VNHN - Việt Nam có nhu cầu năng lượng luôn tăng ở mức trên 10%, một trong những giải pháp quan trọng vẫn là làm chủ và ứng dụng các công nghệ hiện đại.
Ảnh minh họa
Hiện tại, trong bối cảnh mới của thế giới, khi KH&CN trở thành một trong những yếu tố quan trọng dẫn dắt sự phát triển, vấn đề tiết kiệm năng lượng (saving energy) quen thuộc đã chuyển thành sử dụng năng lượng hiệu quả (efficient energy use). Và Việt Nam không nằm ngoài tác động đó bởi theo PGS. TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam (Viện Hàn lâm KHXH VN), “cần tính đến hiệu quả năng lượng khi bàn về sản xuất năng lượng, nếu không các nỗ lực sản xuất đều là vô nghĩa”.
Bài toán sử dụng hiệu quả năng lượng đang được đặt ra cho Việt Nam hiện nay đi kèm với nhiều câu hỏi: lĩnh vực nào tiêu dùng nhiều năng lượng nhất? việc sử dụng năng lượng hiệu quả nên bắt đầu từ đâu? cách thức nào hiệu quả? Muốn trả lời được bài toán này cần phải xác định được hiện trạng của việc tiêu dùng điện ở Việt Nam.
Ông Võ Quang Lâm, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, “cơ cấu điện thương phẩm năm 2018 của Việt Nam là lĩnh vực công nghiệp chiếm 55%, quản lý tiêu dùng (chiếu sáng, sinh hoạt) 32%, thương mại khách sạn 6%, các thành phần khác dưới 6%. Riêng ngành nông nghiệp có chỉ số điện thương phẩm thấp là 3% nhưng có sức tăng trưởng nhanh vì năm 2015 mới là 1,6%”.
Từ cơ cấu điện thương phẩm Việt Nam có thể thấy, hai lĩnh vực tiêu thụ nhiều điện năng bậc nhất là các ngành công nghiệp và quản lý tiêu dùng. TS. Nguyễn Xuân Quang (Viện Nhiệt điện lạnh, trường Đại học Bách khoa HN) cho rằng, có những vấn đề mà các ngành công nghiệp có thể làm tốt khi dựa vào nền tảng công nghệ, đó là việc quản lý và vận hành các mạng điều hòa, hệ thống làm lạnh; tận dụng hiệu quả các nguồn nhiệt thừa ở những nơi có lò nung, lò đốt, lò hơi theo mô hình nhà máy đồng phát; thay đổi các công nghệ đã trở nên lạc hậu bằng các công nghệ mới; lắp đặt các hệ thống điện Mặt trời trên mái tại các khu công nghiệp có diện tích nhà xưởng lớn…
Để giải được bài toán công nghệ, bản thân các doanh nghiệp cũng phải thực sự coi đó là vấn đề sát sườn nhưng theo ông Trịnh Quốc Vũ, Phó vụ trưởng Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững (Bộ Công thương), “các doanh nghiệp chưa thực sự quan tâm về lợi ích công nghệ mang lại, đặc biệt với những lĩnh vực ngành nghề mà chi phí năng lượng trên giá thành sản phẩm thấp”.
Yếu tố thúc đẩy áp dụng công nghệ mới
Lý giải việc các doanh nghiệp chưa thiết tha tìm kiếm công nghệ sản xuất sử dụng tiết kiệm năng lượng, với góc nhìn của chuyên gia kinh tế vĩ mô, PGS. TS. Trần Đình Thiên chỉ ra một trong những nguyên nhân cơ bản là “méo mó” về giá điện.
Với số liệu dẫn ra từ EVN, ông đã chỉ ra sự chênh lệch về giá điện của Việt Nam so với thế giới: giá bình quân của thế giới đều là 14 cent/kwh còn Việt Nam là 7 cent/kwh, nghĩa là doanh nghiệp không có nhiều động lực áp dụng công nghệ mới để tiết kiệm điện năng và giảm chi phí sản xuất.
“Nếu giá điện ‘tốt’, ở đây nghĩa là ở mức không quá thấp so với thế giới, thì người ta mới quan tâm nhiều đến sản xuất để giảm lượng điện tiêu thụ nhưng ngược lại, giá điện không ‘tốt’ lại dẫn đến khuyến khích tiêu dùng năng lượng, không cần áp dụng đến công nghệ hiện đại lắm vì tính ra chi phí điện năng tiêu thụ vẫn ‘chịu’ được” - ông Trần Đình Thiên nói.
Nhìn lại quá trình phát triển của khối các ngành công nghiệp Việt Nam, PGS. TS. Trần Đình Thiên đưa ra nhận xét: “Về căn bản, trong 30 năm thu hút các doanh nghiệp FDI, Việt Nam đã thực thi một chiến lược thu hút đầu tư với nhiều chính sách ưu đãi, trong đó chính sách năng lượng giá rẻ. Việc duy trì chính sách năng lượng như vậy vô hình trung khuyến khích các doanh nghiệp FDI sử dụng công nghệ cũ, không chỉ không tiết kiệm năng lượng mà còn gây ô nhiễm môi trường”.
Với việc nêu nguyên nhân sâu xa của vấn đề, ông Trần Đình Thiên đề nghị cần có một thay đổi rất cơ bản trong cách nhìn nhận về các loại giá đầu vào cho thị trường sản xuất, trong đó giá đầu vào năng lượng là quan trọng bậc nhất. “Cách tiếp cận của an ninh năng lượng, của tiết kiệm năng lượng phải bắt đầu từ cơ chế thị trường, nếu không thể chỉ trông chờ vào cách làm cũ. Nếu những đổi mới của chúng ta không liên quan đến giá điện thì mọi nỗ lực đều kém hiệu quả và mục tiêu đạt được rất khó khăn”, - ông Trần Đình Thiên nêu nhận định của mình.
Ông Chu Bá Thi, một chuyên gia về năng lượng của Worldbank, cùng chung quan điểm của PGS. TS. Trần Đình Thiên về việc cần phải có mức giá năng lượng theo cơ chế thị trường mới có thể giúp tăng nhu cầu đầu tư vào công nghệ mới để tiết kiệm năng lượng.
Thông qua quá trình khảo sát đánh giá thực trạng và đề ra giải pháp về chính sách tiết kiệm năng lượng giữa Worldbank và Bộ Công thương, ông Chu Bá Thi nhận thấy bên cạnh chính sách giá điện giá thấp, “chúng ta có nhiều bất cập và rào cản trong cơ chế tài chính và ngay cả nhận thức của doanh nghiệp”. Ví dụ, Worldbank đang triển khai Dự án tiết kiệm năng lượng cho ngành công nghiệp Việt Nam (VEEIE) với khoản tín dụng trị giá 100 triệu USD nhưng quá trình cho vay cũng gặp nhiều khó khăn và chưa có dự án nào ở quy mô tầm trung được thực hiện, dù các đề xuất mà ông nhận được đều khả thi về tài chính.
Một trong những mục tiêu mà Worldbank và Bộ Công thương đang hướng tới là xây dựng một mô hình thị trường dịch vụ năng lượng để có thể cung cấp các giải pháp năng lượng toàn diện tại Việt Nam, dựa trên cơ sở các mô hình đang áp dụng trên thế giới.
