Ông là GS.TSKH.NGND Vũ Minh Giang - Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, ĐHQG Hà Nội, Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam...
Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học, Nhà giáo Nhân dân Vũ Minh Giang
Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học, Nhà giáo Nhân dân Vũ Minh Giang - nhà khoa học, nhà giáo mẫu mực và nhà học giả uyên bác. Dường như nét nhân hậu, bao dung nhưng cũng rất quyết liệt, thẳng thắn là những phẩm chất, nhân cách của người thầy, của nhà khoa học chân chính hiện diện ở ông rất rõ.
GS Vũ Minh Giang sinh ngày 27.5. 1951, tại miền quê Đông Triều, nơi đấng sinh thành của ông đã sớm giác ngộ cách mạng, quyết tâm rời quê hương lên chiến khu tham gia kháng chiến. Năm 1955, ông cùng cha mẹ mình từ chiến khu Đệ Tứ về Hải Phòng - Thành phố Hoa phượng đỏ, miền đất sâu đậm văn hóa và giàu truyền thống lịch sử, cách mạng của cả nước. Ngay từ khi còn nhỏ, ông đã sớm bộc lộc tư chất hiếu học, ý chí nỗ lực phấn đấu không ngừng để thành công trong sự nghiệp sau này. Năm 1968, sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông là sinh viên khóa 13 (1968-1972) của khoa Lịch sử, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Tại ngôi trường có bề dày bậc nhất Đông Dương này ông say mê, miệt mài học tập, nghiên cứu và trau dồi, tích lũy tri thức cho hành trình phía trước dưới sự dìu dắt, chỉ bảo tận tình của những bậc thầy danh tiếng của ngành lịch sử.
Năm 1972, giữa lúc cuộc chiến đang trong thời kỳ khốc liệt, nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc hàng ngàn cán bộ, sinh viên của trường Đại học Tổng hợp chia tay mái trường thân yêu lên đường ra trận, trong số ấy có chàng sinh viên năm cuối Vũ Minh Giang. Sau hai năm chiến đấu trên chiến trường ác liệt Quảng Bình, Quảng Trị, năm 1974, theo sự điều động ông được trở lại trường đại học Tổng hợp Hà Nội và được phân công làm cán bộ giảng dạy ở khoa Lịch sử khi ông mới 23 tuổi. Từ năm 1983 đến 1985 ông sang làm nghiên cứu sinh tại ngôi trường đại học danh tiếng bậc nhất thế giới– Đại học Tổng hợp Quốc gia Moskva mang tên Lômônôxốp. Với luận án Tiến sĩ đặc biệt xuất sắc ông đã được áp dụng quy chế đặc biệt cho phép được bảo vệ ở Hội đồng cao hơn để lấy bằng Tiến sĩ Khoa học vào năm 1986. Đó là một thành tích mà không mấy Nghiên cứu sinh làm được. Bản luận án Tiến sĩ Khoa học dày hơn 400 trang của ông là kết quả lao động, sáng tạo khoa học miệt mài, là ý chí, nghị lực, phẩm chất của một nhà nghiên cứu. Trở về nước, ông tiếp tục tham gia giảng dạy tại trường Đại học Tổng hợp Hà Nội và được bầu làm Chủ nhiệm Bộ môn Lịch sử Việt Nam Cổ - Trung đại. Khó khăn chung của hoàn cảnh đất nước vừa trải qua chiến tranh không hề làm giảm đi ở ông nhiệt huyết, lòng yêu nghề và đam mê nghiên cứu khoa học. Từ năm 1988, do yêu cầu công tác, ông đảm đương các chức vụ quản lý, bắt đầu là phó, sau là Chủ nhiệm khoa Lịch sử kiêm Phó Giám đốc (sau là Giám đốc) Trung tâm hợp tác Nghiên cứu Việt Nam và Giao lưu Văn hóa; Phó Tổng Thư ký, sau là Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam. Sau này, bằng những nỗ lực cống hiến và tài năng của mình, ông đã được giao đảm nhiệm nhiều cương vị khác nhau từ Chủ nhiệm Bộ môn, đến Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội (2002 – 2012); Phó Bí thư thường trực Đảng ủy Đại học Quốc gia Hà Nội (2007 – 2011). Giữ những cương vị quản lý nhưng luôn gắn bó với sự nghiệp đào tạo và nghiên cứu khoa học, đồng thời, trên những cương vị được giao ông cũng có thêm điều kiện để đóng góp cho sự phát triển của nền Sử học và khoa học nước nhà. Ông là một nhà khoa học am hiểu và có đóng góp cả ở một số chuyên ngành trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục nhưng, Sử học chính là lĩnh vực mà tại đó ông đã khẳng định rõ ràng nhất đóng góp to lớn và uy tín học thuật bao trùm của mình.
GS.TSKH.NGND Vũ Minh Giang thăm lại trường Đại học Quốc gia Moskva tháng 9/2019.
Hơn nửa thế kỷ tham gia giảng dạy và nghiên cứu khoa học, GS.TSKH Vũ Minh Giang đã trở thành một trong những giáo sư đầu ngành về Sử học. Nhìn lại chặng đường sự nghiệp nghiên cứu khoa học thầm lặng mà vẻ vang đã qua của GS.TSKH Vũ Minh Giang, song song với những đề tài thuộc lĩnh vực khoa học lịch sử nghiên cứu đạt tới độ chuyên sâu, ông đã mở rộng ra các lĩnh vực nghiên cứu mang tính liên ngành cao cả trên lý luận và thực tiễn. Những công trình nghiên cứu của ông tập trung vào những nội dung như: Chế độ ruộng đất – Kinh tế Nông nghiệp & Xã hội nông thôn; Lịch sử hệ thống chính trị; Nhà nước & Pháp luật Việt Nam; Các vấn đề lý thuyết và phương pháp nghiên cứu; Nghiên cứu Khu vực học và Việt Nam học… Từ năm 1993 – 2015, ông liên tục được tín nhiệm giao chủ trì nhiều đề tài cấp Nhà nước: Hệ thống chính trị trong lịch sử Việt Nam; Sự hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ từ cội nguồn đến thế kỷ VII… Những kết quả nghiên cứu của các đề tài này thành công đã góp phần vào việc xây dựng và phát triển đất nước, khẳng định được chủ quyền và lãnh thổ đất nước.
Tính đến nay, GS. Vũ Minh Giang đã có hàng trăm công trình khoa học được công bố ở trong nước và quốc tế (một số bằng tiếng Nga và tiếng Anh). Trong số này, có nhiều sách chuyên khảo, với những công trình tiêu biểu như: Quân Thuỷ trong lịch sử chống ngoại xâm (đồng tác giả, 1983), Các giá trị truyền thống và con người Việt Nam hiện nay (đồng tác giả, 2 tập, 1994 và 1996), Pháp luật và xã hội Việt Nam từ thế kỉ XV đến thế kỉ XVIII (đồng tác giả, 1994), Địa bạ Hà Đông (đồng tác giả, 1995), Địa bạ Thái Bình (đồng tác giả, 1997), Lược sử vùng đất Nam Bộ (chủ biên, 2006), Những đặc trưng cơ bản của bộ máy quản lý đất nước và hệ thống chính trị nước ta trước thời kỳ đổi mới (2008), Lịch sử Việt Nam truyền thống và hiện đại (2009)… Trong số đó, công trình Lịch sử Việt Nam truyền thống và hiện đại đã được nhận giải thưởng khoa học tiêu biểu của Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2009, Quân Thuỷ trong lịch sử chống ngoại xâm được Giải sách hay của Hội xuất bản Việt Nam năm 2013. Ông từng làm chủ nhiệm nhiều đề tài khoa học các cấp, trong đó có nhiều đề tài cấp Nhà nước như: “Hệ thống chính trị trong lịch sử Việt Nam” (1993 - 1995), “Lịch sử chủ quyền biên giới Tây Nam” (1995 - 1997), “Sự phát triển của Việt Nam học trên thế giới và vai trò của Việt Nam” (1999 - 2001), “Những đặc trưng cơ bản của bộ máy quản lý đất nước và hệ thống chính trị nước ta trước thời kỳ Đổi mới” (2003 - 2005), “Nam Bộ từ cội nguồn đến thế kỷ VII” (2009 - 2010)… Những công trình lịch sử của ông được đánh giá cao và giúp làm sáng tỏ nhiều vấn đề cần được minh chứng.
GS.TSKH. Vũ Minh Giang cùng Giáo hội Phật giáo Việt Nam trong một chuyến làm việc tại nước ngoài.
Một trong những đóng góp rất quan trọng của GS. TSKH Vũ Minh Giang là nghiên cứu về các vấn đề lớn của đất nước như: chủ trì đề tài Lịch sử hệ thống chính trị chương trình cấp nhà nước về đổi mới chính trị ở Việt Nam; Chủ biên sách Lịch sử vùng đất Nam Bộ; Phó Chủ nhiệm đề án cấp nhà nước: Sự hình thành vùng đất Nam bộ (10 tập với dung lượng hơn 5000 trang đã xuất bản và được bình chọn là một trong 10 sự kiện Khoa học Công nghệ tiêu biểu của Việt Nam năm 2010). Trên cương vị là Phó Chủ nhiệm Đề án cấp Nhà nước, ông cùng với nhiều nhà Sử học đầu ngành đã hoàn thành công trình Lịch sử Việt Nam - Bộ Quốc sử lớn nhất từ trước đến nay bao quát toàn bộ Lịch sử Việt Nam từ thời nguyên thủy đến hiện nay với quy mô lên tới hơn 2 vạn trang, 25 tập thông sử và 5 tập biên niên sử sự kiện. Hai bộ sách Lược sử vùng đất Nam Bộ và Sự hình thành vùng đất Nam bộ mà GS Vũ Minh Giang đã góp nhiều công sức là những công trình được tham khảo và trích dẫn nhiều ở cả trong nước và nước ngoài.
Ngoài ra, GS. Vũ Minh Giang còn tham gia với vai trò nòng cốt trong việc tổ chức nhiều Hội thảo có giá trị mang lại tiếng vang với các học giả, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Ông cũng đã và đang tham gia nhiều Hội đồng hoạch định những chính sách lớn của Đảng và Nhà nước như Hội đồng Quốc gia Giáo dục, Hội đồng Lý luận Trung ương, Hội đồng Chính sách Khoa học và Công nghệ Quốc gia, Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước, Phó Chủ tịch Hội đồng cấp Nhà nước xét giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về Khoa học và Công nghệ…Dù ở bất cứ cương vị nào từng đảm đương, ông cũng luôn thể hiện tâm huyết, trình độ chuyên sâu và tinh thần trách nhiệm để hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước giao phó.
GS.TSKH Vũ Minh Giang và học viên Đại học Việt - Nhật tại Tokyo
Không chỉ là một nhà khoa học tài ba, ông còn là một nhà giáo đầy tâm huyết và năng lực. GS.TSKH Vũ Minh Giang luôn được nhiều thế hệ học trò nhớ đến bởi hình ảnh của một nhà giáo tận tụy, hết lòng truyền dạy tri thức cho học trò và đội ngũ cán bộ kế cận. Ông đã dìu dắt rất nhiều học trò và nhiều học trò xuất sắc của ông đã trở thành những trụ cột của Khoa, của Bộ môn, những Giáo sư, Phó Giáo sư tài năng và cũng noi gương thầy, trở thành những nhà nghiên cứu, nhà giáo, nhà quản lý hết lòng say mê nghiên cứu khoa học và dìu dắt thế hệ tương lai. Ông là người rất tích cực trong việc đưa vào giảng dạy những lý thuyết và phương pháp mới của khoa học Lịch sử. Những bài giảng của ông luôn sâu sắc, chứa đựng nhiều nội dung và giá trị khoa học, đặc biệt cuốn hút người học. Là một nhà giáo đồng thời là một nhà sử học, GS.TSKH Vũ Minh Giang đã có sự kết hợp chặt chẽ giữa giảng dạy và nghiên cứu. Hai hoạt động ấy tương hỗ cho nhau tạo nên hiệu quả cao hơn trong cả hai công việc khó và cao quý này. Bên cạnh đó, ông còn được mời thỉnh giảng tại nhiều trường ĐH danh tiếng nước ngoài như ĐH Tokyo (Nhật Bản), ĐH Berkeley (Hoa Kỳ), ĐH Diderot - Paris VII (Pháp)…
Cùng với GS. Phan Huy Lê, GS.TSKH Vũ Minh Giang đã có nhiều công lao đóng góp cho sự hình thành và phát triển ngành Việt Nam học.Với cương vị Trưởng ban Thư ký, Trưởng ban Tổ chức, ông đã cùng với các đồng nghiệp tổ chức thành công nhiều Hội thảo quốc tế lớn về Việt Nam học ở trong và ngoài nước.
Tổng Bí thư Tô Lâm gặp mặt các đại biểu trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sĩ nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945-19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945-2/9/2025). Ảnh: NDO
Với những đóng góp, cống hiến đáng trân trọng xuyên suốt chặng đường sự nghiệp vinh quang đã qua, GS.TSKH Vũ Minh Giang đã vinh dự được Đảng, Nhà nước, lãnh đạo các Bộ, Ban ngành trao tặng nhiều danh hiệu, phần thưởng cao quý như: Huân chương Lao động hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba; Ba Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ; Huân chương Cành cọ Hàn lâm của Chính phủ Pháp. Năm 2017, ông vinh dự được Chủ tịch nước ký tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân. Đây là những phần thưởng cao quý ghi nhận những cống hiến lớn lao của một nhà khoa học, một nhà giáo đối với nền giáo dục và khoa học công nghệ nước nhà.
Thực tế hơn 50 năm công tác và phục vụ cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo đã khẳng định vai trò và năng lực của GS.TSKH Vũ Minh Giang cả trong đào tạo, trong nghiên cứu khoa học và các lĩnh vực văn hóa xã hội của đất nước. Nhắc đến ông là nhắc đến một trong những nhà khoa học và chuyên gia đầu ngành về lịch sử và một số chuyên ngành trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục. Nhắc đến ông là nhắc đến một nhà khoa học trong bất cứ hoàn cảnh nào đều không ngừng tìm tòi, sáng tạo, tận tâm, tận hiến cho cuộc đời. Nhắc đến ông là nhắc đến con người với tinh thần tự học, tự nghiên cứu, lòng say mê tích lũy tri thức, luôn khám phá và nghiêm túc trong học thuật. Và trên tất cả là những đóng góp lớn lao của ông cho đời trong những lĩnh vực công tác ông đã trải qua là phần thưởng lớn nhất mà ông có được, không nhiều người làm được như vậy./.
