Trong những năm qua công cuộc khai quật khảo cổ học Di sản Thành Nhà Hồ luôn được tỉnh Thanh Hoá chú trọng, quan tâm, đặc biệt là năm 2020 đã cho thấy việc thực hiện nghiêm túc cam kết của tỉnh Thanh Hoá với UNESCO đã đạt được kết quả bước đầu rất tốt, chứng minh tiềm năng to lớn của di sản dưới lòng đất của Thành Nhà Hồ và trong tương lai nếu từng bước nghiên cứu, có thể thấy sẽ dần dần khôi phục được hầu hết mặt bằng của Kinh đô như kiểu Di sản Thế giới Nara (Nhật Bản). Như vậy, các cuộc khai quật đã minh chứng và làm tăng thêm các giá trị nổi bật toàn cầu của khu Di sản và khu Di sản Thành Nhà Hồ sẽ dần dần trở thành một loại hình di tích có dấu tích mặt bằng tổng thể tương đối toàn diện, độc đáo có giá trị hàng đầu ở Việt Nam và khu vực.
Hội nghị báo cáo sơ bộ kết quả khai quật di tích Thành Nhà Hồ năm 2020
Vừa qua, sáng ngày 24/01/2021, tại huyện Vĩnh Lộc, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ phối hợp với Viện khảo cổ học Việt Nam tổ chức hội nghị báo cáo sơ bộ kết quả khai quật di tích Thành Nhà Hồ năm 2020. Dự hội nghị có đồng chí Đầu Thanh Tùng – Tỉnh uỷ viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa; Đ/c Hoàng Đạo Cương – Thứ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du Lịch; cùng các đồng chí đại diện một số Sở, Ban, Ngành cấp tỉnh; đại diện lãnh đạo huyện Vĩnh Lộc và lãnh đạo, CBNV Trung Tâm Bảo tồn di sản Thành Nhà Hồ.
Đồng chí Đầu Thanh Tùng – Tỉnh uỷ viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa phát biểu tại hội nghị
Năm 2020 Viện Khảo cổ học Việt Nam phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du Lịch tỉnh Thanh Hóa và Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ thực hiện khai quật di tích Thành Nhà Hồ với 2 hố khai quật, ký hiệu 20.TNH.H1 (4.500m2); 20.TNH.H2 (3.500m2), tổng diện tích là 8.000m2. Mục đích tìm hiểu một phần kiến trúc trung tâm Chính Điện và kiến trúc phía Đông Thành Nhà Hồ, bước đầu các nhà nghiên cứu khảo cổ đã phát hiện ra những kết quả mới. Về cơ bản địa tầng và tầng văn hóa của hố khai quật năm 2020 là tương tự như các hố khai quật từ năm 2004 và 2010 với sự xuất hiện các dấu tích kiến trúc và các lớp đất đắp gia cố thời Hồ và Lê Sơ. Về di tích: Hiện đã xác định được 04 dấu tích kiến trúc thời Hồ, 02 lớp kiến trúc thời Lê Sơ và Lê Trung Hưng với các di tích móng cột gia cố, bó nền, nền kiến trúc…Về vật liệu kiến trúc đã tìm thấy nhiều loại hình gạch trang trí hoa cúc, hoa sen, hoa đồng tiền thời Lý-Trần, hoa dây thời Lê sản xuất tại Thăng Long và nhiều loại hình gạch vuông, gạch chữ nhật, gạch có in chữ Hán được sản xuất tại Thành Nhà Hồ. Hố khai quật tìm thấy khá nhiều mảnh gốm men thời Trần-Hồ và thời Lê Sơ.
Đ/c Đầu Thanh Tùng – PCT UBND tỉnh, cùng các nhà khoa học, khảo cổ học, quản lý văn hóa khảo sát các hố khai quật tại trung tâm di sản Thành nhà Hồ
Những kết quả khai quật trong năm 2020 của các nhà khoa học đã đóng góp thêm nhiều tư liệu mới góp phần tìm hiểu kiến trúc Thành Nhà Hồ qua các thời kỳ lịch sử tại khu vực Chính điện và phía Đông thành. Kết quả góp thêm tư liệu mới để phục vụ cho dự án nghiên cứu, khôi phục dấu tích kiến trúc Thành Nhà Hồ. Cuộc khai quật khảo cổ học Thành Nhà Hồ năm 2020 có quy mô tương đối lớn, do vậy lần đầu tiên có thể nhận diện tương đối rõ nhiều di tích kiến trúc thuộc nhiều loại hình kiến trúc khác nhau thuộc Vương triều Hồ tại Thành Nhà Hồ. Đồng thời, cuộc khai quật cũng phát hiện thêm một số dấu tích kiến trúc thuộc thời Lê sơ (Thế kỷ 15), thời Lê Trung Hưng (Thế kỷ 16 - 17) minh chứng cho quá trình sử dụng lâu dài Thành Nhà Hồ trong lịch sử. Căn cứ vào thư tịch cổ và vị trí của hố khai quật, có thể dự đoán hố khai quật ở khu vực Nền Vua đã làm xuất lộ một tổ hợp kiến trúc tương đối hoàn chỉnh gồm có kiến trúc chính ở trung tâm, phía trước có 02 kiến trúc cổng và dấu tích hệ thống hành lang bao quanh. Tên gọi Nền Vua, vị trí, quy mô và bố cục kiến trúc gợi ý có thể đây là một dấu tích kiến trúc quan trọng bậc nhất ở khu Trung tâm của Kinh đô nhà Hồ. Ở hố khai quật phía Đông, dấu tích kiến trúc của Vương triều Hồ, được nối tiếp thêm vào thời Lê sơ và Lê Trung hưng. Đã bước đầu nhận diện được 05 đơn nguyên kiến trúc thời Hồ được kết cấu khá chặt chẽ bao gồm 01 kiến trúc chính ở trung tâm có 9 gian, kết hợp với một số kiến trúc có quy mô nhỏ hơn và hệ thống dấu tích hành lang bao quanh được xây cất hết sức quy chuẩn và cẩn thận. Theo dân gian gợi ý có thể di tích ở khu vực này thuộc Đông Thái Miếu thờ tổ tiên Nhà Hồ. Tuy nhiên, để khẳng định được điều này, cần phải có nhiều nghiên cứu trong tương lai mới có thể kết luận được bởi trong Thành Nhà Hồ, ngoài Chính điện, Đông Thái Miếu, Tây Thái Miếu, chính sử còn ghi có nhiều cung điện khác như cung Phù Cực, cung Nhân Thọ... Dẫu vậy, việc tìm thấy một cụm kiến trúc khá hoàn chỉnh ở phía Đông cũng là một phát hiện hoàn toàn mới ở trong thành Nhà Hồ góp phần nhìn nhận rõ thêm diện mạo tổng thể của khu di sản Thành Nhà Hồ. Khu Di sản được ghi danh DSTG năm 2011 trên cơ sở 2 tiêu chí nổi bật toàn cầu, trong đó có tiêu chí về giá trị kiến trúc cảnh quan vĩ đại và độc đáo bậc nhất của khu vực Đông Á và Đông Nam Á trong giai đoạn cuối thế kỷ 14 đầu thế kỷ 15.
Khai quật tại di sản Thành nhà Hồ
Khi công nhận giá trị này, UNESCO cho rằng việc ghi nhận giá trị di sản thế giới của Thành Nhà Hồ lúc đó chủ yếu là công nhận tòa thành đá kỳ vĩ, do đó còn giá trị của di sản còn thiếu hoàn toàn các minh chứng về các di tích kiến trúc trong thành, do vậy UNESCO khuyến cáo đẩy mạnh công tác khai quật.
Di sản thế giới Thành nhà Hồ
Từ giá trị của cuộc khai quật, đoàn khai quật bước đầu kiến nghị với các cấp quản lý có thẩm quyền xem xét cho phép tiếp tục thực hiện công tác nghiên cứu theo các kế hoạch đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Rất nên có kế hoạch khẩn trương thu hồi các diện tích trong Nội thành trước mắt là con đường Hoàng gia và một số khu vực trung tâm để phục vụ công tác khai quật khảo cổ học sắp tới. Chuẩn bị xây dựng kế hoạch nghiên cứu giai đoạn tiếp theo như Quy hoạch tổng thể đã được Chính phủ phê duyệt. Có kế hoạch chỉ đạo các cơ quan nghiên cứu chuẩn bị xây dựng kế hoạch bảo tồn và trưng bày tại chỗ để phát huy giá trị của khu di sản Thế giới Thành Nhà Hồ./.
