Tòa soạn Tạp chí Việt Nam hội nhập cũng tiếp cận công việc này chưa lâu và hiện vẫn đang tích cực thực hiện kế hoạch chuyển đổi số trong hoạt động báo chí của mình, với một quyết tâm lớn hướng tới một tòa soạn hội tụ, đa phương tiện trên nền tảng chuyển đổi số. Cho nên, tham luận của tôi hoàn toàn chỉ mang tính chất chia sẻ, trao đổi cùng các đồng nghiệp để chúng ta hiểu về công việc của nhau, bổ khuyết cho nhau để cùng thực hiện tốt hơn yêu cầu của hành trình chuyển đổi số báo chí.
Suy nghĩ về sự khởi đầu…
Theo tôi, Chuyển đổi số nói chung và chuyển đổi số báo chí nói riêng là hoạt động mới và khó, thậm chí là rất khó, do lĩnh vực truyền thông luôn biến động không ngừng. Tuy nhiên, trong bối cảnh của cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay, báo chí thực hiện chuyển đổi số đã trở thành xu thế tất yếu.
Thực tế hiện nay cho thấy, trong môi trường thông tin cạnh tranh, có nội dung hay chưa đủ, mà các cơ quan báo chí rất cần phải đổi mới phương thức chuyển tải, mang đến những trải nghiệm mới cho bạn đọc thông qua các ứng dụng công nghệ số. Chuyển đổi số nếu thực hiện thành công, sẽ giúp cho các cơ quan báo chí thay đổi toàn diện phương thức vận hành, quản lý, áp dụng công nghệ trong quy trình sản xuất và phân phối nội dung cũng như phương thức tiếp cận với độc giả. Hơn nữa, trong bối cảnh hiện nay, có thể nói chuyển đổi số báo chí là một yêu cầu không thể không làm, bởi độc giả đang có xu hướng xa rời các nền tảng thông tin truyền thống và chuyển sang các nền tảng mới. Mà độc giả đã như vậy thì các cơ quan báo chí phải đuổi theo và thậm chí cần đón đầu họ ở các nền tảng mới. Nếu làm được điều này, báo chí sẽ tồn tại và sau đó có thể phát triển, thậm chí nếu thành công sẽ phát triển mạnh mẽ hơn.
Nhưng nói như vậy không có nghĩa là tất cả các cơ quan báo chí phải nhất nhất thực hiện chuyển đổi số như nhau. Mà trước hết vẫn phải xuất phát từ nhu cầu tự thân của cơ quan báo chí. Nếu cơ quan báo chí cảm thấy cần phải làm, nghĩa là phải chuyển đổi số thì mới giữ chân được độc giả, mới duy trì sự ảnh hưởng và thậm chí có thể tăng doanh thu và phát triển được, thì sẽ làm và làm tốt.
Đầu tiên, cơ quan báo chí cần thay đổi cách nhìn về chính mình trong chuyển đổi số. Cụ thể, trong thời đại 4.0, báo chí không còn là một tờ báo đơn thuần mà phải hướng tới là một tổ hợp, hay cũng có thể nói là một công ty tin tức đa phương tiện, đa nền tảng, đa thiết bị, cho dù về quy mô có sự khác nhau đối với mỗi đơn vị báo chí. Đó cũng chính là vấn đề tư duy.
Khi đã có tư duy đúng và thực sự muốn thực hiện chuyển đổi số thì người lãnh đạo cơ quan báo chí sẽ tìm tòi và biết cách tạo ra một quy trình sản xuất mới, sản phẩm thông tin mới mẻ, gắn với đội ngũ làm chuyển đổi số được đào tạo, thậm chí tạo ra văn hoá trong toà soạn cho phù hợp với môi trường chuyển đổi số. Đây có thể coi là nội lực quan trọng của cơ quan báo chí.
Từ hai yếu tố đó và từ góc nhìn chuyển đổi số, việc triển khai xây dựng cơ quan báo chí hiện đại, chuyên nghiệp, đa nền tảng, đa phương tiện, phù hợp với xu thế phát triển công nghệ số, truyền thông số là việc làm cần thiết. Tất nhiên để làm được việc này, cơ quan báo chí phải nỗ lực và đầu tư rất nhiều, cũng không dễ gì hoàn thành được trong một sớm một chiều.
Bản chất chuyển đổi số và giải pháp thực hiện
Chuyển đổi số báo chí không chỉ là đầu tư thiết bị công nghệ mà còn rất cần tập trung làm nội dung cho tốt, vì không có nội dung tốt và gắn được với nhu cầu thực tiễn thì không có độc giả, cũng có nghĩa là không tạo được điều kiện để có nguồn thu tái đầu tư cho phát triển. Mà muốn có nội dung tốt thì yếu tố quyết định là Con người. Cho nên, cũng có thể nói, chuyển đổi số trong cơ quan báo chí có thể không phải là một cuộc cách mạng quá lớn về công nghệ và thiết bị, mà trước tiên phải là sự thay đổi trong suy nghĩ và cách làm của người làm báo nói chung và của người đứng đầu cơ quan báo chí nói riêng. Hai yếu tố quan trọng nhất là thiết bị công nghệ và con người, phải được tạo dựng song hành và nâng cao trên cơ sở yêu cầu của quá trình thực hiện chuyển đổi số.
Bên cạnh đó, để các cơ quan báo chí chuyển đổi số thành công thì vai trò của Nhà nước mà trực tiếp là các cơ quan quản lý nhà nước về báo chí rất quan trọng. Không chỉ là tạo hành lang pháp lý cho thử nghiệm các công nghệ mới mà còn hỗ trợ 3 nền tảng giúp các cơ quan báo chí chuyển đổi số; Cụ thể là: Nền tảng quản lý tòa soạn điện tử, cho phép xây dựng tòa soạn hội tụ công nghệ hiện đại, đưa toàn bộ nghiệp vụ báo chí lên môi trường số; Nền tảng phân tích thông tin, dư luận trên mạng xã hội, giúp các cơ quan báo chí nắm bắt kịp thời thông tin, dư luận xã hội, nhờ đó nhận biết được nhu cầu thông tin, có tin bài đáp ứng đúng mong muốn của người đọc, đúng thời điểm người đọc cần; Và nền tảng hỗ trợ phòng chống tấn công và ứng cứu khẩn cấp cho hệ thống thông tin của các cơ quan báo chí nhằm tạo lá chắn, bảo vệ hoạt động trên môi trường số cho cơ quan báo chí. Đây là những vấn đề quan trọng cả cho trước mắt và lâu dài đối với cơ quan báo chí khi thực hiện chuyển đổi số mà cơ quan quản lý cần đáp ứng.
Về Giải pháp để báo chí thực hiện chuyển đổi số, có thể có nhiều giải pháp khác nhau tùy theo các cấp độ khác nhau của mỗi cơ quan báo chí, nhưng theo tôi, có 3 giải pháp căn bản là:
Thứ nhất, cơ quan báo chí phải coi trọng nhu cầu, tâm lý, thói quen của người đọc; chọn cho mình đối tượng công chúng phù hợp với tôn chỉ, mục đích của tờ báo, tránh trùng lặp thông tin. Đồng thời phải xây dựng được nội dung có tính thu hút và thuyết phục thông qua những bài viết có chiều sâu, trung thực, khách quan đối với vấn đề đặt ra.
Thứ hai, cơ quan báo chí cần đặc biệt quan tâm xây dựng tiềm lực con người – đó là đội ngũ những người làm báo vừa có tâm, có tầm và có trình độ chuyên môn nghiệp vụ tốt. Đây là vấn đề quan trọng nhất, nhưng cũng khó nhất trong điều kiện hiện nay; đặc biệt là đối với các cơ quan báo chí nhỏ, tiềm lực hạn chế… Khó, nhưng không thể không thực hiện, phải làm dần dần, từng bước chắc chắn.
Thứ ba, cần đầu tư xây dựng tòa soạn theo hướng tòa soạn hội tụ, đa phương tiện, linh hoạt, thích ứng với xu hướng phát triển của ngành báo chí, truyền thông; coi trọng các nền tảng công nghệ, quan tâm đến nhu cầu, thị hiếu của bạn đọc, coi trọng nhân tài gắn với sự điều hành hiệu quả của bộ máy lãnh đạo tòa soạn. Đây là lĩnh vực cần đến nguồn lực tài chính không nhỏ; có thể đầu tư trên cơ sở khả năng, nhu cầu thực tế của cơ quan báo chí, theo hướng hoàn thiện dần, làm đâu được đó.
Đối với Tạp chí Việt Nam hội nhập:
Với 4 kỳ tạp chí in/1 tháng (trong đó có 1 kỳ là chuyên đề khoa học) và tạp chí điện tử cập nhật 24/7, Tạp chí Việt Nam hội nhập (VNHN) nhận thức rõ vai trò của chuyển đổi số trong giai đoạn hiện nay. Vì vậy, thời gian qua, Tạp chí Việt Nam hội nhập nói chung và Tạp chí VNHN điện tử nói riêng, đã từng bước thực hiện chủ trương số hóa, ứng dụng công nghệ thông tin trong mọi hoạt động, sử dụng các nền tảng số trong giao việc, trao đổi triển khai công việc, hạn chế thấp nhất việc sử dụng giấy tờ, văn bản hay hội họp nhiều. Hướng tới xây dựng tòa soạn điện tử, chuyển đổi dần từ mô hình tòa soạn truyền thống sang xây dựng tòa soạn hội tụ; đang thử nghiệm ứng dụng phần mềm quản lý tòa soạn, phần mềm quản lý, biên tập tin bài, hệ thống quản lý công việc…, ứng dụng phần mềm quản lý tạp chí, cả in và điện tử trên nền tảng số. Hiện đại hóa và không ngừng nâng cao chất lượng Tạp chí điện tử, trên cơ sở nền tảng số, với công nghệ mới và nội dung phong phú, chất lượng chuyên sâu… Cũng nhờ triển khai thực hiện chuyển đổi số mà VNHN đã đảm bảo sự điều hành tốt hơn, nhịp nhàng, khoa học và hiệu quả hơn cho 4 kỳ tạp chí in/mỗi tháng và tạp chí điện tử, một cách đều đặn, nền nếp, đảm bảo khối lượng bài vở và tiến độ thời gian xuất bản.
Tòa soạn thường xuyên cử các phóng viên tham gia các lớp bồi dưỡng, tập huấn do Bộ thông tin và Truyền thông, Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức nhằm nâng cao kỹ năng làm báo hiện đại, xây dựng các tác phẩm báo chí đa phương tiện. Tăng cường số lượng phóng viên có khả năng vừa quay phim, chụp ảnh, viết, dựng video…Tích cực đổi mới, nâng cao chất lượng tạp chí in để ấn phẩm vừa có chất lượng tốt về nội dung, vừa đẹp và trang trọng về hình thức, thu hút ngày càng nhiều đối tượng độc giả phù hợp.
Cũng nhờ thực hiện Chuyển đổi số, tạp chí VNHN điện tử ngày càng thu hút bạn đọc và cộng tác viên; thu hút tổ chức, doanh nghiệp quảng bá trên tạp chí nhiều hơn…
Mặc dù quyết tâm thực hiện chuyển đổi số và xây dựng truyền thông đa phương tiện, nhưng trên cơ sở điều kiện thực tế của mình, tạp chí VNHN vẫn xác định làm đâu chắc đó và từng bước hoàn thiện, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài của cơ quan báo chí. Đó là phương châm phù hợp đối với một cơ quan báo chí còn hạn chế về tiềm lực.
Rất mong có được sự quan tâm, giúp đỡ của các cơ quan cấp trên và sự hợp tác, chia sẻ của các cơ quan đồng nghiệp trong hành trình phát triển nói chung và chuyển đổi số nói riêng./.
