Tháng 9 âm lịch hàng năm, khi bông lúa nếp đã chắc hạt là lúc xã Việt Tiến (Bảo Yên, Lào Cai) nhộn nhịp tiếng chày, tiếng cười nói của đông đảo bà con dân tộc Tày.
Việt Tiến là một xã thuộc huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai, Việt Nam. Xã Việt Tiến nằm bên bờ sông Chảy và có diện tích 33,19 km². Không biết từ bao giờ nghề làm cốm đã gắn liền và là nét đặc sắc đối với người dân tộc Tày nơi đây.
Những hạt cốm thơm ngon được gói trong lá dong.
Từ những hạt lúa nếp non còn ngậm sữa, để làm ra những hạt cốm thơm ngon thì bà con phải trải qua nhiều công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ, có tâm với nghề. Lúa gặt về được bà con tuốt hạt, sàng bỏ rơm và những hạt thóc lép, đãi qua nước rồi cho vào chảo rang. Cốm được rang trong lửa nhỏ, đảo liên tục sao cho nóng đều. Rang khoảng 30 phút thì xem thử bằng cách đặt 5 hạt lên miếng gỗ, dùng ngón tay miết mạnh, nếu thấy hạt "2 quằn 3 róc", tức 2 hạt chưa róc vỏ nhưng bị quằn lại, còn 3 hạt còn lại róc vỏ nhưng không bị quằn là được.
Người dân thực hiện công đoạn giã thóc để làm ra hạt cốm. Ảnh: Laocaitv.vn
Thóc rang xong, bà con đợi cho thóc nguội rồi cho từng mẻ vào cối giã. Thóc được giã đều và vừa tay mười phút, thấy có trấu thì xúc ra sảy bỏ trấu rồi lại giã tiếp. Tùy theo độ non của lúa khi gặt mà người giã cốm sẽ ước tính, trung bình khoảng 7 lần giã là hoàn tất. Tuy nhiên nếu lỡ để lúa nếp hơi già tháng một chút, bà con sẽ cho lúa vào nồi luộc chín rồi mới mang đi giã, cách làm này sẽ tạo cho hạt cốm vị thơm và dẻo như cốm rang.
Cuối cùng, cốm thành phẩm sẽ được gói trong hai lớp lá dong hoặc lá sen để có hương thơm dịu đặc trưng của sự hòa quyện giữa cốm và lá, sau khi buộc bằng lạt nếp màu xanh trước khi đưa đến tay khách hàng.
Ngoài thu nhập từ cây dâu tằm, măng,... thì cốm cũng là nguồn thu nhập đáng khích lệ của bà con dân tộc nơi đây. Cứ vào dịp tháng 8, tháng 9 âm lịch hàng năm, người Tày ở Việt Tiến lại làm cốm dâng lễ tổ tiên và cúng nàng trăng, cầu mong trời đất luôn mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu - Đây được coi là một trong những nét đẹp văn hóa truyền thống, đậm đà bản sắc dân tộc của người Tày ở xã Việt Tiến, Bảo Yên./.
