Từ những ngày đầu còn gặp vô vàn khó khăn, cùng với sự hỗ trợ của toàn xã hội, thày và trò đã nỗ lực cố gắng vượt lên xây dựng Trường trở thành một trong những đơn vị thực hiện xuất sắc đường lối phương châm giáo dục của Đảng ở thời kỳ đó: “Học đi đôi với hành, giảng dạy gắn liền với lao động sản xuất, nhà trường là trung tâm văn hoá khoa học của địa phương”. Trường đã vinh dự được đón các đồng chí trong Ban Bí thư Trung ương Đảng: Nguyễn Văn Trân, Tố Hữu và Cố Bộ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Văn Huyên về thăm và cổ vũ phong trào thi đua nhà trường. Trong những năm đầu thành lập đã có nhiều thày cô được vinh dự đứng trong đội ngũ của Đảng, đặc biệt đã có 5 anh chị em học sinh khoá 1 được kết nạp vào Đảng tại chi bộ nhà trường .
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, trường phải 2 lần đi sơ tán. Thày trò trường cấp 3 Xuân Trường, nhiều người đã gác bút nghiên lên đường tòng quân đánh Mỹ cứu nước. Nhiều anh chị trưởng thành trong quân đội. Các thày giáo Trần Thế Lộc, Nguyễn Văn Kế và một số anh chị em học sinh đã hiến trọn tuổi xuân của mình cho quê hương đất nước.
61 năm qua, dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền, sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan ban ngành đoàn thể, sự ủng hội tích cực của các tầng lớp nhân dân trong Huyện, sự đoàn kết thống nhất và nỗ lực phấn đấu của tập thể thầy và trò, trường THPT Xuân Trường đã vượt qua nhiều khó khăn thử thách, từng bước trưởng thành vươn lên hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Từ một trường chỉ có 3 lớp 8 (nay là lớp 10) với 149 học sinh, đến nay nhà trường đã có 36 lớp với khoảng 1500 học sinh. Từ những phòng học mái tre, lợp rạ xưa kia nay đã thay thế bằng những dãy nhà cao tầng với những phòng học khang trang, những phòng học bộ môn hiện đại và môi trường cảnh quan sạch đẹp. Công tác xã hội hóa giáo dục được đẩy mạnh, nhà trường đã tranh thủ được sự ủng hộ tích cực của các nguồn lực xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho việc dạy và học. Đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên ngày càng được tăng cường, củng cố nâng cao chất lượng trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Hiện nay 100% cán bộ giáo viên nhà trường đạt chuẩn và trên chuẩn về chuyên môn, có 17 giáo viên đạt trình độ Thạc sĩ, Ban giám hiệu đã có 2 thày có bằng Thạc sỹ. Hiện nay nhà trường có 12 giáo viên đạt chức danh nghề nghiệp hạng II, 68 giáo viên có chức danh nghề nghiệp hạng III.
Chất lượng giáo dục toàn diện của trường ngày càng được nâng cao. Tỷ lệ học sinh tốt nghiệp hàng năm đều vượt trung bình toàn tỉnh, số học sinh đỗ vào các trường đại học, cao đẳng thường xuyên ở tốp cao, trong 5 năm gần đây có 2 em là thủ khoa khối A và khối D của tỉnh Nam Định. Thành tích học sinh giỏi của trường xứng đáng với quê hương hiếu học đúng như câu được lưu truyền “Đông Cổ Am - Nam Hành Thiện”. Hàng năm có nhiều học sinh dự thi học sinh giỏi đạt giải cấp Tỉnh, trường liên tục được nhận cờ thưởng thành tích đồng đội. Trường đã có 4 học sinh đạt giải thi học sinh giỏi quốc gia đó là các anh: Đỗ Chí Công xã Thọ Nghiệp Giải Nhì môn Toán toàn miền Bắc năm 1971, Nguyễn Hoàng Hạnh xã Xuân Châu - Giải Ba môn Văn toàn quốc năm 1971, Nguyễn Xuân Thành xã Xuân Hồng giải Ba môn Vật lý toàn quốc năm 1987 nay là Vụ trưởng vụ Giáo dục trung học Bộ GDĐT, Đặng Vũ Nam xã Xuân Hồng Giải Ba môn Hoá học toàn quốc năm 1991.
Trong hơn nửa thế kỷ xây dựng và phát triển, nhà trường đã có hàng chục ngàn học sinh tốt nghiệp, theo học các trường Đại học, Cao đẳng và THCN, đang công tác, lao động học tập trên khắp mọi miền đất nước. Có rất nhiều học sinh của trường đã trở thành những giáo sư, viện sĩ, nhà chính trị, nhà văn, nhà thơ, tướng lĩnh cao cấp, doanh nhân giỏi thành công trên nhiều lĩnh vực, đảm nhiệm nhiều trọng trách trong các cơ quan của Đảng, Nhà nước, của Tỉnh và của huyện Xuân Trường.
Với những thành tích trên, nhiều năm liên tục trường THPT Xuân Trường đã được công nhận là đơn vị thi đua Xuất sắc của ngành Giáo dục và Đào tạo Nam Định. Các tổ chuyên môn liên tục được công nhận là tổ lao động xuất sắc, tổ Văn nhiều năm liền được công nhận tổ Lao động xã hội chủ nghĩa; 10 thày cô giáo đã được Thủ tướng chính phủ tặng Bằng khen như: cô Hoàng Thị Thanh, cô Trần Thị Tân, Thày Nguyễn Ngọc Đảng, thày Nguyễn Văn Phiếu, thày Hoàng Trọng Sâm…, 25 thày cô đã được Bộ trưởng bộ Giáo dục - Đào tạo tặng bằng khen, nhiều thày cô được phong tặng giáo viên Giỏi, chiến sĩ thi đua các cấp, cô giáo Hoàng Thị Thanh nguyên Hiệu trưởng nhà trường đã được tặng thưởng Huân chương lao động hạng Ba.
Trường đã được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động Hạng Ba năm 1997, Huân chương Lao động Hạng Nhì năm 2002, Huân chương Lao động Hạng Nhất năm 2011. Nhà trường cũng đã được được Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thủ tướng Chính Phủ nhiều lần tặng Bằng Khen. Ngày 09 tháng 11 năm 2006 trường THPT Xuân Trường được Chủ tịch UBND tỉnh Nam Định ký quyết định công nhận đạt danh hiệu trường Chuẩn Quốc gia bậc trung học phổ thông giai đoạn 2001 - 2010, tháng 10 năm 2010 trường đã được Chủ tịch UBND tỉnh Nam Định ký quyết định công nhận “Cơ sở giáo dục đạt tiêu chuẩn chất lượng giáo dục cấp độ 3” - cấp độ cao nhất trong giáo dục và đào tạo. Những thành tích của nhà trường đã góp phần quan trọng cùng với Đảng bộ và nhân dân trong Huyện hoàn thành tốt các nhiệm vụ chính trị của địa phương, tô thắm thêm truyền thống của ngôi trường mà tên gọi của nó đã gắn liền với sự hình thành và phát triển của Huyện Xuân Trường và truyền thống hiếu học, học giỏi của quê hương Xuân Trường.
Sau 61 năm với sự phấn đấu, nỗ lực không ngừng nghỉ của thầy và trò nhà trường, trường THPT Xuân Trường đã phát triển cả về qui mô, cơ sở vật chất, về đội ngũ, về chất lượng giáo dục và hiệu quả đào tạo. Bài học kinh nghiệm đúc kết trong suốt chặng đường đã qua của trường THPT Xuân Trường là: phải quán triệt đường lối, quan điểm của Đảng về giáo dục và đào tạo, đặc biệt là về mục tiêu chiến lược con người được thể hiện trong tất cả các Nghị quyết của Đảng qua các thời kỳ. Phát huy vai trò lãnh đạo toàn diện của chi bộ Đảng, vai trò chức năng của các tổ chức quần chúng trong trường; Phải xây dựng đội ngũ giáo viên thực sự là một tập thể sư phạm mẫu mực, trong sáng toàn tâm, toàn ý cho sự nghiệp trồng người. Làm tốt công tác xã hội hóa giáo dục, tranh thủ được sự quan tâm giúp đỡ của các cấp, các ngành, các tổ chức kinh tế xã hội, của nhân dân địa phương, đặc biệt là các thày cô giáo, các thế hệ học sinh, của Ban đại diện cha mẹ học sinh nhà trường, thực hiện tốt các nhiệm vụ chính trị xã hội tại địa phương; quan tâm xây dựng cơ sở vật chất, thiết bị kĩ thuật khang trang, hiện đại đủ sức đáp ứng cho các yêu cầu dạy - học và các hoạt động toàn diện của trường. Duy trì tốt kỷ cương nền nếp của thày và trò; Thực hiện tốt các cuộc vận động, các phong trào thi đua do ngành và địa phương phát động.
Đại diện Nam đồng bằng sông Hồng
