Biến đổi khí hậu đã và đang trở thành một thách thức nghiêm trọng với quy mô toàn cầu, đe dọa trực tiếp đến môi trường sống và sự phát triển bền vững của các quốc gia. Trong bối cảnh đó, việc chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch để giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ hành tinh không chỉ là ưu tiên, mà còn là trách nhiệm chung của cộng đồng quốc tế. Là một trong những quốc gia chịu tác động sâu sắc từ biến đổi khí hậu, Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ khi đặt mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị COP26. Trên thực tế, Việt Nam đang tích cực triển khai chiến lược phát triển năng lượng tái tạo, tập trung vào điện gió, điện mặt trời và năng lượng sinh khối, nhằm xây dựng một nền tảng năng lượng bền vững, an toàn và thân thiện với môi trường.
Trong hành trình chuyển đổi này, Liên minh châu Âu (EU) nổi lên như một đối tác chiến lược không thể thiếu, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Việt Nam cả về tài chính, công nghệ và tri thức. Thông qua các chương trình nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ hiện đại và tài trợ các dự án năng lượng tái tạo, EU không chỉ giúp Việt Nam xây dựng năng lực nội tại mà còn mở ra cơ hội nâng cao vị thế quốc gia trong lĩnh vực tăng trưởng xanh. Đặc biệt, Chương trình Chuyển đổi Năng lượng Bền vững Việt Nam – EU (SETP) đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong mối quan hệ hợp tác chiến lược này. Với khoản viện trợ không hoàn lại lên tới 142 triệu Euro, SETP đặt mục tiêu hỗ trợ Việt Nam phát triển các công nghệ năng lượng sạch, bao gồm năng lượng mặt trời, điện gió và các giải pháp lưu trữ tiên tiến. Đồng thời, chương trình này chú trọng cải thiện năng lực quản lý, tối ưu hóa hiệu quả sử dụng năng lượng và thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành năng lượng tái tạo. Ngoài ra, các dự án trong khuôn khổ SETP không chỉ đóng góp tích cực vào việc giảm thiểu phát thải khí nhà kính mà còn khuyến khích mạnh mẽ quá trình chuyển đổi sang các giải pháp năng lượng sạch và tiết kiệm. Đây là minh chứng sống động cho sự hợp tác hiệu quả giữa Việt Nam và EU, đồng thời là cơ hội quý báu để Việt Nam củng cố nền tảng phát triển kinh tế xanh, đảm bảo an ninh năng lượng và đối phó thành công với những thách thức của biến đổi khí hậu trong tương lai.
Bên cạnh đó, EU còn cam kết hỗ trợ trong vòng 3 đến 5 năm tới thông qua Đối tác Chuyển dịch Năng lượng Công bằng (JETP) trị giá lên đến 15,5 tỷ USD. Mục tiêu của chương trình này không chỉ là hỗ trợ tài chính cho quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng tại Việt Nam, mà còn góp phần tạo ra một cơ chế tài chính bền vững, giảm thiểu sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch. Với mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, chương trình JETP sẽ hỗ trợ Việt Nam xây dựng cơ sở hạ tầng năng lượng tái tạo, cải thiện hiệu quả năng lượng và phát triển các công nghệ năng lượng sạch tiên tiến.
Các chương trình hợp tác này đã cung cấp nguồn tài chính quan trọng và qua đó nâng cao năng lực quản lý và chuyển đổi số trong ngành năng lượng của Việt Nam. Việc ứng dụng các công nghệ thông minh trong quản lý lưới điện và tối ưu hóa phân phối năng lượng là yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững của quốc gia. Trong khuôn khổ hợp tác, vào năm 2017, EU và Chính phủ Việt Nam đã ký kết tuyên bố chung về tăng cường hợp tác trong lĩnh vực năng lượng bền vững. EU cam kết viện trợ 350 triệu Euro không hoàn lại để hỗ trợ Việt Nam phát triển năng lượng bền vững. Vào ngày 31/12/2021, Hiệp định tài chính cho Chương trình SETP đã được ký kết với khoản viện trợ 142 triệu Euro ODA không hoàn lại, hỗ trợ Việt Nam triển khai các nhiệm vụ trong Chương trình Quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, Chiến lược phát triển năng lượng tái tạo và Hệ thống thông tin năng lượng.
Bên cạnh những nỗ lực trong nước, hợp tác nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) đã gặt hái được nhiều thành tựu nổi bật, trở thành động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành năng lượng tại Việt Nam. Các dự án nghiên cứu chung không chỉ giúp nâng cao năng lực khoa học và công nghệ trong lĩnh vực năng lượng sạch, mà còn đặt nền móng vững chắc để Việt Nam tiếp cận những giải pháp năng lượng tiên tiến, bền vững và hiệu quả. Đặc biệt, chương trình Hỗ trợ Kỹ thuật Ngành Năng lượng Việt Nam – EU đã thể hiện vai trò chiến lược trong việc chuyển giao công nghệ, đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và ứng dụng các công nghệ tiên tiến vào thực tiễn. Chương trình không chỉ tập trung vào việc phát triển các công nghệ mới, mà còn cung cấp các giải pháp kỹ thuật tối ưu nhằm nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng năng lượng tái tạo. Những sáng kiến này đang được triển khai rộng rãi tại nhiều địa phương trên cả nước, trở thành động lực chính giúp giảm phát thải khí nhà kính, tăng cường hiệu quả sử dụng năng lượng sạch và thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh. Sự hợp tác chặt chẽ giữa Việt Nam và EU trong lĩnh vực năng lượng tái tạo không chỉ mang lại lợi ích cho hai bên mà còn góp phần vào nỗ lực toàn cầu trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo vệ hành tinh chung.
Các ứng dụng thực tiễn từ những dự án nghiên cứu hợp tác giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) đang dần hiện thực hóa, góp phần quan trọng vào việc chuyển đổi và hiện đại hóa ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam. Một trong những bước tiến đáng chú ý là phát triển công nghệ lưu trữ năng lượng, giúp giải quyết bài toán về tính bất định của các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời. Công nghệ này không chỉ đảm bảo tính liên tục của nguồn cung cấp năng lượng mà còn tối ưu hóa khả năng vận hành hệ thống điện. Các nghiên cứu hợp tác đã dẫn đến những giải pháp vượt trội nhằm cải thiện hiệu suất khai thác điện gió và điện mặt trời, tối ưu hóa quá trình sản xuất và tiêu thụ năng lượng tái tạo. Đồng thời, việc phát triển lưới điện thông minh tại Việt Nam là một bước đi chiến lược, nâng cao khả năng quản lý và phân phối năng lượng hiệu quả. Hệ thống lưới điện thông minh không chỉ giảm thiểu tổn thất điện năng mà còn tăng cường sự ổn định, đặc biệt khi tích hợp các nguồn năng lượng tái tạo vào mạng lưới điện quốc gia.
Đáng chú ý, mối quan hệ hợp tác về nghiên cứu và đổi mới sáng tạo giữa Việt Nam và EU đã được củng cố mạnh mẽ thông qua các sáng kiến và sự kiện quan trọng. Vào ngày 13/12/2021, Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia (NASATI) phối hợp cùng EURAXESS Worldwide tổ chức Hội thảo quốc tế “Nghiên cứu và đổi mới giữa Liên minh châu Âu và Việt Nam 2021”. Sự kiện này đánh dấu một cột mốc quan trọng với việc ký kết thỏa thuận hợp tác nhằm thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu chung trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Thỏa thuận này không chỉ khẳng định sự gắn kết chiến lược giữa hai bên mà còn mở ra những cơ hội mới để Việt Nam tiếp cận công nghệ tiên tiến và phát triển năng lực nội tại. Đây là minh chứng cho tầm quan trọng của hợp tác quốc tế trong việc thúc đẩy tăng trưởng xanh và hướng đến mục tiêu phát triển bền vững trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu.
Các trường đại học và tổ chức nghiên cứu tại Việt Nam đã và đang tích cực tham gia vào các dự án hợp tác với Liên minh châu Âu (EU), tạo nên cầu nối vững chắc trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ. Nổi bật trong số đó là sự tham gia của Đại học Bách khoa Hà Nội, một trong những cơ sở giáo dục hàng đầu của Việt Nam, trong Dự án Hỗ trợ Kỹ thuật Ngành Năng lượng Việt Nam – EU. Dự án này không chỉ tập trung vào việc phát triển các công nghệ năng lượng tái tạo, như năng lượng mặt trời và điện gió, mà còn hỗ trợ Việt Nam trong việc triển khai các giải pháp giảm phát thải khí nhà kính từ hoạt động năng lượng. Đây là một bước đi quan trọng, góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26 về đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Thông qua các hợp tác nghiên cứu, các trường đại học và tổ chức khoa học tại Việt Nam không chỉ nâng cao năng lực chuyên môn mà còn đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng các chiến lược phát triển bền vững. Những nỗ lực này đã góp phần tạo nên những chuyển biến tích cực trong việc đối phó với biến đổi khí hậu, đồng thời đưa Việt Nam đến gần hơn với các tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực năng lượng sạch và phát triển xanh. Sự hợp tác chặt chẽ với EU trong các dự án như thế này còn thể hiện tầm nhìn chiến lược của Việt Nam trong việc tích hợp giáo dục, khoa học và công nghệ vào các chính sách quốc gia. Điều này không chỉ thúc đẩy sự phát triển bền vững mà còn khẳng định vai trò của Việt Nam trong nỗ lực chung của thế giới nhằm xây dựng một tương lai xanh và an toàn cho mọi thế hệ.
Mặc dù mối quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) trong lĩnh vực năng lượng tái tạo đã gặt hái được nhiều thành tựu quan trọng, nhưng vẫn còn những thách thức đáng kể cần được giải quyết để hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. Một trong những rào cản lớn nhất chính là việc tiếp cận công nghệ cao từ châu Âu. Dù EU sở hữu các công nghệ tiên tiến hàng đầu trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, nhưng chi phí chuyển giao, thiếu hạ tầng phù hợp và các rào cản pháp lý đã làm hạn chế khả năng áp dụng rộng rãi tại Việt Nam.
Bên cạnh đó, khung chính sách hiện hành vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu đồng bộ, minh bạch và ổn định, điều này gây khó khăn lớn trong việc thu hút đầu tư nước ngoài vào ngành năng lượng tái tạo. Các nhà đầu tư quốc tế thường đối mặt với những bất định liên quan đến quy định pháp lý, khiến họ e ngại khi triển khai các dự án dài hạn tại Việt Nam. Để thúc đẩy sự tham gia của các nhà đầu tư và tăng tốc phát triển ngành, Việt Nam cần xây dựng một hệ thống chính sách nhất quán, đảm bảo sự minh bạch và thuận lợi cho cả nhà đầu tư trong và ngoài nước. Ngoài ra, hệ thống truyền tải điện hiện tại của Việt Nam vẫn đang đối mặt với áp lực lớn khi phải theo kịp tốc độ tăng trưởng nhanh chóng của năng lượng tái tạo. Đặc điểm phân tán và không ổn định của các nguồn năng lượng như điện gió và điện mặt trời đòi hỏi một hệ thống truyền tải điện thông minh, hiện đại và linh hoạt. Việc nâng cấp hệ thống này không chỉ giúp tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng tái tạo mà còn đảm bảo sự ổn định trong cung cấp điện năng, đặc biệt khi năng lượng tái tạo ngày càng đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu nguồn cung của quốc gia.
Những thách thức này không chỉ là bài toán kỹ thuật mà còn là vấn đề chiến lược, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, từ chính phủ, doanh nghiệp đến các tổ chức quốc tế. Sự hỗ trợ từ EU trong việc xây dựng chính sách, cải thiện hạ tầng và chuyển giao công nghệ là chìa khóa để Việt Nam vượt qua các rào cản, từ đó hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững và khẳng định vị trí trong bản đồ năng lượng xanh toàn cầu.
Đối mặt với những thách thức này, tiềm năng và triển vọng hợp tác giữa Việt Nam và EU vẫn rất lớn. EU cam kết tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trong quá trình chuyển đổi năng lượng, thông qua các chương trình hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và nghiên cứu. Việt Nam sở hữu tiềm năng rất lớn để trở thành trung tâm năng lượng tái tạo của khu vực Đông Nam Á, với tài nguyên phong phú như điện gió và điện mặt trời. Nếu có chiến lược phát triển đúng đắn, Việt Nam hoàn toàn có thể tận dụng những tiềm năng này để thúc đẩy phát triển kinh tế xanh và bảo vệ môi trường, góp phần vào sự phát triển bền vững của quốc gia. Ngoài ra, cơ hội mở rộng hợp tác với nhiều quốc gia châu Âu trong nghiên cứu và phát triển công nghệ năng lượng tái tạo cũng rất rộng mở. EU là một trong những khu vực tiên tiến nhất về nghiên cứu và phát triển công nghệ năng lượng sạch. Việc mở rộng hợp tác sẽ tạo ra cơ hội mới cho Việt Nam trong việc ứng dụng các công nghệ hiện đại và nâng cao năng lực của ngành năng lượng, đồng thời giúp Việt Nam phát triển bền vững và đạt được các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính.
Hợp tác giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) trong nghiên cứu và phát triển năng lượng tái tạo đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng lượng bền vững. Các chương trình hỗ trợ tài chính, chuyển giao công nghệ và nghiên cứu chung đã giúp Việt Nam nâng cao năng lực ứng dụng năng lượng sạch, phát triển lưới điện thông minh và tối ưu hóa nguồn tài nguyên tái tạo. Đây không chỉ là động lực giúp Việt Nam đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà còn thúc đẩy an ninh năng lượng và tăng cường hợp tác quốc tế.
Để hiện thực hóa những mục tiêu lớn lao này, cần sự chung tay của toàn xã hội, đặc biệt là sự phối hợp tích cực và chặt chẽ giữa các tổ chức, doanh nghiệp, cộng đồng khoa học và chính phủ. Doanh nghiệp đóng vai trò nòng cốt trong việc đầu tư vào công nghệ xanh, triển khai các dự án năng lượng tái tạo và áp dụng các giải pháp sản xuất sạch hơn. Đó không chỉ là cách thức để giảm thiểu phát thải mà còn mở ra cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Trong khi đó, cộng đồng khoa học cần tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu và đổi mới sáng tạo để phát triển các công nghệ tiên tiến, tối ưu hóa hiệu suất năng lượng tái tạo và giải quyết những thách thức kỹ thuật còn tồn tại. Đây là nền tảng quan trọng để thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng và nâng cao tính khả thi của các giải pháp năng lượng bền vững tại Việt Nam.
Các cơ quan chính phủ cần đóng vai trò điều phối và dẫn dắt, tập trung vào việc xây dựng và hoàn thiện các chính sách minh bạch, ổn định và mang tính khuyến khích. Việc cải thiện khung pháp lý và cơ chế thu hút đầu tư sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi để các doanh nghiệp và nhà đầu tư quốc tế yên tâm tham gia vào các dự án dài hạn. Đồng thời, cần triển khai các chương trình hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho những sáng kiến phát triển năng lượng sạch, nhất là ở những vùng nông thôn và khu vực khó khăn.
Chỉ khi có sự phối hợp đồng bộ và hiệu quả giữa tất cả các bên, Việt Nam mới có thể khai thác tối đa lợi thế từ hợp tác với EU, biến các cơ hội thành động lực thực sự để chuyển đổi nền kinh tế. Đây không chỉ là con đường để đạt được mục tiêu giảm phát thải và bảo vệ môi trường mà còn là bước đi chiến lược để Việt Nam khẳng định vị thế trong kỷ nguyên của kinh tế xanh và phát triển bền vững.
Lê Hòa
