VNHN – Ngày 6 tháng 2 âm lịch hàng năm, du khách trong và ngoài tỉnh lại về làng Viêm Xá, xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh để dự lễ hội làng Diềm – nơi thờ Đức Vua Bà, Thủy tổ khởi sinh ra Quan họ. Đây là một lễ hội đậm đà chất Quan họ cùa người Kinh Bắc.
Theo các cụ cao niên trong làng, vào những năm thời tiết không thuận lợi, hạn hán ảnh hưởng tới sản xuất thì các cụ cao niên tới đền cầu xin Vua Bà và thực hiện nghi lễ cướp cầu. Đây là nghi lễ quan trọng nên nhân dân làng Diềm có sự chuẩn bị hết sức chu đáo, nghiêm cẩn. Các giáp chuẩn bị lễ vật xôi gà, thủ lợn và cử người tham gia là nam giới của làng từ 18 đến 40 tuổi, có đạo đức, gia đình không tang bụi và không mắc dị tật.
Vào buổi chiều ngày đã chọn, tại sân đền, làng Diềm tổ chức cho các thanh niên trong làng và các vùng lân cận về tham gia thi vật với ý nghĩa cầu mong Vua Bà ban phước lành. Kết thúc buổi vật, dân làng cử hai thanh niên khỏe mạnh đào hai hố ở hai bên đầu hồi phía Đông và phía Tây nhà Tiền tế có đường kính khoảng 30 cm và sâu 50 cm để tổ chức nghi lễ cướp cầu.
Đến 7 giờ tối, trai làng tập trung ở trước cửa đền tham gia thi cướp cầu. Người thi được chia làm hai đội, đội thứ nhất gồm 24 người trong trang phục cởi trần, đóng khố đỏ, đầu chít khăn xanh có nhiệm vụ bảo vệ hai hố ở đầu nhà Tiền tế. Đội thứ hai là những thanh niên còn lại trong làng trong trang phục cởi trần đóng khố đỏ, đầu quấn khăn vàng có nhiệm vụ đưa cầu vào hố. Sau nghi lễ tế tại đền kết thúc, ông quan đám của làng đầu đội quả cầu có đường kính 25 cm, sơn son từ Hậu cung tiến ra sân đền.
Thanh niên trong làng nhiệt tình tham dự.
Các thành viên đội khăn vàng đứng thành hai hàng ở giữa sân đền, phía trước là một chiếc chiếu đỏ. Một hồi trống, chiêng nổi lên, ông quan đám tuyên bố tổ chức nghi lễ cướp cầu đề trời ban mưa. Quả cầu từ đầu ông đám lăn xuống chiếu, các thành viên đội khăn vàng cướp lấy quả cầu lao về phía hai bên đầu hồi của nhà tiền tế để đưa cầu vào hố trước sự ngăn cản quyết liệt của những người đội khăn xanh.
Để đưa được quả cầu vào hố, đội khăn vàng thường cử người nghi binh để đánh lừa bên khăn xanh, cứ thế từng đợt sóng người lao vào bên Đông rồi lại lao sang bên Tây trong sự hò reo cổ vũ náo nhiệt của dân làng. Sau hàng giờ đồng hồ với sự áp đảo số lượng cuối cùng đội khăn vàng cũng đưa quả cầu vào hố, cuộc thi cướp cầu kết thúc.
Nghi lễ cướp cầu làng Diềm được tổ chức liên tục trong ba ngày, mỗi ngày tiếp theo, người làng Diềm lại bổ sung thêm một quả cầu trong cuộc đấu. Dân làng tin rằng thực hiện đủ ba ngày với ba quả cầu được đưa vào hố thì trời có mưa. Người đưa được cầu vào hố được ban tổ chức trao giải thưởng là quả cau, lá trầu và oản.
Các thư tịch cổ lưu giữ ở đền cho biết: Vua Bà là con gái vua Hùng vương thứ V có công dạy dân làng Viêm Xá cách làm ruộng, trồng dâu, nuôi tằm, trồng mía, kéo mật… Bà còn sáng tác nhiều bài ca và dạy cho các nam thanh nữ tú dân ca Quan họ mượt mà đằm thắm. Khi mất, bà được nhân dân lập đền thờ. Ngôi đền là nơi nhân dân địa phương tổ chức nhiều nghi lễ bày tỏ ước vọng về một cuộc sống ấm no hạnh phúc. Phần hội có nghi lễ cướp cầu độc đáo.
Mặc dù phần thưởng chỉ mang tính tượng trưng nhưng đó là niềm vinh dự to lớn với mỗi người vì họ tin tưởng rằng hàng giáp, gia đình và bản thân mình năm đó sẽ khỏe mạnh, làm ăn thuận buồn xuôi gió. Trong tâm thức của người dân làng Diềm (Viêm Xá), xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, đền Vua Bà nơi thờ Thủy tổ Quan họ là chốn linh thiêng luôn che chở bảo vệ dân làng.
