tập lý luận chính trị; không thể có tư duy đổi mới, vì dân nếu coi thường đi cơ sở, tách mình ra khỏi đời sống của Nhân dân. Đã đến lúc cần nhìn nhận việc học lý luận và đi thực tế không chỉ là quyền lợi, mà trước hết là nghĩa vụ chính trị, trách nhiệm công vụ và chuẩn mực đạo đức của người cán bộ, đảng viên. Muốn vậy, phải thực hiện nghiêm túc, nền nếp quy định về học tập lý luận, cập nhật kiến thức mới, nhất là chế độ đi cơ sở như Nghị định số 178/2021/NĐ-CP của Chính phủ: “Các bộ, ban, ngành ở trung ương và các cơ quan, tổ chức, đơn vị ở cấp tỉnh phải cử khoảng 5% cán bộ, công chức, viên chức trong biên chế của cơ quan, tổ chức, đơn vị đi công tác ở cơ sở”^[18]. Các cấp ủy, tổ chức đảng phải siết chặt kỷ luật học tập, không để tình trạng học đối phó, học cho có, học vì “thành tích thi đua” mà làm mất đi giá trị cốt lõi của lý luận chính trị. Mỗi cán bộ, đảng viên, từ cấp cơ sở đến Trung ương phải có kế hoạch cụ thể để bổ sung kiến thức mới, tiếp cận thông tin, cập nhật đường lối, nghị quyết, chính sách của Đảng và Nhà nước. Kết hợp giữa học lý luận với đi cơ sở không phải là hai việc tách rời, mà là hai chân của một con người, hai vế của một cán bộ trưởng thành. Có lý luận mà không đi cơ sở thì chỉ là trí tuệ trên giấy. Có đi cơ sở mà không học lý luận thì chỉ là tay chân không phương hướng. Cán bộ, đảng viên phải biến lý luận thành kim chỉ nam hành động, thực tiễn thành nơi kiểm nghiệm phẩm chất và năng lực bản thân.

Ba là, đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy lý luận chính trị theo hướng lý luận phải gắn với thực tiễn, “học đi đôi với hành”.

Đảng ta chỉ rõ: “Đổi mới căn bản nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục lý luận chính trị theo hướng khoa học, sáng tạo, hiện đại và gắn lý luận với thực tiễn, đưa việc bồi dưỡng lý luận chính trị cập nhật kiến thức mới cho cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp đi vào nền nếp, nâng cao chất lượng, hiệu quả và phù hợp với từng đối tượng”^[19]. Theo đó, các cơ sở đào tạo cần đẩy mạnh phương pháp giảng dạy tích cực, kết hợp và vận dụng linh hoạt các phương pháp giảng dạy truyền thống với hiện đại; tăng tính phản biện của người dạy và người học; chú trọng truyền cảm hứng cho người học. Đồng thời, thực hiện tốt việc học và hành để giúp cán bộ, đảng viên hoàn thiện, phát triển bản thân. Lấy hiệu quả sản phẩm công việc là thước đo đánh giá cán bộ. Thực hiện nghiêm túc Kết luận số 91 của Ban Chấp hành Trung ương: “Đổi mới, nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, kỹ năng sống, giáo dục quốc phòng, an ninh gắn với việc xây dựng và phát huy hệ giá trị văn hoá, con người Việt Nam”^[20].

Bốn là, hun đúc tinh thần tự học, tự rèn - mỗi cán bộ, đảng viên là một chiến sĩ trên mặt trận lý luận và thực tiễn.

Mỗi cán bộ, đảng viên phải luôn coi trọng việc tự học theo phương châm lấy “tự học làm cốt”. Tích cực đi cơ sở, tiếp xúc với Nhân dân, nắm bắt tâm tư nguyện vọng của Nhân dân; phải chống thói quan liêu, xa dân, không chịu học hỏi Nhân dân, coi thường lý luận, xa rời thực tiễn, đây là hành vi đối lập với phẩm chất của người cán bộ cách mạng. Quán triệt và thực hiện tốt phương châm “học tập suốt đời”; tích cực tiên phong thực hiện phong trào “Bình dân học vụ số” để quần chúng noi theo.

Coi thường lý luận, xa rời thực tiễn không chỉ là biểu hiện, mà còn là căn nguyên dẫn tới suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên; không có lý luận dẫn đường thì hành động dễ mù mờ; không sát thực tiễn thì đường lối dễ giáo điều, xa rời cuộc sống. Muốn xây dựng Đảng vững mạnh, mỗi cán bộ, đảng viên phải am hiểu lý luận, sâu sát thực tế. Đó là biện pháp quan trọng để giữ vững bản lĩnh, nâng tầm trí tuệ, phụng sự Tổ quốc và Nhân dân bằng danh dự và trách nhiệm của người cộng sản./.

Trung tá Nguyễn Thanh Tùng - Trung tá, ThS Phạm Văn Minh

Học viện Chính trị

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ban Chấp hành Trung ương, Kết luận số 91-KL/TW ngày 12/8/2024 về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 của BCHTW Đảng Khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo đáp ứng yêu cầu CNH-HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế, Hà Nội.
2. Ban Chấp hành Trung ương, Nghị quyết số 04-NQ/TW ngày 30/10/2016 “về tăng cường xây dựng chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong nội bộ, Hà Nội.
3. Ban Chấp hành Trung ương, Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 “về đẩy mạnh xây dựng chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá”, Hà Nội.
4. Ban Chấp hành Trung ương, Quy định số 144-QĐ/TW ngày 09/5/2024 về “chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên giai đoạn mới”, Hà Nội.
5. C. Mác và Ph.Ăngghen toàn tập, tập 21, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, tr.29.
6. Chính phủ, Nghị định số 178/2024/NĐ-CP ngày 31/12/2024 về chính sách, chế độ đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và lực lượng vũ trang trong thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, Hà Nội.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ XIII, tập I, tập II, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021.
8. Tô Lâm (2025), Tô Lâm,“Học tập suốt đời”, Báo điện tử Chính phủ, https://baochinhphu.vn/bai-viet-cua-tong-bi-thu-to-lam-hoc-tap-suotdoi-1022 50 301172143439.htm, ngày 02/3/2025
9. V.I. Lênin toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2005.
10. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 5, 7, 8, 11 Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011.
11. Nguyễn Phú Trọng (2022), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

TÁC PHẨM THAM GIA

Cuộc thi chính luận về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng lần thứ Năm, năm 2025