Quyết tâm xanh hóa ngành năng lượng của Việt Nam đã được thể hiện rõ ràng qua các chiến lược, quy hoạch quốc gia và cả các cam kết quốc tế, tuy nhiên để hiện thực hóa mục tiêu này trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa sẽ cần thêm đột phá từ ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại và đòn bẩy từ cơ chế, chính sách phù hợp.
Nhiều tiềm năng phát triển năng lượng sạch
Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã nêu rõ quan điểm định hướng “ưu tiên khai thác, sử dụng triệt để và hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới, năng lượng sạch”; đồng thời “chú trọng nghiên cứu, ứng dụng những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư trong phát triển tất cả các phân ngành, lĩnh vực năng lượng; đẩy mạnh chuyển đổi số trong ngành năng lượng”.
Tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu thế giới COP-26 vừa qua tổ chức tại Vương quốc Anh, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đưa ra cam kết mạnh mẽ rằng Việt Nam sẽ thực hiện mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.
Đây đều là những khẳng định thể hiện rõ quyết tâm của Việt Nam trong phát triển năng lượng tái tạo, chuyển dịch nguồn năng lượng truyền thống sang các nguồn năng lượng xanh, sạch bằng các nguồn lực của mình, cùng với sự hợp tác và hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, cả về tài chính và chuyển giao công nghệ. Nhờ có các chính sách kịp thời của Chính phủ trong thời gian qua, tổng công suất lắp đặt nguồn năng lượng tái tạo đến nay đã đạt hơn 20.000 MW, chiếm hơn 25% tổng công suất lắp đặt của hệ thống. Kết quả thực tế năm 2020, sản lượng điện phát từ nguồn năng lượng tái tạo đạt 10,994 tỷ kWh đã góp phần giảm đáng kể điện chạy dầu giá cao, đảm bảo cung ứng điện đặc biệt trong thời điểm phụ tải cao tại miền Bắc, góp phần tích cực thực hiện các mục tiêu, cam kết quốc tế về giảm phát thải của Việt Nam và thế giới.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, với vị trí địa lý và điều kiện khí hậu thuận lợi, Việt Nam còn rất nhiều tiềm năng để phát triển nguồn năng lượng sạch, năng lượng mới, đặc biệt là điện gió ngoài khơi.
Theo Dự thảo Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Quy hoạch Điện VIII), điện gió dự kiến chiếm tỷ trọng khoảng 5,6-6,5% tổng điện năng sản xuất vào năm 2030 và tăng lên 15,7-17,9% vào năm 2045; điện mặt trời chiếm khoảng 5,4-5,9% vào năm 2030 và tăng lên 8,5% vào năm 2045; điện tử chất thải rắn, sinh khối và các dạng năng lượng tái tạo khác phấn đấu đạt khoảng 0,9-1% vào năm 2030 và khoảng 2,2-2,5% vào năm 2045. Như vậy, tỷ lệ điện năng sản xuất từ nguồn năng lượng tái tạo sẽ tăng lên khoảng 11,9-13,4% năm 2030 và khoảng 26,5-28,4% năm 2045.
“Các số liệu dự kiến trên cho thấy công suất nguồn và tỷ lệ điện từ các nguồn năng lượng tái tạo tăng lên nhanh chóng trong thời gian tới, đặc biệt trong giai đoạn 2030-2045 với kỳ vọng của các tiến bộ khoa học - kỹ thuật ngày càng phát triển sẽ làm giảm mạnh suất đầu tư và giá thành điện năng từ các nguồn năng lượng tái tạo”, ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương chia sẻ tại Hội thảo chuyên đề “Phát triển năng lượng xanh và các năng lượng mới trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” diễn ra chiều 10/11/2021 tại Hà Nội.
Ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương phát biểu tại Hội thảo “Phát triển năng lượng xanh và các năng lượng mới trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” diễn ra ngày 11/11/2021
Ứng dụng công nghệ sẽ thúc đẩy đột phá
Các chuyên gia cũng chia sẻ với ý kiến này của Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương, cho rằng công nghệ năng lượng mới nói chung và năng lượng tái tạo nói riêng ngày càng phát triển, giúp chi phí sản xuất điện từ nguồn công nghệ mới ngày càng cạnh tranh so với nguồn năng lượng truyền thống. Nghiên cứu của Hội đồng Năng lượng Gió Toàn cầu (GWEC) chỉ ra, chi phí điện quy dẫn (LCOE) của các dự án điện gió ngoài khơi đã giảm hơn 67% chỉ trong 7 năm (2013-2020), và dự kiến sẽ tiếp tục giảm 30% nữa trong 5 năm tới, nhờ các tiến bộ công nghệ dẫn đến nâng cao hiệu suất và sản lượng; kinh nghiệm tích lũy được của nhà đầu tư giúp rút ngắn thời gian hoàn thiện dự án trong khi rủi ro đầu tư giảm nhờ thị trường đã dần được hình thành, ổn định.
Mặt khác, các thành tựu khoa học công nghệ từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN4.0) được ứng dụng trong cả quá trình vận hành và sau vận hành năng lượng tái tạo, giúp loại bỏ những hạn chế có thể tồn tại.
Để giải quyết 2 vấn đề cốt lõi nhất trong vận hành năng lượng tái tạo là dự báo sản lượng và điều khiển công suất của các nhà máy trên hệ thống, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã ứng dụng công cụ AI.SOLAR và AGC (Automatic Generation Control).
Với AI.SOLAR, hệ thống có khả năng thu thập dữ liệu và phân tích các kết quả thực tế, kết nối tích hợp với các dữ liệu thời tiết để cung cấp cho người dùng biểu đồ theo thời gian, góc nhìn toàn diện về dự báo tình hình công suất phát điện theo các ngày. Từ đó, tính toán đưa ra các dự đoán về công suất nhà máy điện mặt trời (hiện nay sai số ở mức 5-8%) và phát hiện lỗi, hư hỏng ở hệ thống điện mặt trời nhờ thu thập hình ảnh nhiệt bằng thiết bị bay không người lái.
Với AGC, quá trình ra lệnh điều khiển công suất phát của các nhà máy điện tái tạo được tự động hóa hoàn toàn, không chỉ giúp đảm bảo phân bổ công bằng, minh bạch giữa các đơn vị phát điện mà còn đảm bảo vận hành an toàn, ổn định các đường dây truyền tải 500kV liên kết Bắc - Trung - Nam.
Trong khi đó, Tập đoàn Huawei (Trung Quốc) lại tập trung xây dựng giải pháp kết nối hệ thống năng lượng số từ khâu phát điện, truyền tải đến tiêu thụ điện, ứng dụng các công nghệ điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo, 5G,… để nâng cao hiệu suất năng lượng một cách toàn diện. Nhờ những ứng dụng công nghệ này, Huawei đã hỗ trợ cho các đối tác tại hơn 170 quốc gia, vùng lãnh thổ tạo ra 403,4 tỷ kWh năng lượng sạch và tiết kiệm 12,4 tỷ kWh điện, tương đương mức giảm phát thải là hơn 200 triệu tấn CO2.
Không dừng lại ở đó, công nghệ hiện đại cũng đã đưa ra nhiều giải pháp cuối vòng đời đối với các loại hình năng lượng tái tạo để đảm bảo vấn đề môi trường sau khi kết thúc vận hành, hoặc thúc đẩy tích trữ năng lượng để giảm áp lực truyền tải mà vẫn tận dụng tối đa ưu thế của năng lượng tái tạo.
Ông Phạm Nguyên Hùng - Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công Thương
Chuyển dịch đi đôi với cân bằng và bền vững
Ông Phạm Nguyên Hùng - Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công Thương đánh giá, các nguồn năng lượng mới và năng lượng tái tạo sẽ giữ vai trò vô cùng quan trọng trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước trong thời gian tới, không chỉ góp phần đảm bảo nguồn cung cấp điện năng cho đất nước với chi phí hợp lý. Chính sách phát triển, thu hút đầu tư hợp lý đối với năng lượng mới và năng lượng tái tạo trong CMCN4.0 sẽ thúc đẩy nghiên cứu phát triển công nghệ trong lĩnh vực năng lượng, mang lại hiệu quả cao cho ngành công nghiệp sản xuất thiết bị, dịch vụ, gia tăng việc làm và tăng cường chuỗi cung ứng trong nước, thúc đẩy tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Do vậy, chuyển dịch năng lượng là lộ trình quan trọng và tất yếu hướng đến mục tiêu phát triển bền vững và tăng trưởng xanh mà Việt Nam cam kết mạnh mẽ.
Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh chuyển dịch năng lượng phải được thực hiện cân bằng ở cả “cung” và “cầu”, tức khâu phát điện và khâu tiêu thụ điện. Một mặt phát triển đồng bộ, hợp lý và đa dạng hóa các loại hình nguồn điện, trong đó nâng cao tỷ trọng năng lượng tái tạo, các nguồn điện mới và điện khí. Mặt khác thúc đẩy tái cơ cấu các ngành kinh tế, các lĩnh vực sản xuất công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng theo hướng nâng cao hiệu suất, tiết kiệm năng lượng.
Chuyển dịch năng lượng cần được đặt trong tổng thể chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, gắn với điều kiện hạ tầng. Ưu tiên hàng đầu vẫn phải là đảm bảo cung cấp đủ điện phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Trên cơ sở theo dõi, phân tích và dự báo trước các xu hướng trong giai đoạn mới, bối cảnh mới, cơ quan quản lý nhà nước cần sớm ban hành các cơ chế, chính sách liên quan đến năng lượng và năng lượng tái tạo, đặc biệt là chính sách về giá, để nhà đầu tư và doanh nghiệp không bị động trong xây dựng chiến lược sản xuất kinh doanh của mình. Bên cạnh đó, các chính sách thúc đẩy ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ trong phát triển năng lượng sạch để mang lại hiệu quả kinh tế là rất cần thiết, cùng với việc thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân trong nước và FDI vào mọi khâu trong vận hành hệ thống điện cũng như phát triển các nguồn năng lượng mới, năng lượng tái tạo và cả hệ thống tích năng.
