Ảnh minh họa - VNHN
Điểm nghẽn đầu tiên cần tháo gỡ là khơi thông, loại bỏ rào cản cho hàng nghìn dự án (bao gồm dự án đầu tư công, đầu tư tư nhân) đang treo trên khắp cả nước, đang bị tắc nghẽn do pháp luật chồng lấn, không tương thích. Bên cạnh đó là tập hợp các điểm nghẽn trong môi trường kinh doanh mà các hiệp hội doanh nghiệp kiến nghị nhiều năm nay mà không có phản hồi. Tiếp theo, tập trung xây dựng thể chế để phát triển 5 thị trường nhân tố sản xuất để nguồn lực được phân bổ theo cơ chế thị trường và tôn trọng các quy luật giá trị. Khuyến khích, bảo vệ sự sáng tạo ở địa phương. Bên cạnh đó, vấn đề phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương cũng cần được đẩy mạnh trên cơ sở làm rõ hơn, cụ thể và rạch ròi hơn.
Liên quan tới vấn đề thể chế, mới đây, ngày 11/2/2025, phát biểu khai mạc tại hội thảo “Điểm nghẽn thể chế và các giải pháp đột phá để phát triển”, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trương Hải Long nhấn mạnh, thể chế không chỉ là khung khổ pháp lý, mà còn là động lực quan trọng định hướng và thúc đẩy sự phát triển KT-XH… Tuy nhiên, thể chế hiện nay chưa theo kịp tiến trình phát triển, việc tồn tại những điểm nghẽn, những rào cản về cơ chế, chính sách đang làm chậm sự phát triển của đất nước. Theo ông Trương Hải Long, để góp phần hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia phát triển, cần các giải pháp đột phá, sáng tạo để khơi thông các điểm nghẽn về thể chế hiện nay...
Cũng tại hội thảo này, nhiều ý kiến thiết thực đã được nêu ra: TS. Phan Đăng Tuất, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam cho rằng, hiện có 3 điểm nghẽn lớn: Thứ nhất là điểm nghẽn về tư duy (siêu vĩ); thứ hai là điểm nghẽn "trung vĩ", chính là câu chuyện về những văn bản pháp luật hiện nay; thứ 3 là điểm nghẽn "siêu vi" - văn bản hướng dẫn. Những văn bản này được sinh ra từ luật khung, luật ống, các nghị định, trong đó có những văn bản chạy theo lợi ích cục bộ của từng cơ quan, sau đó được triển khai bằng thông tư, chỉ thị, hướng dẫn rối rắm, phức tạp. Trong khi đó, theo Chủ tịch Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trần Anh Tuấn, quá trình phát triển đất nước hiện nay, từ tư duy cho đến hoàn thiện thể chế vẫn chậm đổi mới, đang trở thành lực cản lớn, tạo nên các điểm nghẽn, kìm hãm sự phát triển chung…
Tại Nghị quyết số 76/NQ-CP về Chương trình tổng thể cải cách hành chính Nhà nước giai đoạn 2021-2030 ngày 15/7/2021 của Chính phủ đã nêu rõ 6 nội dung cần tập trung thực hiện, gồm: Cải cách thể chế; Cải cách thủ tục hành chính; Cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước; Cải cách chế độ công vụ; Cải cách tài chính công và Xây dựng, phát triển Chính phủ điện tử, Chính phủ số. Trong đó, cải cách thể chế - theo tinh thần của Thông báo số 25/TB-VPCP ngày 24/1/2025 của Văn phòng Chính phủ - bao gồm những nội dung cụ thể là: Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các cấp, các ngành; Kiểm soát chặt chẽ và cắt giảm, đơn giản hóa TTHC, giảm phiền hà, chi phí cho người dân, doanh nghiệp; Hoàn thiện khung khổ pháp lý phục vụ thực hiện các nhiệm vụ xây dựng, phát triển Chính phủ điện tử, Chính phủ số.
Với vấn đề tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế: Trọng tâm là tập trung xây dựng, hoàn thiện hệ thống thể chế của nền hành chính và nâng cao hiệu lực, hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật. Mục tiêu chung của cải cách thể chế là tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống thể chế của nền hành chính nhà nước, đồng bộ trên tất cả các lĩnh vực; nâng cao chất lượng thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng bộ, hiện đại, hội nhập, trọng tâm là thị trường các yếu tố sản xuất, nhất là thị trường quyền sử dụng đất, khoa học, công nghệ; tạo được bước đột phá trong huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực để thúc đẩy phát triển đất nước; tổ chức thi hành pháp luật nghiêm minh, hiệu quả, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cá nhân, tổ chức và xã hội. Trong đó, mục tiêu đến năm 2025 là: (1) Cơ bản hoàn thiện hệ thống thể chế của nền hành chính nhà nước, trọng tâm là thể chế về tổ chức bộ máy và quản lý cán bộ, công chức, viên chức, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và năng lực kiến tạo phát triển. (2) Tiếp tục hoàn thiện thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giải quyết tốt hơn mối quan hệ giữa Nhà nước và thị trường; tập trung ưu tiên hoàn thiện đồng bộ, có chất lượng và tổ chức thực hiện tốt hệ thống luật pháp, cơ chế, chính sách, tạo lập môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, lành mạnh, công bằng cho mọi thành phần kinh tế, thức đẩy đổi mới sáng tạo. (3) Hoàn thiện thể chế và các khung khổ pháp lý để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số, phục vụ có hiệu quả việc xây dựng, phát triển Chính phủ số, nền kinh tế số và xã hội số. Và mục tiêu đến năm 2030 là hoàn thiện toàn diện, đồng bộ và vận hành có hiệu quả thể chế của nền hành chính hiện đại, thể chế phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo được bước đột phá trong huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực để thúc đẩy phát triển đất nước.
Để thực hiện các mục tiêu đó, 4 nhiệm vụ chính cần được triển khai, bao gồm:
1. Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống thể chế, chính sách pháp luật về tổ chức bộ máy hành chính, chế độ công vụ đầy đủ, đồng bộ trên cơ sở Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Cán bộ, công chức, Luật Viên chức. Tiếp tục thể chế hóa các quy định của Hiến pháp về quyền con người, quyền công dân, quyền và nghĩa vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị-xã hội, xã hội-nghề nghiệp.
2. Xây dựng, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Vấn đề này gồm có các nhiệm vụ cụ thể: (1) Hoàn thiện thể chế về sở hữu, bảo đảm thể chế hóa đầy đủ quyền sở hữu tài sản của Nhà nước, tổ chức và cá nhân đã được quy định trong Hiến pháp năm 2013; thể chế về phát triển các thành phần kinh tế, các loại hình doanh nghiệp, các yếu tố thị trường và các loại thị trường, bảo đảm mọi người dân, doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế đều hoạt động theo cơ chế thị trường, bình đẳng và cạnh tranh lành mạnh theo pháp luật; thể chế gắn kết tăng trưởng kinh tế với bảo đảm phát triển bền vững, tiến bộ và công bằng xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; thể chế đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế. (2) Hoàn thiện về thể chế thu hút đầu tư, huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực và thể chế về phân phối kết quả làm ra để giải phóng sức sản xuất, tạo động lực và nguồn lực cho tăng trưởng, phát triển. (3) Sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện pháp luật về đất đai, tài nguyên để huy động, phân bổ và sử dụng hiệu quả đất đai, tài nguyên, khắc phục tình trạng tranh chấp, khiếu kiện, tham nhũng, lãng phí trong lĩnh vực này. Công khai, minh bạch việc quản lý, sử dụng đất công; tăng cường giám sát, quản lý chặt chẽ, nâng cao hiệu quả sử dụng đất giao cho các cộng đồng và doanh nghiệp nhà nước. (4) Rà soát, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách phát triển mạnh mẽ thị trường khoa học và công nghệ với xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về khoa học và công nghệ. (5) Xây dựng, hoàn thiện khung khổ pháp lý, thử nghiệm cơ chế, chính sách đặc thù để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số, kinh tế số, sản xuất thông minh, các mô hình sản xuất kinh doanh mới, kinh tế chia sẻ, thương mại điện tử, khởi nghiệp sáng tạo.
Về phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và chính quyền địa phương: Hiện cũng còn tồn tại những bất cập cần phải điều chỉnh. Ngày 22/10/2024 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành văn bản số 856/TTg-TCCV yêu cầu Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước.
Có thể nói, nhận thức về vai trò của Chính phủ trong kinh tế thị trường hiện nay là chưa đầy đủ, để từ đó có thể thiết kế cơ cấu tổ chức của Chính phủ cho phù hợp theo hướng “Chính phủ nhỏ, xã hội lớn”; “Chính phủ lái thuyền mà không chèo thuyền”. Điều này cũng có nghĩa là, việc của địa phương phải để địa phương quyết, thực hiện và chịu trách nhiệm; đẩy mạnh phân quyền, phân định rõ thẩm quyền giữa Trung ương với chính quyền địa phương. Không nên coi chính quyền địa phương là cánh tay vươn dài của Trung ương. Cũng với quan điểm như vậy, TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cho rằng, phải phân cấp, phân quyền theo một mô hình triệt để, đó là mô hình bổ trợ. Cái gì địa phương làm được thì phân hết cho địa phương, chỉ những gì địa phương không làm được mới phân cho Trung ương. Đã phân cho địa phương là địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm.
Trong khi các cơ quan Trung ương chủ động hoàn thiện các quy định về quy hoạch, tiêu chuẩn, quy chuẩn, tiêu chí, điều kiện, định mức kinh tế - kỹ thuật, cơ chế quản lý giá trên cơ sở quy định của Luật giá và các văn bản hướng dẫn bảo đảm thực hiện thống nhất, đồng bộ, hiệu quả trên phạm vi cả nước; Đồng thời tăng cường hướng dẫn, kiểm tra và định kỳ đánh giá việc thực hiện các nội dung đã phân cấp, phân quyền và đề xuất các nội dung sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với trình độ quản lý, khả năng và điều kiện thực hiện phân cấp, phân quyền của từng vùng, miền, địa phương trong từng giai đoạn đối với từng ngành, lĩnh vực; thì chính quyền các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương tập trung nâng cao năng lực tổ chức thực thi chính sách, pháp luật để giải quyết kịp thời, có hiệu quả các công việc của người dân, doanh nghiệp; nâng cao trách nhiệm giải trình, tính minh bạch, công khai với người dân và với cơ quan cấp trên trong thực hiện nhiệm vụ. Chịu trách nhiệm trước pháp luật và cơ quan nhà nước cấp trên trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn đã được phân cấp, phân quyền; rà soát tổ chức bộ máy, vị trí việc làm, xác định số lượng biên chế phù hợp với nhiệm vụ, quyền hạn được giao…
Theo hướng đó, các bộ, ngành, địa phương cần kịp thời triển khai các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước về CCHC, nhất là triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22 tháng 12 năm 2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và các Nghị quyết số 01/NQ-CP, 02/NQ-CP ngày 08 tháng 01 năm 2025, 03/NQ-CP ngày 09 tháng 01 năm 2025 của Chính phủ, trong đó tập trung vào các giải pháp đột phá về cải cách thể chế, cắt giảm, đơn giản hóa TTHC để tháo gỡ các điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực đổi mới sáng tạo, làm chủ công nghệ cao, công nghệ mới, tiên tiến, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Đồng thời, tập trung nguồn lực triển khai có hiệu quả Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25 tháng 10 năm 2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về "Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả"; rà soát, đề xuất các phương án sắp xếp cơ cấu tổ chức các cơ quan, đơn vị theo định hướng của Ban Chỉ đạo Trung ương, bảo đảm tinh gọn, hiệu năng và hiệu quả; rà soát và ban hành các văn bản theo thẩm quyền và trình cấp có thẩm quyền ban hành văn bản để thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về xử lý các nội dung pháp lý liên quan đến tổ chức bộ máy để đảm bảo duy trì hoạt động bình thường của cơ quan, đơn vị mình sau khi thực hiện sắp xếp bộ máy. Hoàn thiện các quy định pháp luật để đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các cấp, các ngành trong thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước./.
TS Nguyễn Xuân Vinh
