PGS.TS Trần Thị Như Mai sinh ra và lớn lên tại Thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến. Chồng chị cũng là người Hà Nội, quê gốc anh là tại làng Khương Thượng cổ kính, thanh lịch. Hiện nay, anh chị và gia đình đều đang sinh sống tại đây. Tốt nghiệp phổ thông, chị dự thi và đỗ vào trường ĐH Tổng hợp Hà Nội. Năm 1978, chị tốt nghiệp khoa Hóa học và được nhà trường giữ lại làm giảng viên phụ trách công tác giảng dạy. Nơi đây, PGS.TS Trần Thị Như Mai luôn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được cấp trên giao phó, hết lòng với công tác đào tạo, truyền thụ tri thức cho đội ngũ sinh viên, học sinh chuyên hóa của hệ THPT, học viên cao học và NCS. Năm 1993, chị bảo vệ thành công luận án TS Hóa học và năm 1996 được cử đi trao đổi khoa học tại CH Pháp. Với những thành tích nổi bật trong công tác đào tạo, NCKH, năm 2002, chị vinh dự được HĐCDGSNN phong tặng học hàm PGS và năm 2010, chị được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nhà giáo Ưu tú. Chị nghỉ hưu ở tuổi 62, nhưng với độ chín trong nghề nghiệp và hơn nữa với uy tín trong nhiều lĩnh vực chuyên môn sâu chị vẫn thầm lặng làm việc, làm việc không ngừng trong công tác đào tạo và NCKH trong các lĩnh vực Hóa học, vật liệu mới, năng lượng, hóa dược, dầu khí, môi trường...
Đến nay, PGS.TS Trần Thị Như Mai đã chủ trì 11 đề tài các cấp trong đó có 2 đề tài cấp Nhà nước, 4 đề tài cấp ĐHQG, 2 đề tài nghiên cứu cơ bản, 2 đề tài hợp tác với Tập đoàn Dầu Khí và 1 đề tài cấp Trường. Bên cạnh đó, chị cũng đã tham gia 5 đề tài trong đó có 2 đề tài cấp Bộ và 3 đề tài cấp Nhà nước. Đồng thời, chị cũng đã công bố hơn 120 bài báo khoa học trên các Tạp chí trong nước và các bài báo khoa học trên các Tạp chí uy tín trên thế giới. Những đề tài của PGS. Mai luôn được ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực về xúc tác hấp phụ, năng lượng sinh học, dầu khí, hóa dược và môi trường với mục tiêu góp phần xây dựng định hướng, chiến lược để phát triển nền KHCN và năng lượng Việt Nam. Đặc biệt, chị đã xuất bản 2 cuốn sách: Hóa học và Công nghệ Hóa dầu và Xúc tác mao quản trong công tác giảng dạy chuyên ngành Hóa hữu cơ. Hiện nay, PGS. Mai đang tập trung chấm nhiều luận án TS về các lĩnh vực quan trọng như: Hóa dược, Hóa sinh, Vật liệu, Vật lý, Hóa hữu cơ…hướng dẫn Nghiên cứu sinh, Thạc sĩ về Thuốc bảo vệ thực vật. Chị cũng thường xuyên là thành viên trong các hội đồng tư vấn xây dựng các nhiệm vụ khoa học chiến lược cho các Bộ ngành như Bộ KH & CN, Bộ Công Thương, Bộ GD & ĐT... Có thể nói, những đóng góp trong công tác giảng dạy của PGS.TS Trần Thị Như Mai luôn có những ảnh hưởng sâu rộng, mang tầm chiến lược phát triển đất nước một cách hết sức rõ ràng. Nhiều hướng nghiên cứu vừa mang tính cơ bản vừa định hướng ứng dụng ở trình độ công nghệ cao như: Nghiên cứu chế tạo cảm biến khí etylen C2H4 trên cơ sở oxít bán dẫn loại p (Cr2O3, NiO, Co3O4) cấu trúc nano nhằm ứng dụng trong lĩnh vực giám sát độ chín các loại quả; Nghiên cứu chế tạo vật liệu dệt tự làm sạch, tính kháng khuẩn cao có sử dụng nano oxit kim loại; Nghiên cứu tổng hợp vật liệu plasmonic kim loại nitride MN (M=Zr, Ti) nhằm nâng cao hiệu suất chuyển đổi quang - nhiệt định hướng ứng dụng phơi sấy các sản phẩm nông nghiệp… Bên cạnh đó, PGS.TS Trần Thị Như Mai cũng thường xuyên làm Chủ tịch hoặc phản biện trong các Hội đồng tư vấn và phản biện để xây dựng các định hướng phát triển về GD & ĐT; về các lĩnh vực KHCN mới như: Năng lượng mới, năng lượng tái tạo, Khai thác và chế biến dầu khí, Chương trình Hóa dược Việt Nam, Kiểm soát và xử lí môi trường, Vật liệu mới...
Trong công tác đào tạo, PGS.TS Trần Thị Như Mai đã tham gia hướng dẫn 13 TS bảo vệ thành công luận án. Nhiều học trò của chị hiện đã thành đạt và trở thành những cán bộ kỹ sư, nhà khoa học, nhà giáo công tác tại nhiều trường ĐH, nhiều Viện cũng như các cơ quan, đơn vị NCKH trên khắp mọi miền Tổ quốc như: ĐH Quy Nhơn, ĐH KHTN (ĐHQG Hà Nội), ĐH Bách khoa Hà Nội; HV Nông nghiệp Việt Nam; Viện Dầu khí (Tập đoàn Dầu khí), Văn phòng Chính phủ, ĐH Hải Phòng, Cục Hóa chất (Bộ Công thương), ĐH Sư phạm (ĐH Đà Nẵng), Sở NN & PTNT Bắc Ninh, Bộ TN & MT... Những học trò của PGS.TS Trần Thị Như Mai hiện đang làm việc trên khắp mọi lĩnh vực của đất nước, từ khoa học công nghệ, dầu khí, hóa dược, công thương đến điện tử, môi trường.
Với sự từng trải và giàu nhiệt tâm trong công tác giáo dục đào tạo, chị đang góp phần xây dựng một số nội dung trong chương trình đổi mới giáo dục phổ thông. Chị cũng luôn được biết đến là người có tấm lòng nhân ái, hết lòng sẻ chia cùng những hoàn cảnh khó khăn. Nhiều năm qua, ngoài việc xây dựng quỹ khuyến học để khen thưởng học sinh giỏi, học sinh xuất sắc, học sinh có thành tích trong các cuộc thi học sinh giỏi trong khu dân cư, PGS.TS Trần Thị Như Mai đặc biệt quan tâm và dành nguồn tài trợ của chị từ những hoạt động của các dự án giáo dục và đào tạo mà chị đang thực hiện để làm phần thưởng, tài trợ, học bổng cho các cháu có hoàn cảnh khó khăn, các cháu vươn lên trong học tập. Tại nơi ở của chị và gia đình, chị cũng dành nhiều tâm huyết đóng góp cho công tác khuyến học tại khu dân cư của phường Khương Thượng, Q. Đống Đa và đã vinh dự được trao tặng Giấy khen.
Ghi nhận những dấu ấn đóng góp sâu đậm của PGS.TS Trần Thị Như Mai trong công tác đào tạo và nghiên cứu, Đảng, Nhà nước, lãnh đạo các Bộ, Ban ngành đã trao tặng chị nhiều danh hiệu, phần thưởng cao quý như: Huân chương Lao động hạng Ba; Danh hiệu Nhà giáo Ưu tú; Nhiều Bằng khen của Bộ trưởng Bộ GD & ĐT về công tác tham gia tuyển chọn học sinh giỏi quốc gia, quốc tế hệ THPT và huấn luyện đội tuyển thi Olympic Hóa học quốc tế… Và mới đây, năm 2021, Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam đã vinh danh PGS.TS Trần Thị Như Mai là một trong những nhà khoa học tiêu biểu của chương trình : “Nhà khoa học, Nhà quản lý đạo đức toàn cầu theo tiêu chí UNESCO”.
Có thể nói, dấu ấn xuyên suốt chặng đường tận tụy làm việc, nghiên cứu đã qua của PGS.TS Trần Thị Như Mai luôn nổi bật định hướng đào tạo kết nối với cuộc sống, nghiên cứu gắn liền với thực tiễn. Từ định hướng đó, những cống hiến của PGS.TS Trần Thị Như Mai đã song hành cùng sự phát triển khoa học kỹ thuật, khoa học công nghệ của đất nước và tiếp cận trình độ khoa học kỹ thuật công nghệ cao trên thế giới.
