Nếu như trước đây, các chính sách dân số tập trung vào quy mô, thì nay, bài toán đặt ra không chỉ là “dân số bao nhiêu” mà còn là “chất lượng dân số ra sao”, đặc biệt là trong nhóm người cao tuổi – những người đang từng ngày làm nên bản sắc và chiều sâu nhân văn của xã hội. Già hóa dân số không đơn thuần là sự tăng lên về con số tuổi tác, mà là sự biến đổi toàn diện trong cấu trúc xã hội, trong mô hình chăm sóc sức khỏe, trong cách ứng xử giữa các thế hệ. Ở trung tâm của mọi sự chuyển động ấy là đội ngũ chăm sóc sức khỏe người cao tuổi – những con người âm thầm nhưng giữ vai trò then chốt, nơi hội tụ giữa tri thức khoa học và lòng nhân ái, giữa chuyên môn nghề nghiệp và đạo đức phục vụ con người.
Theo thống kê, năm 2024, Việt Nam có khoảng 14,2 triệu người cao tuổi, chiếm gần 15% dân số, và con số này dự báo sẽ tiếp tục tăng nhanh trong thập niên tới. Đằng sau mỗi con số ấy là một câu chuyện về cuộc đời, về những người đã cống hiến trọn đời cho đất nước, nay cần được chăm sóc, được sẻ chia và được sống trong an vui, nhân ái. Già hóa dân số mang lại cơ hội hình thành “nền kinh tế bạc” – một nền kinh tế xoay quanh nhu cầu, dịch vụ và sức mua của người cao tuổi – nhưng nếu không chuẩn bị đầy đủ về nhân lực chăm sóc, cơ sở y tế, và chính sách xã hội, thì cơ hội ấy có thể nhanh chóng biến thành thách thức, thậm chí là gánh nặng. Đó là lý do vì sao, việc xây dựng đội ngũ chăm sóc sức khỏe người cao tuổi vững chuyên môn, giàu nhân ái không chỉ là một nhiệm vụ y tế đơn thuần, mà là chiến lược phát triển con người, là biểu hiện của một xã hội văn minh và tiến bộ.
Trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã có những bước đi đúng đắn khi ban hành Luật Người cao tuổi, Chiến lược quốc gia về người cao tuổi đến năm 2035, tầm nhìn 2045, cùng hàng loạt nghị định, thông tư hướng dẫn. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ các chính sách chăm sóc, hỗ trợ, khám chữa bệnh và phục hồi chức năng cho người cao tuổi. Hệ thống bệnh viện tuyến trung ương và địa phương đã mở thêm các khoa lão khoa, các phòng khám riêng cho người cao tuổi; nhiều trường đại học y, dược đã đưa bộ môn Lão khoa vào chương trình đào tạo, tạo tiền đề hình thành lực lượng chuyên trách. Ở các địa phương, đặc biệt là những đô thị lớn, mô hình trung tâm dưỡng lão, câu lạc bộ sức khỏe, mạng lưới tình nguyện viên chăm sóc người cao tuổi đang từng bước phát triển, góp phần lan tỏa tinh thần “kính lão trọng thọ” trong đời sống xã hội.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy những nỗ lực ấy mới chỉ là bước khởi đầu. Việt Nam hiện vẫn thiếu một đội ngũ chăm sóc người cao tuổi chuyên nghiệp đúng nghĩa. Chưa có mã nghề nghiệp riêng, chưa có chương trình đào tạo bài bản từ trung cấp đến đại học, và phần lớn người làm nghề chăm sóc vẫn dựa trên kinh nghiệm cá nhân hoặc học qua các khóa ngắn hạn. Ở tuyến cơ sở, đặc biệt là vùng nông thôn, miền núi – nơi tập trung đông người cao tuổi – lại càng khan hiếm nhân lực được đào tạo. Nhiều nhân viên chăm sóc phải làm việc trong điều kiện khó khăn, thu nhập thấp, chịu áp lực tinh thần cao, trong khi chế độ đãi ngộ chưa tương xứng. Sự thiếu hụt này không chỉ là vấn đề nhân sự, mà là biểu hiện của khoảng trống trong chính sách an sinh xã hội, trong cách chúng ta nhìn nhận giá trị của nghề chăm sóc – một nghề vừa đòi hỏi kỹ năng chuyên môn, vừa cần tấm lòng nhân hậu và sức bền tinh thần hiếm có.
Người cao tuổi là đối tượng có đặc thù sức khỏe phức tạp, thường mắc cùng lúc nhiều bệnh mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường, tim mạch, thoái hóa khớp hoặc sa sút trí tuệ. Vì vậy, chăm sóc cho họ không thể chỉ dừng lại ở việc điều trị bệnh lý, mà phải là một quá trình toàn diện, bao gồm phục hồi chức năng, hỗ trợ tâm lý, dinh dưỡng, vận động và hòa nhập xã hội. Đội ngũ chăm sóc người cao tuổi, do đó, không chỉ là bác sĩ hay điều dưỡng, mà còn có kỹ thuật viên vật lý trị liệu, nhân viên xã hội, chuyên gia dinh dưỡng và cả tình nguyện viên cộng đồng. Mỗi người đều là “mắt xích” trong một hệ thống liên hoàn, cùng hướng tới mục tiêu duy nhất: giúp người cao tuổi sống khỏe, sống vui, sống có ích.
Trong công việc ấy, lòng nhân ái chính là nền tảng, là thứ nuôi dưỡng nghề nghiệp. Bởi chăm sóc người cao tuổi không chỉ là thao tác kỹ thuật, mà là hành trình của sự đồng cảm và sẻ chia. Một lời nói nhẹ nhàng, một cái nắm tay, một ánh nhìn thấu hiểu đôi khi có giá trị hơn cả thuốc men. Người chăm sóc phải học cách lắng nghe, hiểu rằng đằng sau sự im lặng hay cáu gắt của người già là nỗi cô đơn, sự bất an, cảm giác bị lãng quên. Khi người chăm sóc có trái tim nhân hậu, họ không chỉ chữa lành thể xác, mà còn xoa dịu những vết thương tinh thần, khơi dậy ý nghĩa sống trong từng cụ già – điều mà y học hiện đại cũng khó đo lường bằng con số.
Chính vì vậy, đào tạo và phát triển đội ngũ nhân lực chăm sóc sức khỏe người cao tuổi phải được nhìn nhận như một đầu tư chiến lược cho tương lai. Nhà nước cần khẩn trương xây dựng chuẩn nghề nghiệp quốc gia cho nghề chăm sóc người cao tuổi, xác định rõ yêu cầu về trình độ, kỹ năng, đạo đức nghề nghiệp. Cùng với đó là hệ thống đào tạo chính quy, từ trung cấp, cao đẳng đến đại học, với chương trình giảng dạy lão khoa, dinh dưỡng, tâm lý học và phục hồi chức năng phù hợp. Việc tổ chức bồi dưỡng định kỳ, tập huấn tại chỗ cho nhân viên y tế cơ sở, cộng tác viên dân số và tình nguyện viên sẽ giúp lan tỏa tri thức lão khoa đến tận cộng đồng. Bên cạnh đó, cần có chính sách đãi ngộ xứng đáng: mức lương, phụ cấp, bảo hiểm, chế độ nghỉ ngơi hợp lý để họ yên tâm cống hiến. Khi một nghề được xã hội tôn trọng, được nhìn nhận đúng với giá trị nhân văn của nó, thì người làm nghề mới gắn bó dài lâu.
Việt Nam cũng cần đẩy mạnh xã hội hóa trong chăm sóc người cao tuổi, huy động doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cá nhân cùng tham gia phát triển dịch vụ dưỡng lão, trung tâm phục hồi chức năng, chăm sóc tại nhà. Đây là lĩnh vực đầy tiềm năng của “nền kinh tế bạc”, không chỉ tạo việc làm mới mà còn thúc đẩy đổi mới công nghệ, như ứng dụng hồ sơ sức khỏe điện tử, thiết bị giám sát thông minh, hệ thống cảnh báo y tế từ xa. Mỗi bước tiến trong công nghệ chăm sóc là một bước tiến trong văn minh nhân loại – nơi tuổi già không còn đồng nghĩa với sự yếu đuối, mà là giai đoạn được trân trọng, được bảo vệ và được sống trọn vẹn với phẩm giá.
Xa hơn, cần hình thành một văn hóa chăm sóc người cao tuổi – bắt đầu từ giáo dục học đường, các chương trình truyền thông, và những hoạt động xã hội lan tỏa tinh thần “uống nước nhớ nguồn”. Khi thế hệ trẻ được giáo dục về lòng hiếu thảo, về giá trị của sự sẻ chia, thì những người làm nghề chăm sóc cũng được tiếp thêm niềm tin và động lực. Mỗi người dân, mỗi gia đình, mỗi cộng đồng đều có thể góp phần vào hệ sinh thái chăm sóc ấy – nơi tuổi già được bao bọc bởi sự yêu thương và tôn trọng.
Xây dựng đội ngũ chăm sóc sức khỏe người cao tuổi không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà là bổn phận của cả xã hội, là thước đo văn minh của một quốc gia. Bởi một xã hội chỉ thật sự tiến bộ khi người già được sống hạnh phúc, khi họ được lắng nghe, được chăm sóc và được tôn vinh. Khi đội ngũ chăm sóc được trang bị đầy đủ tri thức và lòng nhân ái, họ không chỉ là người phục vụ, mà là người gìn giữ giá trị nhân bản của xã hội hiện đại. Và chính từ sự tận tâm, kiên trì của họ, Việt Nam sẽ có một thế hệ người cao tuổi khỏe mạnh, an vui, tiếp tục đóng góp trí tuệ, kinh nghiệm cho công cuộc phát triển đất nước. Bởi lẽ, chăm sóc người cao tuổi – suy cho cùng – là chăm sóc chính tương lai của mỗi chúng ta.
Nghiêm Hoài Thanh
