PGS.TS Nguyễn Thái Sơn sinh ra và lớn lên ở thị trấn Lim, Vân Tương, Tiên Du, Bắc Ninh. Tốt nghiệp Học viện Quân y với thành tích xuất sắc, anh được giữ lại trường làm giảng viên. Năm 1994, anh đỗ lớp học viên cao học chuyên ngành vi sinh y học và bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ năm 1996. Đến năm 1998, anh tiếp tục đăng ký học NCS tại Học viện Quân y chuyên ngành Vi sinh y học. Tháng 9/2000, anh được cử làm nghiên cứu viên, thực tập sinh khoa học tại ĐH Lund, Thụy Điển. Về nước, Nguyễn Thái Sơn bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Vi sinh y học tại HVQY vào năm 2002. Năm 2004, anh tiếp tục sang học về cách phát hiện tác nhân có nguy cơ cao trong khủng bố sinh học (NBC) tại ĐH Nagasaki (Nhật Bản), rồi tham gia tập huấn mạng lưới giám sát vi khuẩn Salmonella tại ĐH Chulalongkorn (Thái Lan) năm 2009. Đến năm 2010, anh học thêm về chẩn đoán phân tử vi khuẩn lao và vi khuẩn lao kháng thuốc tại Viện Sức khỏe Xã hội & Môi trường Hà Lan. Từ mong muốn chuẩn hóa phòng xét nghiệm của Bộ môn – Khoa Vi sinh, Bệnh viện QY 103, anh tham gia khóa đào tạo “Quản lý phòng xét nghiệm y học” dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia Hoa Kỳ (2012). Trong công tác quản lý, từ năm 2002, anh được bầu làm Phó Chủ nhiệm Bộ môn Vi sinh Bệnh viện 103, kiêm Trưởng phòng Vi sinh - Trung tâm Y dược học quân sự, HVQY. Từ năm 2007 đến nay, anh được bổ nhiệm làm Chủ nhiệm Bộ môn Vi sinh, Bệnh viện Quân y 103, HVQY và năm 2015, anh đảm nhiệm thêm cương vị là Trưởng khoa Vi sinh vật, Bệnh viện Quân y 103. Đặc biệt, năm 2010, anh đã vinh dự được Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước công nhận chức danh Phó Giáo sư ngành Y cho sự nghiệp hơn 20 năm cống hiến cho nền khoa học, giáo dục nước nhà.
Là cán bộ nghiên cứu chuyên sâu về Vi sinh y học, PGS.TS Nguyễn Thái Sơn tập trung hướng nghiên cứu chính về các lĩnh vực: Chẩn đoán tác nhân gây bệnh mới hoặc nguy hiểm; Nghiên cứu giám sát tính kháng thuốc của vi khuẩn gây bệnh; Phát triển kỹ thuật mới và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật phục vụ lâm sàng. Từ những hướng nghiên cứu trên, anh đã chủ trì và hoàn thành 2 đề tài NCKH cấp Nhà nước; Chủ nhiệm 4 đề tài cấp Bộ quốc phòng về nghiên cứu các biện pháp phòng chống tác nhân gây bệnh nguy hiểm, xây dựng ngân hàng gen các mầm bệnh trong quân đội; Chủ trì 1 đề tài hợp tác với Đan Mạch về nguồn gốc các vi khuẩn gây viêm đường tiết niệu; 1 dự án hợp tác với Nhật Bản về giám sát vi khuẩn kháng thuốc trong bệnh viện. Nhận thấy tình hình kháng thuốc kháng sinh của vi khuẩn gây bệnh ngày càng gia tăng ở Việt Nam, anh chủ động kết nối với các chuyên gia của Viện nghiên cứu các bệnh truyền nhiễm quốc gia Nhật Bản (NIID) để hợp tác nghiên cứu về các phương pháp giám sát vi khuẩn kháng thuốc, đồng thời là đầu mối liên lạc cho thỏa thuận hợp tác giám sát vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh được ký giữa Học viện Quân y và Viện nghiên cứu các bệnh truyền nhiễm quốc gia Nhật Bản từ năm 2018. Nhiều công trình của anh đã được áp dụng vào thực tiễn như: Chẩn đoán lao bằng kỹ thuật PCR đa mồi; Phát hiện vi khuẩn than và dịch hạch gây dịch nguy hiểm bằng kỹ thuật PCR đa mồi hay sáng kiến cải tiến kỹ thuật: “Chế tạo mô hình đặt kháng sinh đồ phát hiện vi khuẩn kháng thuốc phổ rộng”. Ngoài ra, anh là tác giả của 3 công trình được cấp bằng độc quyền Giải pháp hữu ích do Cục Sở hữu Trí tuệ cấp, gồm các công trình có tên: “Bộ Kit PCR đa mồi để phát hiện vi khuẩn lao và các cặp mồi oligonucleoit được sử dụng trong bộ kit này”, “Kit realtime-PCR đa mồi chẩn đoán nhanh vi rút Ebola Zaire” và “Kit PCR đa mồi để chẩn đoán đồng thời vi khuẩn than Bacillus anthracis và dịch hạch Yersinia pestis và plasmit tái tổ hợp dùng làm đối chứng nội kiểm trong kit này”. Bên cạnh đó, PGS.TS Nguyễn Thái Sơn đã viết trên 100 bài báo khoa học được đăng tải trang trọng trên các tạp chí chuyên khảo uy tín trong nước và quốc tế. Trong đó, anh đã đề cập đến các nội dung: Ứng dụng vi sinh học phân tử chẩn đoán các vi khuẩn gây bệnh, chẩn đoán nhanh các mầm bệnh nguy hiểm, nguy cơ khủng bố và gây dịch; Đánh giá hiệu quả của vacxin phòng bệnh trên người; Giám sát kháng thuốc kháng sinh của vi khuẩn gây bệnh…
Đặc biệt, PGS.TS Nguyễn Thái Sơn là chuyên gia y tế - quân sự cho nước CHDCND Lào cuối năm 2004, đầu năm 2005. Anh đã trực tiếp đào tạo đội ngũ nhân viên của Khoa Xét nghiệm Bệnh viện 103 quân đội Lào và tham gia dự trù thiết bị thành lập phòng xét nghiệm Vi sinh tại đây cũng như viết giáo trình hướng dẫn xét nghiệm bằng hai thứ tiếng Việt - Lào.
Hơn 30 năm tham gia công tác đào tạo, PGS.TS Nguyễn Thái Sơn đã giảng dạy, hướng dẫn nhiều lớp sinh viên, học viên trên mọi miền đất nước. Anh đã hướng dẫn chính bảo vệ thành công 4 Tiến sĩ, 26 học viên Cao học đã cấp bằng Thạc sĩ; hướng dẫn 20 nhóm học viên dài hạn làm nghiên cứu và hội thao kỹ thuật; Trong đó, có 2 nhóm đã đạt Giải nhất Giải thưởng Sáng tạo kỹ thuật Việt Nam (VIFOTEX), 1 Giải Nhì và 1 Giải Ba các trường ĐH, CĐ Y toàn quốc năm 2014, 1 nhóm đạt Giải Nhì sinh viên nghiên cứu khoa học toàn quốc năm 2020, 2 Giải Ba năm 2007 và 2010. Ngoài ra, PGS.TS Nguyễn Thái Sơn còn tham gia viết sách, biên soạn nhiều tài liệu, giáo trình có giá trị thực tiễn cao khi áp dụng vào giảng dạy. Giáo trình “Vi sinh y học” dùng cho bậc Đại học và giáo trình “Một số hướng dẫn và qui trình cơ bản trong Vi sinh lâm sàng” dùng cho đào tạo Sau Đại học do anh chủ biên và một số giáo trình tham gia biên soạn như “Thực hành Vi sinh y học”, “Helicobacter pylori và bệnh dạ dày - tá tràng”, “Hướng dẫn thực hành tư vấn xét nghiệm HIV trong Quân đội” đã góp sức đào tạo nhiều thế hệ bác sĩ đa khoa và chuyên khoa có trình độ cao”; Đặc biệt là tài liệu “Phòng chống vũ khí sinh học” có giá trị cho việc phòng chống khủng bố sinh học trong lĩnh vực y học quân sự và gần đây là các qui trình hướng dẫn cùng nhiều video clip hướng dẫn lấy mẫu, xét nghiệm phục vụ phòng chống dịch COVID-19 trong quân đội. Anh còn là tác giả của 2 chương sách của nhà xuất bản quốc tế uy tín Elsevier về virus ZIKA, một virus mới nổi gần đây phục vụ phòng chống các bệnh dịch mới nổi nguy hiểm cho cộng đồng.
Nỗ lực, phấn đấu cống hiến bằng cả trái tim, tấm lòng một thầy thuốc, nhà giáo, nhà khoa học tâm huyết , PGS.TS Nguyễn Thái Sơn vinh dự được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý : Thầy thuốc Ưu tú, Bằng khen Tham gia Cụm Công trình Ghép tạng được Giải thưởng Hồ Chí Minh – Phục vụ ca ghép gan trên người đầu tiên tại Việt Nam; Bằng khen tham gia Phục vụ ca ghép tim đầu tiên trên người tại Việt Nam; Bằng khen tham gia phục vụ ca ghép tụy – thận đầu tiên trên người tại Việt Nam; Bằng khen về thành tích hướng dẫn sinh viên NCKH của Bộ GD & ĐT; Kỷ niệm chương Vì thế hệ trẻ của Trung ương Đoàn TNCSHCM; Nhà giáo giỏi cấp Bộ Quốc phòng; Bằng Lao động sáng tạo của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam; Bằng khen Thành tích xuất sắc trong phòng chống dịch COVID-19…
