VNHN - Miền đất núi Hồng, sông Lam vốn là vùng đất có điều kiện tự nhiên khắc nghiệt. Nhưng có lẽ vì vậy mà con người ở đây đã sớm tạo cho mình bản lĩnh và tính cách riêng. Theo đó, văn hoá ẩm thực cũng có những đặc trưng mang đậm phong cách của con người xứ Nghệ sống chất phác, cần cù, chịu thương chịu khó. Và, ẩm thực cũng nổi tiếng không phải bởi những món ăn cao sang, mà bởi chính những món ăn dân dã hàng ngày như đĩa mắm, chén cà, rau vác; như Măng chua nước chát, Khoai lang chạc, nước chè trâm, cá đồng nấu khế, cá bể nấu dưa, cá bống kho tiêu, cá thiều kho mỡ… Những loại rau, củ, vật phẩm hết sức bình thường, nơi nào cũng có, nhưng ở xứ Nghệ mà tiêu biểu là Nghệ An lại nổi lên như một đặc trưng, để rồi ai đã từng đến đây, gắn bó với mảnh đất và con người nơi đây đều cảm nhận được nét đặc sắc trong ẩm thực của người xứ Nghệ, đậm đà hương vị, nhớ mãi không quên…
Với tiềm năng phong phú và nhằm mục đích quảng bá, tôn vinh những giá trị tinh hoa văn hóa ẩm thực đặc trưng của quê hương Nghệ An với bạn bè và du khách thập phương, vào trung tuần tháng 7 năm 2019, tỉnh Nghệ An tổ chức Festival Văn hóa ẩm thực Du lịch quốc tế Nghệ An 2019 (theo Kế hoạch số 309/UBND-VX ngày 24/5/2019 của UBND tỉnh Nghệ An). Với quy mô100 gian hàng, trong đó có 35 - 40 gian ẩm thực, đây là một sự kiện lớn nhằm làm đa dạng, phong phú thêm các sự kiện văn hóa, du lịch của tỉnh Nghệ An trong năm 2019. Tại đây cũng tổ chức trưng bày, giới thiệu, chế biến các món ăn đặc trưng của xứ Nghệ, các vùng miền trong cả nước và một số nước trên thế giới; Thực hiện chế biến và trải nghiệm món Bánh cuốn nhân Lươn dài 50m; Biểu diễn chế biến, giới thiệu và trải nghiệm tại chỗ 50 món Lươn Nghệ An của 25 nghệ nhân, chuyên gia ẩm thực, đầu bếp chuyên nghiệp của xứ Nghệ và các vùng miền trong nước; Quảng diễn các món ăn như bánh, kẹo phục vụ du lịch của các địa phương tham gia Festival.
Festival Văn hóa ẩm thực Du lịch quốc tế Nghệ An 2019 đồng thời tạo thêm cơ hội để các đơn vị, cá nhân, nhà hàng, cơ sở dịch vụ ăn uống trong tỉnh giao lưu, học hỏi, cũng như quảng bá sâu rộng hơn về văn hóa ẩm thực, về sự hấp dẫn của các món ăn của quê hương Nghệ An. Đặc biệt, chương trình còn có sự đồng hành, tài trợ Vàng của nhãn hàng Bia sử tử trắng - là nhãn hiệu bia của Công ty MacsanConsumerHoldings, công ty con của Công ty Cổ phần Tập đoàn Macsan, là công ty thực phẩm và đồ uống lớn nhất Việt Nam. Qua đó, sẽ có các chương trình, hoạt động phong phú hấp dẫn được tổ chức trong suốt thời gian diễn ra Festivanl như: Lễ hội Bia sư tử trắng, các chương trình gameshow sôi động.
Nhãn hàng Bia sư tử trắng - Nhà tài trợ Vàng của Festival văn hoá ẩm thực du lịch quốc tế Nghệ An 2019
Khi nói đến ẩm thực xứ Nghệ, một trong những món ăn không thể không nhắc đến mà du khách nào cũng ưa thích, đó là món Cháo lươn/ Súp lươn/ Miến lươn - một đặc sản và là niềm tự hào của người dân Nghệ An. Để nấu được một nồi cháo lươn/ sup lươn đậm đà thơm ngon là cả một kì công của người đầu bếp. Đầu tiên là khâu chọn lươn: để cháo ngon và không bị ngầy, lươn được chọn phải là loại lươn đồng, thịt lươn săn chắc, có hai sọc vàng ở bụng, đen ở lưng. Những con lươn này được người dân bản xứ đánh bắt ngoài đồng bằng trúm (một công cụ bắt lươn của người dân địa phương). Người ta không mổ bằng dao mà dùng cật tre để rọc thịt lươn.Cháo lươn/ Súp lươn Nghệ An có miếng thịt lươn vừa mềm, vừa ngọt mà vẫn giữ được độ dai vừa phải; lại ninh không quá nhão cộng thêm nước làm lươn rất khéo… đã cho ra một bát cháo/ súp lươn thực sự ngon, đặc biệt và hấp dẫn… Ăn xong bát cháo nóng, dùng một bát nước chè xanh nóng để tráng miệng càng cảm nhận được cái thú vị, cái đặc sắc của món cháo lươn ở mảnh đất thấm đẫm tình người này. Chính vì vậy, món cháo lươn/ súp lươn trở thành nỗi nhớ, niềm thương của những người con xứ Nghệ khi xa quê và để lại ấn tượng khó phai đối với mỗi du khách khi có dịp đến với vùng đất nắng gió này.
Đặc sản cháo lươn xứ Nghệ
Quả thực, những nét đặc trưng trong văn hóa ẩm thực ở từng vùng miền khác nhau thể hiện thói quen, phong tục, tập quán, lịch sử, văn hóa của vùng miền ấy. Cho nên khi đến một vùng đất mới, khách du lịch bao giờ cũng muốn được trải nghiệm những dấu ấn văn hóa khác nhau và văn hóa ẩm thực đã góp phần tạo nên điều đó. Cũng vì vậy, sẽ là một thiếu sót lớn trong hành trình du lịch khám phá mà không có dấu ấn của một món ăn, thức uống nơi vùng đất mình đã đi qua. Du lịch ẩm thực, vì thế ngày càng trở nên phổ biến và đóng vai trò không nhỏ trong sự phát triển du lịch ở nhiều địa phương - các món ăn ngon và đặc trưng ngày càng được định vị như một thế mạnh của địa phương góp phần tạo nên sự khác biệt, thu hút du khách.
Nghệ An đã và đang trở thành một điểm đến mà văn hóa ẩm thực đã để lại những dấu ấn nhất định trong lòng du khách. Nhút Thanh Chương - cái tên vừa quen vừa lạ, vừa thân thương vừa bình dị ấy, mấy ai nghĩ rằng món ăn dân dã đã đi vào câu cửa miệng, đã trở thành sự “tìm về” muốn một lần thưởng thức của bao du khách bốn phương. Ở xứ Nghệ có nhiều nơi làm nhút, nhưng nơi làm nhút phổ biến và ngon hơn cả là ở huyện Thanh Chương, bởi nơi đây nổi tiếng trồng được giống mít ngon. Mít xanh đang ở trên cây, người ta hái xuống, gọt sạch vỏ ngoài, rửa cho hết nhựa rồi để vào nong hoặc nia, dùng dao băm hoặc thái thành từng sợi. Sau đó cho muối trộn đều rồi bỏ vào cối giã sơ qua, dùng tay vò cho mềm ra. Cuối cùng bỏ vào vại sành khoả đều trên bề mặt, đặt vỉ vào cho đá nặng nén xuống, đổ nước muối loãng cho ngập vỉ, đậy nắp che bụi, ủ khoảng 5-6 ngày… Hàng ngày trong bữa cơm, một bát nhút và nước mắm làm nước chấm là đủ. Ngoài ra, nhút còn được chế biến thành món canh hoặc xào. Nhút ăn giòn giòn, mặn của muối, cay xè của ớt, và dậy mùi thơm của mít, thanh ngọt của mía đường… tạo nên một vị ngon rất đặc biệt. Đến Nghệ An và Thanh Chương ăn một bữa cơm quê dân dã với Nhút, du khách sẽ càng hiểu hơn về vùng đất và sự đậm đà tình người nơi đây.
Nhút Thanh Chương
Giống như “Nhút Thanh Chương”, Tương Nam Đàn cũng vậy - một món ăn bình dị trên quê hương Nam Đàn, gắn bó với người dân nơi đây từ bao đời. Tương Nam Đàn độc đáo hơn bởi nó là “tương mảnh”. Nghĩa là hạt đậu tương (một trong những nguyên liệu để làm tương) chỉ giã vỡ thành mảnh chứ không “nát như tương Bần”. Nguyên liệu làm tương là đậu nành, nếp (hoặc ngô), muối và nước. Khi là thành phẩm, tương Nam Đàn không có màu nâu như các loại tương khác mà có màu vàng sánh như mật ong. Những mảnh đậu lơ lửng trong nước tương, thơm và ngọt lịm. Mặc dù lượng muối bỏ vào mỗi chum tương không phải là ít, nhưng thật kỳ lạ, đến khi ăn, vị mặn chát của muối biển đã mất đi, chỉ còn đọng lại hương vị đậm đà, thơm ngọt từ đầu lưỡi… Đó cũng là nhờ “bí quyết” và kỹ thuật của người làm Tương. Cũng giống như nước mắm, tương là một món đồ chấm vô cùng quan trọng trong đời sống người dân, nhất là những vùng thôn quê. Với người dân xứ Nghệ, thời xa xưa, nhà ai cũng làm tương. Một bát cơm nóng ăn cùng đậu phụ sống và rau muống chấm tương là xong bữa. Tương là hương, là vị “anh đi, anh nhớ quê nhà, nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương”.
Tương Nam Đàn
Nhân đây cũng xin được nhắc lại một điều rất đáng để ta cảm nhận sâu hơn về ẩm thực Nghệ An: Trong khuôn khổ Festival Huế 2018 đã diễn ra Liên hoan ẩm thực quốc tế - Huế 2018. Tại đây, 4 doanh nghiệp Nghệ An tham gia gian hàng ẩm thực, ngoài giới thiệu các điểm đến du lịch chính, còn tập trung giới thiệu các điểm đến du lịch gắn kết với ẩm thực Nghệ An. Các đặc sản được công nhận kỷ lục Châu Á, kỷ lục Việt Nam được giới thiệu tại hội chợ như: cháo lươn, súp lươn, tương Nam Đàn, dê leo núi, gà đi bộ, giò me Nam Nghĩa, nước mắm, cam Vinh, tinh bột nghệ... đã nhận được sự hưởng ứng của rất đông du khách. Điều đó cho thấy ẩm thực Nghệ An có nhiều tiềm năng gắn với phát triển du lịch.
Trong ẩm thực, mỗi vùng miền, mỗi địa phương, mặc dù có sự khác nhau về thưởng thức, chế biến, nhưng bên cạnh cái riêng đó có cái chung của Văn hóa ẩm thực Việt, đó là sự tinh tế, chi tiết và mang tính cộng đồng cao. Ẩm thực miền Trung và Nghệ An thường có hương vị đặc biệt, mang vị đậm hơn, nhiều món ăn cay và mặn; màu sắc được phối trộn phong phú, rực rỡ, thiên về màu đỏ và nâu sậm.
Giò Me (giò bê) với nguyên liệu chính là thịt me của vùng quê núi rừng Nam Nghĩa, huyện Nam Đàn. Bê ở đây có mùi vị thơm ngọt đặc trưng nổi tiếng khắp vùng. Gọi là giò, nhưng không làm từ thịt xay giống các loại giờ khác, mà được làm từ thịt nguyên miếng để giữ độ ngọt, nhưng để gắn kết miếng giò, phải cần thêm bì (da) bê xay nhuyễn, để khi hấp, nguyên liệu này sẽ tan ra tạo thành chất keo gắn kết món ăn. Chính vì vậy, người ta quan niệm rằng, giò me là món ăn gắn kết đoàn tụ gia đình.
Giò me Nam Nghĩa - Nam Đàn
Bánh Đa xúc hến là một món nhậu quen thuộc vào những dịp hội họp bạn bè của người Nghệ An. Đây cũng là món ăn nhẹ nhàng mà nhiều du khách ưa thích khi đến Nghệ An. Hến được đãi từ sông Lam, tách vỏ béo, xào cùng hành mỡ. Những miếng bánh đa Đô Lương giòn rụm lúc này sẽ đóng vai trò như những chiếc thìa, giúp ta nhẩn nha xúc những con hến ngon lành và cảm nhận hương vị ngọt, thơm, cay, bùi, béo, đầy quyến rũ.Gia vị để ăn cùng bánh đa là lạc giã dập, rau sống và ớt cho những người muốn thêm chút vị cay nồng cho món ăn này.Vị béo, thơm của hến, cay cay của ớt, thanh mát của hẹ hòa cùng vị giòn tan của bánh đa… khiến món ăn dân dã này trở thành món ăn thú vị, được nhiều người ưa thích trong những ngày hè nắng nóng. Với người Nghệ An, ngoài ý nghĩa ẩm thực, món Bánh đa xúc hến còn ngon vì đó là món ăn rất sạch,lại là sản vật quê hương mà hàm chứa trong đó là tiếng gõ mạn thuyền, là bóng thuyền chài lấp ló mỗi buổi sớm mai, rồi có cả ký ức tuổi thơ lưng trần vừa tắm mát vừa bắt hến trên bến sông quê… Văn hóa ẩm thực Nghệ An thân thương là vậy.
Bánh đa xúc hến
Bên cạnh các yếu tố có thể làm thỏa mãn nhu cầu của khách như dịch vụ lưu trú, phong cảnh tham quan… thì ẩm thực góp phần gia tăng đáng kể giá trị cho chuyến đi của khách du lịch, đóng vai trò rất quan trọng tạo dấu ấn khác biệt giữa địa phương này với địa phương khác. Và, qua đó góp phần tạo thêm động lực để họ quyết định đi thăm cũng như quay trở lại điểm đến du lịch.
Mực nháy Cửa Lò là một món ngon khi Du lịch biển Cửa Lò. “Mực Nháy” có nơi còn gọi là “mực nhảy”, tên gọi này dùng để chỉ những con mực được ngư dân vừa bắt lên khỏi nước biển, còn nguyên độ tươi và được đưa vào chế biến và thưởng thức ngay tại chỗ. Đây là một món đặc sản của Nghệ An nói chung, Cửa Lò nói riêng. “Mực nháy” có nhiều cách chế biến. Có cách đơn giản là dùng ngay tại chỗ, câu mực được con nào nướng luôn con ấy trên tán đèn măng sông. Con mực tươi rói nướng lên vừa thơm vừa giòn vừa ngọt, chấm với tương ớt cùng muối tiêu pha chanh, thật sự rất ngon. Mực luộc cũng là cách ăn thông dụng nhưng không lạ miệng bằng ăn tái, du khách thích ăn con nào cầm râu con đó nhúng vào nồi nước đang sôi trong chốc lát rồi vớt ra thưởng thức… Đây là sự trải nghiệm hết sức thú vị với nhiều du khách từ phương xa đến với Nghệ An và Cửa Lò.
Mực nháy Cửa Lò
Trong các loài thủy sản nước ngọt ở Nghệ An, Cá Mát được xem là “đặc sản của những đặc sản” với vị ngọt, vừa lành vừa mát. Cá Mát thường sống ở đầu nguồn sông Giăng, thịt cá sạch, rắn và chắc. Khi ăn sẽ có vị ngọt, chất đắng của lòng cá, vị bùi bùi, béo béo. Đặc biệt, món ăn này còn rất tốt cho sức khỏe. Vì thế, không chỉ người dân địa phương, mà khách du lịch khi du lịch sông Giăng đều rất ưa thích món ăn Cá Mát.
Cá Mát sông Giăng
Bánh Mướt Nghệ An cũng là một món ăn bình dị, dân dã đến lạ thường. Bánh được làm bằng bột gạo tẻ - gạo được ngâm nước rất lâu, sau đó được vớt ra xay nhuyễn và được ủ trong nhiều giờ liền. Bánh thường được làm vào những buổi sáng sớm tinh mơ thì mới kịp cung cấp cho khách. Khác với những món ăn quê khác, Bánh Mướt không thể mang đi xa. Bánh chỉ làm ra và dùng trong ngày. Ở Nghệ An bánh làm ra đến đâu là phục vụ cho khách hàng hết đến đó. Bánh Mướt Nghệ An có hương vị không thể nào quên. Bánh chỉ cần chấm với nước mắm pha chút chanh, ớt là cũng đủ ngon, ăn nó chứ không ngán…Bánh Mướt cũng có thể ăn kèm với thịt nướng, chả lụa…
Bánh mướt xứ Nghệ
Có nhiều món ăn, nhiều loại trái cây cùng có ở nhiều địa phương. Nhưng, điều khác biệt có thể có lại là hương vị và độ ngon khác biệt của sản vật ở một vùng, miền nào đó mà nơi khác không có được. Cam xã Đoài là một loại trái cây như vậy. Được đánh giá là một trong những loại cam ngon nhất. Cam xã Đoài có vị ngọt dịu, thơm, mọng nước. Cam được trồng ở một vùng diện tích rất nhỏ thuộc xã Nghi Diên, huyện Nghi Lộc, Nghệ An. Ngày xưa, Cam Xã Đoài được biết đến là cam dùng để tiến vua - chỉ có vua chúa mới được thưởng thức loại cam này. Có lẽ do điều kiện về thổ nhưỡng, khí hậu…ở đây hợp với loại cam này nên chỉ nơi này trồng mới cho chất lượng cam “đặc biệt” như vậy. "Cam Xã Đoài Xứ Nghệ càng chín lại càng thơm" - đây là một câu hát trong ca khúc Ai vô xứ Nghệ. Quả đúng như vậy, Cam Xã Đoài khi chín có màu vàng sẫm và có mùi thơm rất riêng, nên ta còn nghe câu nói: mùi cam chín thơm phức cả vùng quê là vậy. Cam vào vụ là khoảng tháng 11, 12. Vào mùa này, du khách xa gần đến với Nghệ An, ai cũng muốn mua Cam Xã Đoài thưởng thức và mang về làm quà.
Cam Xã Đoài
Nghệ An nói riêng, xứ Nghệ nói chung là mảnh đất có sự hình thành và phát triển lâu đời từ mấy nghìn năm. Cuộc sống xã hội nông nghiệp cùng với quá trình đấu tranh bảo vệ đất nước, người dân xứ Nghệ đã sáng tạo ra nhiều món ăn gắn liền với hoàn cảnh và điều kiện tự nhiên nơi mình sinh sống. Những món ăn tưởng chừng như quê mùa ấy đã trở thành đặc sản mang đậm nét đẹp văn hóa của con người Xứ nghệ. Trong xu thế giao lưu hội nhập về kinh tế, văn hóa như hiện nay, việc giữ gìn phát huy ẩm thực Nghệ An là điều rất đáng quí, đó không chỉ là giữ gìn vẻ đẹp văn hóa truyền thống, mà còn thể hiện tinh thần và ý thức dân tộc trong mọi thời đại, và là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của quê hương nghệ An trên chặng đường phát triển trong tương lai. Với vai trò quan trọng của văn hóa ẩm thực trong phát triển du lịch, Nghệ An đã và sẽ đẩy mạnh hơn nữa việc tổ chức các Lễ hội ẩm thực, các sự kiện quảng bá ẩm thực trong và ngoài tỉnh, nhằm tạo dựng được hình ảnh những sản phẩm nổi bật; góp phần tạo thêm các địa điểm cung cấp tư liệu văn hóa ẩm thực cho du khách và quảng bá về đất và người Nghệ An.
