VNHN - Những biến động khó lường diễn ra trong năm 2018 tiếp tục làm nẩy sinh những câu hỏi lớn về tiến trình của thế giới đương đại, cách thức giải quyết các mâu thuẫn, xung đột giữa các quốc gia, cách thức hoá giải các nguy cơ, về trách nhiệm của các quốc gia đối với những cam kết quốc tế.
Nhà báo Hồ Quang Lợi - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam
TIẾNG GÀO THÉT CỦA LỢI ÍCH
Điều đáng chú ý nhất trong năm qua và chắc chắn còn kéo dài sang 2019 chính là sự triển khai chiến lược đối ngoại mới của các cường quốc, có thể dẫn tới biến động trong đời sống quốc tế. Dễ nhận thấy hai xu hướng đối chọi, tập trung ở hai nền kinh tế lớn nhất: Mỹ đang áp dụng chính sách bảo hộ mậu dịch, tập trung cho thương mại song phương, trong khi Trung Quốc và nhiều nước khác muốn đa phương hóa, tự do hoá thương mại, đầu tư. Xu thế toàn cầu hoá, tự do hoá thương mại đang bị thách thức bởi nền kinh tế số một thế giới. Đó là điều hai năm trước không ai có thể hình dung được.
Có một thực tế đang xuất hiện như một nghịch lý: dòng thác toàn cầu hóa càng mạnh, thế giới càng hội nhập sâu thì chủ nghĩa dân tộc vị kỷ, cực đoan càng phát lộ. Tiếng gào thét của lợi ích đang cuốn nhiều quốc gia, dân tộc vào một cuộc đua tranh ngày càng quyết liệt. Không thể không nhắc tới những quyết định gây tranh cãi và cách thức ông Donald Trump lãnh đạo nước Mỹ thời gian qua như “một giám đốc điều hành”: Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran, chuyển Ðại sứ quán Mỹ tại Israel tới Jerusalem, rút toàn bộ binh sĩ khỏi Syria và Apganixtan, gây lo ngại về sự trỗi dậy của IS và Taliban; và trong ngày cuối cùng của năm 2018, Mỹ đã rút khỏi Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) theo phương châm “không hiệu quả thì không đầu tư”.... Trước đó, Mỹ rút khỏi Hiệp định Ðối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA), Hiệp ước toàn cầu về di trú (GCM).
Lịch sử thế giới trước hết là cuộc đua tranh quyền lực của các nước lớn. Khuấy động, áp chế, khuynh đảo vũ đài quốc tế hiện thời không ai khác vẫn là những “ông lớn” đã và đang án ngữ mặt tiền đời sống thế giới từ nhiều thập kỷ nay. Cách đây hơn một năm, khi công bố bản chiến lược an ninh quốc gia, Tổng thống Mỹ Donald Trump thẳng thừng tuyên bố rằng Nga và Trung Quốc là đối thủ chiến lược của Mỹ, có ý đồ thách thức sức mạnh, an ninh và thịnh vượng của Mỹ, rằng Trung Quốc và Nga muốn định hình một thế giới đối chọi với các giá trị và lợi ích của Mỹ. Chiến lược này của Tổng thống Donald Trump phản ánh những ưu tiên trong chủ thuyết “Nước Mỹ trên hết”, đó là bảo vệ nước Mỹ và các đường biên giới, tái thiết quân đội, theo đuổi các chính sách thương mại có lợi hơn cho Mỹ.
Khi siêu cường Mỹ gặp những rắc rối cả về đối nội và đối ngoại, khiến tiếng kèn điều binh nhiều khi cứ ngập ngừng tiến lui không rõ thì Trung Quốc, quốc gia gần 1,4 tỷ người, trỗi dậy với một tốc lực đáng kinh ngạc và một khát vọng cháy bỏng thật sự đáng ngại. Có thể nói trong những thập kỷ gần đây, không có một nước nào thực hiện chiến lược bứt phá mà đạt được những bước tiến lớn như Trung Quốc. Giờ đây, Trung Quốc đã vươn lên trở thành nền kinh tế thứ hai thế giới và đang muốn vượt Mỹ để trở thành cường quốc số một .“Hiện thực hóa công cuộc phục hưng vĩ đại đất nước Trung Quốc và giấc mơ Trung Hoa” là lời kêu gọi được phát đi như một lời hiệu triệu của ông Tập Cận Bình - người đứng đầu ban lãnh đạo thế hệ thứ năm của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Các sáng kiến như Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á và đặc biệt là sáng kiến Vành đai Con đường... do ông Tập Cận Bình khởi xướng cho thấy rõ hơn những bước đi trên cấp độ mới của một chiến lược đầy tham vọng.
Ứng xử với quốc gia phương Đông khổng lồ và khó lường này đang là bài toán chiến lược hóc búa nhất của Mỹ và nhiều quốc gia khác. Có thể nói, khát vọng“ chấn hưng dân tộc Trung Hoa” được bộc lộ như một chủ thuyết của ông Tập đang tỏ ra mâu thuẫn với chủ thuyết “ đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại” của ông Trump.
Cuộc tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc leo thang với các màn áp thuế đáp trả nhau lên tới hàng trăm tỷ USD với những lời công kích nhau quyết liệt, tuy hạ nhiệt phần nào, nhưng vẫn lấp ló bóng ma một cuộc chiến tranh thương mại khốc liệt giữa hai cường quốc kinh tế lớn nhất thế giới, gây tác động tiêu cực đối với tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Cuộc chiến thương mại hiện thời được coi là cuộc “giáp trận” kinh động nhất kể từ khi hai nước ký Thông cáo Thượng Hải năm 1972. Tuy vậy, màn “hưu chiến” 90 ngày cho thấy mặc dù quan hệ Trung - Mỹ luôn trục trặc và tranh chấp trên nhiều vấn đề, nhưng vì lợi ích, quan hệ này cơ bản vẫn được duy trì để không bị đỗ vỡ, lúc tiến lúc lùi trong mâu thuẫn.
THẾ GIẰNG KÉO QUYỀN LỰC VÀ PHÉP DUNG HOÀ LỢI ÍCH
Nước Nga, dưới bàn tay chèo lái của ông V. Putin đang vươn dậy mạnh mẽ để tìm lại bóng dáng của mình, tiếp tục khẳng định vị thế một cường quốc thế giới. Mặc dù bị phương Tây kéo dài lệnh cấm vận do Nga thu hồi bán đảo Crimea và vấn đề Ukraine, nhưng nền kinh tế Nga vẫn trụ vững và đạt mức tăng trưởng 1,7% trong năm 2018. Đặc biệt, vị thế quốc tế của Nga đã tăng lên rất nhiều do Nga góp phần quan trọng đánh bại Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS), không để vấn đề Syria bị trượt vào kịch bản của Mỹ. IS sau hơn ba năm xuất hiện như một thứ quái thai của lịch sử, đã bị đánh sập với thành trì cuối cùng của chúng tại Syria và Iraq đã được giải phóng. Mặc dù IS đã bị đánh bật khỏi hai quốc gia này, nhưng thế giới vẫn chưa thể thở phào nhẹ nhõm do IS sẽ thay đổi phương thức hoạt động theo kiểu “những con sói cô độc” tiến hành các vụ khủng bố tại nhiều nước.
Việc ông V Putin trúng cử Tổng thống Nga nhiệm kỳ thứ tư như một đòi hỏi tất yếu cho thấy nước Nga sẽ vẫn tiếp tục đi theo đường hướng hiện nay nhưng với phong thái mạnh mẽ hơn. Lần thứ tư, nước Nga quyết định trao quyền tối thượng lãnh đạo đất nước cho V. Putin, điều đó chứng tỏ quốc gia vĩ đại này vẫn rất cần Putin. Làm Thủ tướng hay Tổng thống, Putin vẫn là thủ lĩnh chính trị của nhân dân Nga. Với một sự năng hoạt và quyết đoán đáng khâm phục, ông đã biết chớp lấy các cơ hội để từng bước giành lại vị thế quốc tế xứng đáng cho đất nước mình. Rõ ràng Moscow đã từng kỳ vọng vào sự cải thiện quan hệ Nga - Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump. Thế nhưng sau hai năm cầm quyền, những gì ông Trump mang lại chỉ khiến Nga cảm thấy bị tổn thương sâu sắc.
Một cục diện quốc tế mới đang manh nha, hay đây là một thời kỳ “hỗn mang” được bao phủ bởi một màn sương mù khó xác định? Bất ngờ thú vị nhất là ba hội nghị cấp cao liên Triều, cùng cuộc gặp lịch sử Mỹ - Triều Tiên, tạo bước đột phá khác thường thúc đẩy tiến trình phi hạt nhân và xu thế hòa giải trên bán đảo Triều Tiên. Bài toán an ninh trên bán đảo Triều Tiên vẫn chứa nhiều ẩn số, liên quan trực tiếp đến tam giác chiến lược Trung – Mỹ- Nga. Những năm tới, cặp Nga - Trung vẫn phát triển ổn định, tiếp tục dựa vào nhau, tạo cho hai cường quốc Phương Đông này vị thế cần thiết để đương đầu với sức ép từ Mỹ và một số nước phương Tây. Trong khi đó, cặp Nga - Mỹ, cặp Trung - Mỹ sẽ còn gặp nhiều trắc trở, bấp bênh và vẫn còn nguy cơ gặp khủng hoảng do mâu thuẫn về lợi ích chiến lược, cũng như do tranh chấp về một số vấn đề cụ thể cả về chính trị, quân sự, ngoại giao và kinh tế.
Trong cuộc đua tranh quyền lực toàn cầu, cũng không thể không nói tới một châu Âu nhiều năm liền chìm đắm và rối bời trong cuộc khủng hoảng nợ công, mãi tới gần đây mới hoàn hồn với sự phục hồi chập chờn, yếu ớt. Đúng lúc hai thảm cảnh nợ công và người tị nạn đang làm cho châu Âu điêu đứng thì nước Anh quyết định rời bỏ EU sau 44 năm là thành viên. Cuộc thoái lui tai hại này của nước Anh đã giáng một đòn nặng nề vào những nỗ lực đưa con tàu EU ra khỏi bão tố vào thời điểm gay go nhất.
Tuy Vương quốc Anh và Liên hiệp châu Âu (EU) đã đạt thỏa thuận sơ bộ về việc Anh rời EU (Brexit), song tiến trình Brexit còn nặng nhọc và rắc rối khi cuộc bỏ phiếu tại Quốc hội Anh được hoãn tới giữa tháng 1-2019.Từ mấy chục năm nay, bên trong cánh cửa của “ngôi nhà chung”, châu Âu vẫn chưa ra khỏi cuộc tranh cãi triền miên về những vấn đề nội bộ của mình - thể chế, trách nhiệm và bước đi “ nhất thể hóa”. Không chỉ nước Pháp mà cả châu Âu đang rúng động vì phong trào “Áo vàng”, bùng lên giữa tháng 11-2018, đã nhanh chóng trở thành cuộc nổi dậy có tính bạo động chống chính phủ kéo dài nhiều tuần giữa Paris, sau đó lan rộng ra nhiều nước châu Âu như Italia, Áo…Cuộc phản kháng này cho thấy những mâu thuẫn xã hội đang dồn nén tại Pháp và một số các nước tư bản phát triển khác.
Là siêu cường duy nhất, với sức mạnh kinh tế và quân sự vượt trội, Mỹ có một ảnh hưởng toàn cầu có tính bao trùm. Cho dù Trung Quốc đang trỗi dậy với một tốc lực đáng gờm, Nga đang vươn dậy với khát vọng cháy bỏng tìm lại bóng dáng siêu cường đã mất, nhưng ít nhất trong khoảng 10 năm tới, Mỹ vẫn nắm giữ sức mạnh điều tiết và khống chế thế giới. Trong cuộc cạnh tranh quyền lực toàn cầu, sẽ là thiếu sót khi không nhắc tới Nhật Bản, nền kinh tế thứ hai châu Á đang bắt đầu tăng trưởng trở lại và một đất nước Ấn Độ với số dân hơn 1 tỷ người đang bước ra từ không gian truyền thống cổ xưa của nền văn minh sông Hằng để vươn tới một chân trời phát triển mới trong thời đại truyền thông số.
Thế giới đang đối mặt với nhiều nguy cơ, trong đó nóng bỏng nhất vẫn là vấn đề an ninh. Hợp tác và cạnh tranh đan xen một cách phức tạp, các tập hợp lực lượng với những hình thức và sắc thái mới đặt ra nhiều thách thức. Vũ đài quốc tế hôm nay là cuộc đua tranh quyền lực rất quyết liệt vì lợi ích của các quốc gia. Tiếng gọi của lợi ích đang ngày càng riết nóng. Thế giằng kéo quyền lực đang đan cài hết sức phức tạp. Nhưng đấu trường này không thể là một cái nồi cao áp bị bịt kín, nhiệt độ cứ tăng mãi, tăng mãi do sự va chạm, cọ xát của các cuộc tranh chấp. Dung hòa lợi ích ở những thời điểm cần thiết chính là cái van xì hơi để tránh cho chiếc nồi khỏi bị lật tung. Đó là sự mách bảo khôn ngoan trong cuộc đua tranh quyền lực của các quốc gia, nhất là của các cường quốc trong thời đại toàn cầu hóa khi mà lợi ích của các quốc gia ngày càng tùy thuộc lẫn nhau.
.jpg)
Ảnh minh họa
“XỨ SỞ CỦA BÌNH YÊN”, VÀ MỘT LÀN SÓNG ĐẦU TƯ MỚI
Nằm ở vùng xung yếu và vô cùng nhạy cảm của cuộc đua tranh quyền lực toàn cầu, Việt Nam phải luôn luôn tìm cách xử lý phù hợp nhất các mối quan hệ quốc tế, các tầng lợi ích đan xen, nhất là giữa các nước lớn. Trong bối cảnh đó, mặt trận đối ngoại đã được Đảng và Nhà nước ta triển khai một cách chủ động, tích cực, quyết liệt, nâng tầm cả về song phương và đa phương. Năm qua, Việt Nam đã triển khai nhịp nhàng các hướng quan hệ quốc tế nhằm tạo cho đất nước một môi trường hòa bình, hợp tác vừa rộng mở vừa có chiều sâu.
Trong lúc tranh chấp và xung đột vẫn là nỗi ám ảnh nặng nề ở nhiều góc trời thế giới, nhiều quốc gia rơi vào những cơn binh lửa thì Việt Nam lại được coi là “xứ sở của bình yên”. Một quốc gia, sức cạnh tranh của nền kinh tế còn thấp, cơ sở hạ tầng còn yếu kém, luật pháp chưa hoàn chỉnh, lại từng phải chịu đựng mấy cuộc chiến tranh lớn, nay được đánh giá là nơi đầu tư an toàn bậc nhất châu Á thì quả là một điều rất đáng khích lệ.
Những thành công trên mặt trận đối ngoại đang tạo thêm động lực kiến tạo cho đất nước. Nội lực và ngoại lực đang tác động tương hỗ, tạo cho đất nước ta một vị thế mới. Nội lực không ngừng lớn mạnh đã thu hút thêm ngoại lực. Ngoại lực lại được chuyển hoá thành nội lực. Với mức tăng trưởng GDP đạt 7,08%, mức cao nhất trong 10 năm qua, Việt Nam thuộc nhóm 10 nước có tốc độ tăng trưởng cao nhất thế giới; chỉ số giá tiêu dùng (CPI) bình quân dưới 4%, dự trữ ngoại hối nhà nước đạt kỷ lục 63,5 tỷ USD; vốn FDI thực hiện ước cả năm đạt 18 tỷ USD, cao nhất từ trước đến nay; quy mô nền kinh tế năm 2018 đạt 245 tỷ USD; GDP bình quân đầu người đạt 2.580 USD, tăng hơn 200 USD so với năm 2017; xuất khẩu đạt 244,72 tỷ USD, xuất siêu đạt kỷ lục 7,2 tỷ USD, riêng xuất khẩu nông nghiệp đạt 41 tỷ USD… Những con số đó đã thể hiện được bức tranh sống động của một nền kinh tế vừa biết tranh thủ những cơ hội lớn đang mở ra, vừa phải đương đầu và nỗ lực vượt qua những khó khăn thách thức rất gay gắt.
Một sự kiện rất quan trọng là Việt Nam và 10 quốc gia thành viên đã ký Hiệp định Ðối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) chính thức có hiệu lực sau khi được Việt Nam cùng sáu thành viên thông qua, trở thành Thỏa thuận thương mại tự do (FTA) thế hệ mới đầu tiên đi vào thực tế. CPTPP sẽ tạo cơ hội lớn cho nền kinh tế nước ta hội nhập vào một khu vực tự do thương mại với thị trường lên tới 500 triệu dân, với GDP khoảng 10.000 tỷ USD, chiếm 13,5% GDP toàn cầu và chiếm 15% thương mại toàn cầu.
Không phải Việt Nam phải đi ra thế giới mới có hội nhập mà Việt Nam đang trở thành một địa chỉ sống động và hấp dẫn của hội nhập quốc tế. Chỉ riêng Samsung đã đầu tư vào Việt Nam tới 17 tỷ USD. Một làn sóng đầu tư mới đang chuyển động khi một số nhà đầu tư quốc tế có tầm cỡ đang dự định tiến vào thị trường Việt Nam. Việt Nam đã gây tiếng vang lớn khi đăng cai và tổ chức thành công Hội nghị Diễn đàn Kinh tế thế giới về ASEAN 2018 (WEF ASEAN 2018) với sự tham dự của nhiều nhà lãnh đạo các nước và hơn 1.200 doanh nghiệp, trong đó có các doanh nghiệp hàng đầu thế giới và nhiều sự kiện hợp tác lớn của khu vực.
Ông Klaus Schwab, Chủ tịch điều hành WEF đã khẳng định: “Hội nghị WEF ASEAN 2018 tại Việt Nam là hội nghị thành công nhất trong 27 năm tổ chức WEF ASEAN”. Vị thế và uy tín của Việt Nam càng sáng rõ khi tại cuộc bầu cử trong khuôn khổ Khóa họp 73 của Đại hội đồng Liên hợp quốc sáng 18-12-2018, với số phiếu 157/193, Việt Nam đã trúng cử làm thành viên Ủy ban Luật Thương mại quốc tế của Liên hợp quốc (UNCITRAL) nhiệm kỳ 2019-2025. Tiếp theo việc trúng cử vào Ủy ban luật pháp quốc tế của Liên hợp quốc (năm 2016), việc Việt Nam trở thành thành viên UNCITRAL đánh dấu bước tiến tiếp theo trong việc chủ động, tích cực hội nhập pháp lý đa phương, chủ động tham gia xây dựng, định hình luật chơi ở cấp độ quốc tế, bảo đảm lợi ích quốc gia, dân tộc.
MỘT VỊ THẾ CHIẾN LƯỢC MỚI
Thành công của các sự kiện này đã tạo được một nhận thức mới, một niềm tin mới, khí thế mới, một sức mạnh mới cho hội nhập quốc tế, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, ý chí tự lực, tự cường và khát vọng vươn lên mạnh mẽ của đồng bào cả nước và cộng đồng doanh nghiệp. Trong con mắt của thế giới hôm nay, Việt Nam đã thực sự hội nhập sâu vào đời sống quốc tế, và là một đối tác đáng tin cậy, trước hết ở thái độ rất trách nhiệm, khả năng hòa đồng, kết nối rất cao. Trong chừng mực nào đó, Việt Nam vẫn là người mới nhập cuộc trên sân chơi toàn cầu hoá.
Nhưng chúng ta trưởng thành rất nhanh, tính chuyên nghiệp ngày càng rõ thể hiện trong việc Việt Nam có khả năng tổ chức những sự kiện toàn cầu. Người ta nhìn thấy hình ảnh một đất nước rất cởi mở, năng động, người dân thân thiện, một nền văn hoá đầy bản sắc. Đặc biệt, việc công viên địa chất toàn cầu Non nước Cao Bằng và “Hoàng hoa sứ trình đồ” vừa được UNESCO công nhận đã làm phong phú thêm di sản văn hoá thế giới đặc sắc của Việt Nam. Nổi danh như một trong những địa chỉ du lịch đáng đến nhất trên thế giới, trong năm 2018, Việt Nam đã thu hút hơn 15 triệu khách du lịch nước ngoài.
Bước vào năm 2019, Việt Nam đang ở trên một vị thế chiến lược mới. Có thể nói, chưa bao giờ thế và lực của đất nước lại đột khởi, lớn mạnh như ngày nay. Từ một cách nhìn tổng thể về sức vóc quốc gia và thế cuộc khu vực, toàn cầu, càng thấy rõ những vấn đề trên con đường phát triển của đất nước. Một trong những mấu chốt quan trọng bậc nhất là Việt nam phải xây dựng và vận hành được một thể chế quản trị quốc gia tốt hơn nữa với những cơ chế có thể giải phóng sức lao động sáng tạo sung mãn của người Việt nam, phát huy tiềm năng và thế mạnh của đất nước. Phải dứt khoát gạt bỏ những gì cản trở, vướng mắc, làm thui chột, tước đi những cơ hội phát triển của đất nước, đồng thời tạo ra những động lực kiến tạo mới./.
Nhà báo Hồ Quang Lợi - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam
