Lạc tiên – thảo dược giúp thư giãn, an thần và điều trị chứng mất ngủ

Lạc tiên hay còn có tên Tây phiên liên, nhãn lồng, dây bầu đường, dây chùm bao… được biết đến là loại thảo dược giúp thư giãn, giảm căng thẳng và giúp ngủ ngon. Hiện nay, với sự phát triển của khoa học công nghệ, Lạc tiên còn được nghiên cứu trở sản phẩm bổ trợ dinh dưỡng, phù hợp với cuộc sống hiện đại ngày nay.

Đặc điểm sinh thái của cây Lạc tiên

Lạc tiên (tên khoa học là Passiflora foetida), thuộc Họ Lạc tiên (Passifloraceae) là loài cây bản địa của châu Mỹ, có nguồn gốc ở Peru - là nơi người Tây Ban Nha phát hiện ra nó vào năm 1569. Loài lạc tiên này được du nhập vào các vùng nhiệt đới trên toàn thế giới như Đông Nam Á và Hawaii. Ở Việt Nam, có tới 15 loài mọc ở nhiều vùng đất nổi tiếng có thảo dược quý như tỉnh Hoà Bình, Bắc Giang, Thừa Thiên, Quảng Nam, Đà Nẵng…

Cây Lạc tiên ngoài thiên nhiên

Đặc điểm sinh thái là loại dây leo bằng tua cuốn, mọc ven đường trong rừng hoặc những vùng núi cao từ 100m trở lên. Thân mềm tròn và rỗng, có lông thưa. Lá mọc so le, chia 3 thùy, thùy giữa lớn hơn hai thùy bên, mép uốn lượn có lông mịn. Gốc lá hình tim, đầu lá nhọn. Hoa to, đều, lưỡng tính, mọc riêng lẻ ở kẽ lá, 5 cánh, màu trắng hoặc hơi tím. Quả mọng, hình trứng, dài độ 3cm, bao bọc bởi tổng bao lá bắc tồn tại. Mùa ra hoa: tháng 5 – 7; Mùa ra quả: Tháng 8 – 10.

Quản chín của cây từ xưa dân gian đã dùng để ăn và làm nước giải khát, phần trên mặt đất dùng làm thuốc. Để làm thuốc, người ta thu hái các bộ phận trên mặt đất, rửa sạch, phơi khô, cắt đoạn 3 – 5cm. Trước khi dùng sao hơi vàng, dùng dần với mục đích làm thuốc an thần, chữa bệnh mất ngủ, suy nhược thần kinh…

Ngày nay, nhu cầu sử dụng dược liệu này của người tiêu dùng ngày càng cao, nhiều trung tâm và cơ sở dược liệu trên toàn quốc đã nhân giống và nuôi trồng cây Lạc tiên thành công.

Công dụng của Lạc tiên theo lịch sử y học loài người

Qua các bằng chứng khảo cổ học cho thấy, người Mỹ bản địa đã ăn trái Lạc tiên một ngàn năm trước khi người châu Âu đến. Các bộ lạc Cherokee, Hourna và các bộ lạc khác đã sử dụng hoa, cành lá và rễ loại cây này để giúp trị các bệnh về thần kinh, chống viêm nhiễm, bảo vệ gan và làm thuốc bổ. Trẻ sơ sinh được cho uống trà lạc tiên trong khi cai sữa và nhỏ tai dịch chiết được làm từ rễ lạc tiên tây. Các chinh tướng Tây Ban Nha đã học được các phương pháp chữa bệnh từ lạc tiên tây của dân tộc Aztec ở Trung Mỹ và họ đã giới thiệu đồng thời mang cây Lạc tiên vào châu Âu. Từ giữa những năm 1800 và trong những thập kỷ sau đó, Lạc tiên đã được quy định là loại thuốc chữa lo lắng và mất ngủ. Nó là một thành phần của nhiều loại thuốc giúp ngủ ngon và thuốc an thần trên thế giới trong nhiều thế kỷ qua.

Y học phương Đông ghi, Lạc tiên có vị ngọt, hơi đắng, có tính bình và được quy vào hai kinh Can, Tâm. Hỗ trợ điều trị chứng mất ngủ kinh niên, ngủ không sâu giấc, rối loạn giấc ngủ. Có tác dụng trong việc an thần, thanh tâm, thanh nhiệt, dưỡng can, giải độc cơ thể và lợi tiểu. Làm mát gan và hỗ trợ đắc lực trong quá trình điều trị một số bệnh lý về gan. Tham gia vào quá trình điều trị các bệnh lý về tim, suy nhược thần kinh. Hỗ trợ điều trị tình trạng ho phế quản, đau bụng do nhiệt táo. Có hiệu quả giảm mệt mỏi, căng thẳng do áp lực và làm việc quá công suất.

Ngoài ra, Lạc tiên giúp điều trị những bệnh liên quan tới da liễu: mụn mủ, ghẻ ngứa, viêm da. Với những bạn ở tuổi dậy thì, xuất hiện nhiều mụn thì sử dụng lạc tiên là biện pháp trị mụn hiệu quả, tối ưu được thời gian và kinh phí.

Hiện nay, các nghiên cứu chỉ ra, hoa Lạc tiên có tác dụng làm tăng lượng axit gamma aminobutyric (GABA) trong não, việc này có thể làm giảm hoạt động của một số tế bào não, giúp thư giãn hơn. Trong một nghiên cứu được xuất bản trên tạp chí Dược lâm sàng và Trị liệu (Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics), hoa Lạc tiên có hiệu quả tương đương như oxazepam (một loại thuốc tân dược điều trị bệnh lý tâm thần kinh) trong điều trị các triệu chứng lo âu ở những người mắc rối loạn lo âu toàn thể (GAD).

Mặc dù hoa Lạc tiên không có tác dụng nhanh chóng như oxazepam, nhưng nó lại không ảnh hưởng lên hiệu quả công việc như dùng thuốc. Nghiên cứu khác chỉ ra rằng, những người được sử dụng hoa Lạc tiên tây trước khi phẫu thuật sẽ cảm thấy ít lo âu hơn những người dùng giả dược. Một số nghiên cứu cho thấy hoạt chất trong hoa Lạc tiên tây có khả năng kết bám vào thụ thể benzodiazepine trung ương tạo ra các tác động an thần mà không gây ra bất kỳ phản ứng gây bất hoạt trí nhớ hay rối loạn hoạt động thần kinh nào. Ngoài ra, nó cũng làm giảm các kích động quá mức về thần kinh gây ra bởi amphetamine (Theo Pharmacology & Biochemistry & Behavior Số 58 - 1997).

Tuy nhiên, cũng cần lưu ý khi sử dụng Lạc tiên. Cụ thể, một số người cảm thấy buồn ngủ và chóng mặt với việc sử dụng Lạc tiên. Nó có thể làm tăng tác dụng của thuốc an thần hoặc thuốc hướng thần khác. Alkaloids trong Lạc tiên có thể gây kích thích tử cung, do đó không nên dùng trong thời kỳ mang thai. Lạc tiên cũng có thể làm tăng hoạt tính hoặc tương tác với thuốc chống đông hay các phương pháp làm loãng máu.