Trí thức vừa là một bộ phận của nguồn nhân lực, vừa là nguồn lực khoa học, kỹ thuật, trực tiếp tham gia vào việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân tài cho đất nước. Thực tế những năm qua cho thấy, đội ngũ trí thức của nước ta đã có bước tiến bộ căn bản, từng bước được nâng lên về số lượng, cơ cấu, trình độ chuyên môn, lĩnh vực ngành nghề đào tạo.
Từ Nghị quyết 27-NQ/TW (khóa X) về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh CNH-HĐH
Nhận thức tầm quan trọng của vấn đề xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức, ngày 6/8/2008, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về “Xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Đây là một Nghị quyết rất quan trọng và trên thực tế triển khai thực hiện đã mang lại những kết quả to lớn trong việc xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức ở nước ta trong thời kỳ phát triển và hội nhập.
Kết quả sau 15 năm thực hiện Nghị quyết đã đạt được những mục tiêu cơ bản, như: Xây dựng đội ngũ trí thức lớn mạnh, đạt chất lượng cao, số lượng và cơ cấu hợp lý, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước, từng bước tiến lên ngang tầm với trình độ của trí thức các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới... Bên cạnh đó, nhận thức của cấp ủy đảng các cấp về vai trò, vị trí của trí thức đã được nâng lên. Sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước đối với đội ngũ trí thức đã góp phần tạo sự đồng thuận trong xã hội và sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc, liên minh Công - Nông - Trí được củng cố vững chắc…
Nghị quyết số 27 đồng thời tạo tiền đề đề đội ngũ trí thức đóng góp nhiều hơn công sức, trí tuệ của mình vào sự phát triển đất nước. Những đóng góp đó được thể hiện rõ nét thông qua các thành quả tích cực trong phát triển của các ngành, lĩnh vực, góp phần to lớn vào sự phát triển chung của đất nước; đã góp phần đưa Việt Nam từ một nước có nền kinh tế nông nghiệp, lạc hậu, quy mô nhỏ (GDP mới chỉ đạt khoảng 14 tỷ USD và GDP bình quân đầu người chỉ khoảng 250 USD trong những năm đầu đổi mới) thì đến năm 2022 đã trở thành một nước có thu nhập trung bình với GDP bình quân đầu người theo giá hiện đạt 95,6 triệu đồng/người, tương đương 4.110 USD.
Không những vậy, sự phát triển của đội ngũ trí thức cũng góp phần nâng cao các hạng, bậc về nhiều mặt của nước ta, như: Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) của Việt Nam trong những năm gần đây liên tục tăng vượt bậc: Năm 2020 Việt Nam xếp thứ 42/131 quốc gia, dẫn đầu nhóm quốc gia có cùng mức thu nhập và đứng thứ 3 trong ASEAN, sau Singapore và Malaysia. Năm 2022, Việt Nam đứng thứ 48/132 nền kinh tế, nằm trong Top 50 và đứng thứ 2 trong nhóm 36 nền kinh tế thu nhập trung bình thấp, đứng thứ 10 trong số 17 nền kinh tế ở Đông Nam Á và châu Đại Dương. Hệ thống sở hữu trí tuệ; tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng ngày càng hoàn thiện, góp phần khuyến khích hoạt động nghiên cứu sáng tạo trong nước, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, nâng cao chất lượng, khả năng cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa… Từ những chuyển biến tích cực đó, Việt Nam được cộng đồng quốc tế đánh giá cao về kết quả tăng trưởng kinh tế cũng như chất lượng cuộc sống của người dân…
Đến Nghị quyết 45 – NQ/TW (khóa XIII) về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí trong giai đoạn mới
Sau một chặng đường 15 năm thực hiện Nghị quyết 27-NQ/TW, đã xuất hiện một số vấn đề không còn phù hợp với tình hình thực tiễn, cần được điều chỉnh, bổ sung nhằm đáp ứng yêu cầu mới trong nhiệm vụ xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức. Chính vì vậy, tại Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII vừa qua, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã thống nhất cho rằng, bối cảnh tình hình mới và yêu cầu, nhiệm vụ mới đòi hỏi phải ban hành Nghị quyết mới của Trung ương về tiếp tục xây dựng đội ngũ trí thức nước nhà, bồi đắp nguyên khí quốc gia vững mạnh hơn nữa, đáp ứng yêu cầu chủ động, tích cực tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và chấn hưng văn hoá, xây dựng con người Việt Nam thời đại mới.
Nghị quyết 45-NQ/TW ngày 24/11/2023 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới đã được ban hành nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển mới như vậy.
Nghị quyết mới bao gồm 5 nhiệm vụ, giải pháp cụ thể trong quá trình xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức nước ta; bao gồm: Tiếp tục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đội ngũ trí thức; Đổi mới công tác
đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, đãi ngộ và tôn vinh trí thức, trọng dụng nhân tài; Tăng cường quản lý nhà nước, hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách đối với đội ngũ trí thức; Tăng cường nguồn lực xây dựng đội ngũ trí thức chủ động, tích cực hội nhập quốc tế; Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức; đổi mới nội dung, phương thức hoạt động các hội trí thức.
Nghị quyết mới về đội ngũ trí thức còn giúp nâng cao nhận thức về khoa học và công nghệ trong xã hội bởi đội ngũ trí thức có vai trò quan trọng trong việc truyền đạt kiến thức và giúp mọi người hiểu rõ về thế giới xung quanh.
Một số giải pháp về xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức trong giai đoạn mới
Trước hết, đội ngũ trí thức phải nhận rõ trách nhiệm, vai trò, vị trí của mình trước yêu cầu phát triển mới; không ngừng học tập, rèn luyện để có thể cập nhật những kiến thức mới nhất, đón đầu những nhu cầu phát triển để từ đó phát huy năng lực, tri thức, kinh nghiệm của mình đóng góp vào sự nghiệp chung. Bên cạnh đó, cần đổi mới mạnh mẽ hơn nữa cả về tư duy và hành động theo hướng: Xác định trí thức Việt Nam là nguồn lực lao động chất lượng cao, là lực lượng lao động sáng tạo tiên phong và trực tiếp tham gia sự nghiệp đổi mới, phát triển đất nước; nâng cao dân trí, nhân lực; bồi dưỡng, đào tạo nhân tài trên các lĩnh vực, góp phần quan trọng nâng tầm trí tuệ và sức mạnh dân tộc, thúc đẩy đất nước phát triển nhanh, bền vững…
Để xây dựng đội ngũ trí thức vững mạnh cả về số lượng và chất lượng trong điều kiện phát triển mới, cần thiết thực hiện một số giải pháp cụ thể sau:
Một là, thống nhất nhận thức, nâng cao trách nhiệm của cấp ủy Đảng các cấp, cụ thể hóa chiến lược, nội dung phù hợp với nhu cầu thực tiễn của các ngành, địa phương. Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, quan tâm cơ chế, chính sách đặc thù trọng tâm, trọng điểm, đáp ứng sự phát triển số lượng, chất lượng đội ngũ trí thức.
Hai là, cần bổ sung hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách nhằm phát triển đội ngũ trí thức về số lượng, chất lượng, đáp ứng thực hiện công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tiếp tục rà soát, hoàn thiện chính sách trọng dụng, đào tạo đội ngũ trí thức trong sự nghiệp xây dựng Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Ba là, để khắc phục một số hạn chế như: Đội ngũ cán bộ đông nhưng chưa mạnh; tình trạng vừa thừa, vừa thiếu cán bộ xảy ra ở nhiều nơi; sự liên thông giữa các cấp, các ngành còn hạn chế; Năng lực của đội ngũ cán bộ chưa đồng đều, có mặt còn hạn chế, yếu kém; nhiều cán bộ, trong đó có cả cán bộ cấp cao thiếu tính chuyên nghiệp, làm việc không đúng chuyên môn, sở trường; trình độ ngoại ngữ, kỹ năng giao tiếp và khả năng làm việc trong môi trường quốc tế còn nhiều hạn chế… như Nghị quyết 26-NQ/TW ngày 19/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược đủ phẩm chất, năng lực và uy tín ngang tầm nhiệm vụ, đã nhận định, các cơ quan nhà nước các cấp cần phải cụ thể hóa, nhanh chóng đưa các chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về trí thức vào cuộc sống. Đồng thời, sớm hoàn thiện cơ chế, chính sách để đội ngũ trí thức phát triển bằng chính phẩm chất, tài năng; sống được bằng nghề; được trả công xứng đáng từ sáng tạo và đóng góp của mình. Tiếp tục rà soát, sửa đổi các quy định nhằm khắc phục hiệu quả tình trạng “chảy máu chất xám”, “lãng phí chất xám”, dàn trải, bình quân trong chính sách đối với đội ngũ trí thức.
Bốn là, cần hoàn thiện chính sách phát hiện, thu hút, trọng dụng người có tài năng trong đội ngũ trí thức nhằm tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự nghiệp xây dựng đất nước. Cần thống nhất nhận thức, chủ trương và thực hiện đồng bộ các nhiệm vụ phát hiện, thu hút, bồi dưỡng, trọng dụng, đãi ngộ xứng đáng đối với nhân tài…
Năm là, cần quán triệt đầy đủ, sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh cho cán bộ, đảng viên, nhất là những người đứng đầu, những người giữ trọng trách cao trong bộ máy của Đảng và Nhà nước để thấm nhuần quan điểm sử dụng người tài, quan điểm về sử dụng trí thức của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Ths. Nguyễn Đình Cương
