Tượng đài Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác được dựng trên núi Minh Tự, thôn Hải Thượng, xã Sơn Trung, thuộc quần thể Khu di tích Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác tại Hương Sơn (Hà Tĩnh)
Danh y lỗi lạc trong nền y học dân tộc
Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác sinh năm Giáp Thìn (1724) tại làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay là xã Liêu Xá, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên). Lê Hữu Trác xuất thân từ một gia đình truyền thống khoa bảng, nhiều người học giỏi, đỗ cao, làm quan to dưới thời Hậu Lê. Lê Hữu Trác đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu và phát triển y học cổ truyền Việt Nam. Ông là người đầu tiên đưa ra những quan điểm mới về y đức trong lịch sử y học Việt Nam và y đức cũng là một trong những tư tưởng lớn nhất được thể hiện rõ nét qua các tác phẩm của ông. Lê Hữu Trác luôn coi nghề y là một nhân thuật - một nghệ thuật của lòng thương người và trách nhiệm đối với bệnh nhân.
Theo ông, một người thầy thuốc giỏi không chỉ cần có kiến thức y học sâu rộng mà cần phải có tấm lòng từ bi, biết cảm thông và chia sẻ với nỗi đau của người bệnh. Đây là một tư tưởng hết sức tiến bộ và nhân văn, nhấn mạnh người thầy thuốc cần phải đặt lợi ích của người bệnh lên trên hết, xem việc cứu người là sứ mệnh cao cả chứ không phải là một nghề nghiệp chỉ để kiếm sống. Tư tưởng này đã góp phần quan trọng xây dựng nên nền tảng y đức của y học Việt Nam.
Tư tưởng của Lê Hữu Trác về sự cân bằng trong cơ thể là một triết lý y học quan trọng mà ông nhấn mạnh trong các tác phẩm của mình, gốc rễ của y học cổ truyền đó là sự cân bằng âm dương. Ông tin rằng sự mất cân bằng giữa các yếu tố âm dương, hàn nhiệt là nguyên nhân chính dẫn đến bệnh tật. Vì vậy, để điều trị bệnh một cách triệt để, không chỉ cần tập trung vào việc chữa triệu chứng mà còn phải khôi phục sự cân bằng tự nhiên của cơ thể. Phương pháp điều trị của Lê Hữu Trác không chỉ dừng lại ở việc chữa triệu chứng mà còn bao gồm việc chăm sóc toàn diện cho bệnh nhân.
Hàng năm, Nhân dân Hương Sơn tổ chức Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác và mừng Đảng mừng xuân mới.
Ông đã tập hợp và sưu tập các bài thuốc, vị thuốc với số lượng lớn bài thuốc hiệu quả, từ các sách, bài thuốc trong dân gian, bài thuốc gia truyền và các nhà truyền đạo nước ngoài. Nhiều bài đã được chính Lê Hữu Trác sáng chế, sử dụng, kiểm nghiệm. Tác phẩm quan trọng nhất của ông là “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” là một bộ bách khoa toàn thư về y học cổ truyền với 28 tập với 66 quyển, được coi là di sản lớn nhất về y học cổ truyền của Việt Nam. Đây không chỉ là một công trình mang tính học thuật, giúp chuẩn hóa y học cổ truyền Việt Nam, mà còn là một tài liệu tham khảo vô giá về phương pháp chữa bệnh và phòng bệnh. Bộ sách không chỉ mô tả kỹ lưỡng các bệnh lý, phương pháp chẩn đoán và điều trị mà còn chứa đựng những nguyên tắc y đức và triết lý nhân sinh sâu sắc; được xem như kim chỉ nam cho các thế hệ thầy thuốc không chỉ ở Việt Nam mà còn tại nhiều quốc gia có truyền thống y học cổ truyền trên thế giới.
Hải Thượng Lãn Ông đã dành phần lớn thời gian mở phòng mạch chữa bệnh cho người dân và hoàn thành các tác phẩm như: Hải Thượng Y tông tâm lĩnh, Y trung quan kiện, Y hải cầu nguyên, Thượng kinh ký sự…
Nhà tư tưởng lớn - danh nhân văn hóa thế giới
Ngoài những cống hiến lớn lao trong y học, Lê Hữu Trác có đóng góp quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc. Ông đã viết nhiều tác phẩm về văn hóa, xã hội và lịch sử. “Thượng kinh ký sự”, không chỉ là cuốn nhật ký ghi lại cuộc hành trình của ông từ Hương Sơn ra Thăng Long chữa bệnh cho hoàng gia mà còn là bức tranh sống động về xã hội, con người và văn hóa thời bấy giờ. Tác phẩm này đã góp phần mô tả những giá trị văn hóa, lịch sử của Việt Nam trong giai đoạn cuối thời Lê-Trịnh.
Lê Hữu Trác cũng đóng góp vào việc xây dựng và phát triển ngôn ngữ y học cổ truyền bằng ngôn ngữ của người Việt Nam, giúp phổ biến kiến thức y học đến với người dân rộng rãi hơn. Thay vì chỉ sử dụng các thuật ngữ y học cổ bằng tiếng Hán như nhiều thầy thuốc thời bấy giờ, ông đã sáng tạo nhiều thuật ngữ y học mới, dễ hiểu và phù hợp với người dân. Điều này không chỉ giúp y học cổ truyền phát triển mà còn làm giàu thêm ngôn ngữ và văn hóa dân tộc.
Lê Hữu Trác cũng đóng góp vào việc xây dựng và phát triển ngôn ngữ y học cổ truyền bằng ngôn ngữ của người Việt Nam, giúp phổ biến kiến thức y học đến với người dân rộng rãi hơn.
Những giá trị mà ông để lại không chỉ giới hạn trong biên giới Việt Nam mà còn có ý nghĩa toàn cầu, do vậy UNESCO vinh danh Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là Danh nhân văn hóa thế giới. Việc UNESCO vinh danh ông là một sự ghi nhận xứng đáng cho những đóng góp vượt bậc của ông trong cả lĩnh vực y học và văn hóa. Đây không chỉ là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam mà còn là sự công nhận của cộng đồng quốc tế đối với một con người đã cống hiến trọn đời cho sự phát triển của y học, văn hóa và nhân loại.
Trong bối cảnh y học hiện đại, mặc dù công nghệ và khoa học đã có những bước phát triển vượt bậc, những giá trị mà Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác nhấn mạnh vẫn còn nguyên vẹn. Đạo đức y học, tinh thần trách nhiệm với người bệnh và lòng nhân từ của người thầy thuốc vẫn là những phẩm chất quan trọng nhất, giúp duy trì mối quan hệ tốt đẹp giữa thầy thuốc và người bệnh. Chính vì vậy, cuộc đời và sự nghiệp của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác vẫn là nguồn cảm hứng và tấm gương lớn cho các thế hệ thầy thuốc và học giả trong và ngoài nước.
Anh Bình – Bảo Châu
