Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân Trần Nghi
GS.TS.NGND Trần Nghi sinh năm 1947 trong một gia đình hiếu học tại xã Quảng Minh, Thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình. Quê hương miền Trung giàu tình giàu nghĩa ấy đã hun đúc trong ông tinh thần, ý chí và khát vọng phấn đấu học tập, nghiên cứu không ngừng nghỉ để thành công trong sự nghiệp sau này. Ông là một học sinh xuất sắc đặc biệt của tỉnh Quảng Bình vừa là học sinh của Ban chuyên toán vừa là Ban chuyên văncủa Trường và ông đã đạt giải nhất kỳ thi học sinh giỏi văn toàn tỉnh. Với tố chất năng khiếu toàn diện và lòng say mê học tập, sau khi tốt nghiệp phổ thông ông được nhận phần thưởng Bác Hồ-Phần thưởng cao quý nhất giành cho học sinh cuối cấp học lực đạt 10 môn học toàn điểm 5 (điểm tối đa). Nhờ thành tích đặc biệt đó Ban tuyển sinh tỉnh Quảng Bình vẫn quyết định cho ông đi học nước ngoài.Ông nhận được giấy báo nhập học tại trường ĐH Bắc Đại, Trung Quốc. Dù phải vượt qua chặng đường dài để ra Hà Nội làm thủ tục học nhưng vì hoàn cảnh quốc tế nhiều biến động ông không sang học Trung Quốc nữa mà được phân vào học Khoa Địa lý-Địa chất Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội. Tại đây rất may mắn ông được gặp một người Thầy tài năng đức độ đáng kính NGND, GS.TS Nguyễn Văn Chiển (người thầy và là nhà địa chất đầu tiên của nước ta), cùng phẩm chất thiên phú và niềm say mê khoa học bất tận. Và rồi, tốt nghiệp ĐH với thành tích xuất sắc, năm 1970, ông đã được Thầy Chiển giữ lại làm cán bộ giảng dạy tại trường ĐH Tổng hợp Hà Nội. Từ đó ông đã có một ý thức sẽ rèn luyện và phấn đấu cả sự nghiệp đào tạo và sự nghiệp nghiên cứu khoa học như một lẽ sống “hai trong một” của ông và ông đã vượt qua bao gian khổ, hy sinh thầm lặng để trở thành một trong những nhà địa chất đầu ngành của Việt Nam và Nhà Giáo Nhân Dân của một trường đại học lớn của đất nước.
Vừa tham gia giảng dạy, ông vẫn không ngừng trau dồi, học hỏi nhằm nâng cao kiến thức chuyên môn. Ông được cử tham gia kỳ thi tuyển NCS đi nước ngoài toàn quốc năm 1977. Sau khi đỗ thủ khoa ngành Khoa học Trái Đất, ông được cử sang NCS tại trường ĐH Tổng hợp Bucaret, Rumani. Đến năm 1982, ông đã bảo vệ xuất sắc luận án TS về Địa chất dầu khí tại ĐH Tổng hợp Bucaret. Về nước, GS.TS Trần Nghi tiếp tục công tác tại Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội. Nơi đây, ông đã đảm nhiệm nhiều cương vị khác nhau như : Phó Chủ nhiệm khoa Địa lý - Địa chất trường ĐH Tổng hợp Hà Nội (1984 - 1992), Chủ nhiệm khoa Địa chất trường ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội (1996 - 2003); Phó Hiệu trưởng trường ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội (2003 - 2008). Dù ở bất cứ cương vị, vai trò nào từng đảm nhiệm, GS. Nghi vẫn luôn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được ban lãnh đạo giao phó, được đồng nghiệp kính phục, học trò tin yêu. Năm 2009, ông thành lậpTrung tâm Nghiên cứu Biển và Đảo trực thuộc ĐHQG Hà Nội và ông được bổ nhiệm làm GĐ Trung tâm (2011–2015). Khi ấy, GS.TS Trần Nghi được Bộ KH &CN cử làm Chủ nhiệm chương trình “ NCKH và CN phục vụ quản lý biển, hải đảo và phát triển kinh tế biển (KC- 09/11 - 15). Năm 2016 ông đứng ra thành lập Viện Nghiên cứu Địa Môi trường và Thích ứng biến đổi khí hậu trực thuộc Liên hiệp các Hội KH & KT Việt Nam. Ông giữ chức Viện trưởng và điều hành các hoạt động của Viện từ 2016 đến nay.
Còn nhớ năm 1996, khoa Địa lý - Địa chất tách ra thành 4 khoa của ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội, GS.TS. Trần Nghi được bầu làm Chủ nhiệm khoa Địa chất đầu tiên (1996 - 2003). Với phẩm chất của một nhà giáo tâm huyết, uy tín và có trình độ cao trong công tác đào tạo, đặc biệt là đào tạo sau ĐH, ông luôn xác định rõ dù có tham gia công tác quản lý ông vẫn say mê công tác chuyên môn. Vì vậy khi làm quản lý dù ở Khoa hay ở Trường ông vẫn làm chủ nhiệm các đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước, vừa tham gia giảng dạy các môn học quan trọng vừa hướng dẫn nhiều nghiên cứu sinh. Ông coi hợp tác với các Viện nghiên cứu về Khoa học Trái Đất ở trong nước là sự sống còn để nâng cao trình độ chuyên môn cho bản thân và các đồng nghiệp. Vì vậy ông đã vạch ra một lộ trình hợp tác lâu dài với các Viện nghiên cứu về khoa học Trái đất, LĐ Bản đồ Địa chất miền Bắc, LĐ Bản đồ Địa chất miền Nam, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, TT NC Địa chất & Khoáng sản Biển... Từ tình yêu nghề cùng tố chất thông thái, vốn hiểu biết sâu rộng các lĩnh vực khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, đặc biệt là khả năng tổng hợp cao, lập luận chặt chẽ và diễn đạt với văn phong khoa học trong sáng nên ông có biệt tài chuyển tải các kết quả nghiên cứu khoa học thành các bài báo khoa học trong nước và quốc tế, các sách chuyên khảo và giáo trình rất nhanh với văn phong khoa học sáng sủa. GS.TS Trần Nghi đã chủ nhiệm 1 chương trình KH & CN về biển (KC-09/11-15); chủ nhiệm 4 đề tài NCKH cấp nhà nước quan trọng: (1) Đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tài nguyên môi trường, xây dựng cơ sở khoa học định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía Tây (Thanh Hóa đến Kon Tum. Đề tài này đã xây dựng thành công “Hồ sơ di sản thiên nhiên thế giới Vườn quốc gia Phong Nha -Kẻ Bàng-Quảng Bình Việt nam” và được UNESCO công nhận tháng 7/2003; (2) Thành lập bản đồ địa chất biển Đông và các vùng kế cận tỷ lệ 1/1000000;(3) Nghiên cứu địa tầng phân lập bể Sông Hồng, Cửu Long và Nam Côn Sơn và tiềm năng khoáng sản liên quan (4) Nghiên cứu biến động các địa hệ trong Holocen đới bờ châu thổ Sông Hồng. Ông cũng đồng thời làm chủ nhiệm 3 đề tài cấp ngành của TĐ Dầu khí đã nghiệm thu 1 đề tài năm 2001 và 2 đề tài năm 2014. Ngoài ra, ông đã chủ trì 3 dự án điều tra tổng hợp vùng biển Việt Nam giai đoạn từ năm 2010 - 2015.Đối với các Tạp chí KH, ông là thành viên của BBT nhiều TC chuyên ngành quan trọng như “Tạp chí khoa học Trái Đất; Tạp chí Địa chất; Tạp chí khoa học & công nghệ biển”. Là nhà khoa học nhiệt thành, GS.TS Trần Nghi là tác giả và đồng tác giả của6 giáo trình phục vụ đào tạo ở bậc ĐH và sau ĐH; chủ biên và đồng tác giả 19 cuốn sách chuyên khảo trong đó có 2 cuốn tác giả dịch ra tiếng Anh dài 1600 trang. Bên cạnh đó, ông đã viết và xuất bản 160 bài báo đăng trong nước và quốc tế. Trong 4 năm 2018-2022 ông đã biên dịch và xuất bản 2 quyển sách chuyên khảo bằng Tiếng Anh dày 1600 trang.
Một trong những cuốn sách tiêu biểu của GS.TS.NGND Trần Nghi - Địa chất Trầm tích Việt Nam.
Là một nhà giáo tận tâm, trách nhiệm và hết lòng cống hiến cho sự nghiệp trồng người, GS.TS Trần Nghi đã dành nhiều tâm huyết cho công tác đào tạo đội ngũ các nhà địa chất tài năng tương lai trình độ cao, góp phần xây dựng đội ngũ thế hệ cán bộ địa chất kế cận. Đến nay, GS. Trần Nghi đã hướng dẫn 39 luận văn Cao học bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ, hướng dẫn 37 NCS, trong đó 35 luận án TS đã bảo vệ thành công. Có thể nói, ông chính là vị Giáo sư đạt kỷ lục hướng dẫn nhiều NCS nhất trường ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội và tỷ lệ NCS bảo vệ thành công cũng cao nhất.
Với những đóng góp đáng tự hào suốt chiều dài sự nghiệp công tác, GS.TS.NGND Trần Nghi đã vinh dự được Đảng, Nhà nước, các Bộ, ban ngành trao tặng nhiều danh hiệu cao quý:Danh hiệu CSTĐ toàn quốc, Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Nhì, danh hiệu NGƯT, NGND, Bằng khen của Bộ GD & ĐT, UBND tỉnh Quảng Bình, Danh hiệu Trí thức tiêu biểu và bằng khen của Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam 2019… Nhìn lại những thành quả vinh quang đạt được trong sự nghiệp, GS.TS Trần Nghi bình dị chia sẻ: “Đó là sự say mê nghề nghiệp, ngọn lửa tình yêu khoa học luôn rực cháy, phải có đức hy sinh vì nghĩa lớn và phải có chí lớn, niềm tin và khát vọng chinh phục đỉnh cao”.
Những thành công đó được bắt nguồn từ người Thầy vĩ đại GS.TS.NGND Nguyễn Văn Chiển. Để tri ân người Thầy đáng kính nhân dịp Thầy sinh nhật 100 tuổi và 10 năm đi xa, GS. Trần Nghi đã viết một bài thơ “Nhớ ơn Thầy” để tri ân người Thầy đáng kính, trong đó có mấy câu đáng nhớ:
“…Thầy dặn em em ghi nhớ từng lời
Khoa Địa chất phải ngang tầm thế giới
Thầy Địa chất phải nghiên cứu giỏi
… Nhân cách lớn một con người vĩ đại
Trí tuệ anh minh tấm lòng nhân ái
Lửa tình yêu Thầy thắp sáng muôn nơi
Thầy đã cho em hơn nửa cuộc đời
Em giữ trọn như hành trang thế kỷ…”
