Quyền giám sát của báo chí phải gắn liền với nghĩa vụ cung cấp thông tin
Báo chí không chỉ là phương tiện truyền thông mà còn là một thiết chế quan trọng để giám sát xã hội. Luật hiện hành đã khẳng định vai trò này, tuy nhiên trên thực tế, quyền tiếp cận thông tin của báo chí vẫn chưa được đảm bảo một cách đầy đủ. Việc tiếp cận thông tin từ các cơ quan nhà nước nhiều khi bị trì hoãn hoặc từ chối mà không có chế tài xử lý cụ thể. Chưa có trường hợp nào bị xử phạt hành chính vì hành vi không cung cấp thông tin cho báo chí, và càng chưa có trường hợp nào bị khởi tố về tội "Chống người thi hành công vụ" do cản trở tác nghiệp của nhà báo.
Một nền báo chí mạnh không chỉ phụ thuộc vào quyền tự do đưa tin mà còn đòi hỏi sự hợp tác tích cực từ các cơ quan có trách nhiệm. Khi thông tin bị giữ kín mà không có lý do chính đáng, báo chí không thể thực hiện đúng vai trò của mình, còn công chúng lại bị tước đi quyền được biết. Một cơ chế pháp lý chặt chẽ không chỉ giúp báo chí hoạt động hiệu quả hơn mà còn góp phần thúc đẩy tính minh bạch, trách nhiệm giải trình của bộ máy nhà nước.
Quyền của báo chí trong giám sát và phản biện xã hội chỉ có ý nghĩa khi các cơ quan công quyền có trách nhiệm rõ ràng trong việc cung cấp thông tin. Do đó, cần có quy định bắt buộc các cơ quan hành chính phải cung cấp thông tin theo yêu cầu hợp lý từ báo chí, kèm theo chế tài xử phạt nếu vi phạm. Điều này giúp tăng cường tính minh bạch và giảm thiểu tình trạng né tránh cung cấp thông tin bằng các lý do không chính đáng.
Hơn nữa, trong thời đại số hóa, sự chậm trễ trong việc cung cấp thông tin có thể làm mất giá trị của thông tin, khiến báo chí gặp khó khăn trong việc đưa tin kịp thời, chính xác. Một quy định rõ ràng về thời gian phản hồi thông tin và chế tài xử lý nếu không tuân thủ là điều cần thiết để đảm bảo cơ chế giám sát báo chí không chỉ tồn tại trên giấy mà còn được thực thi trong thực tế.
Việc cấp thẻ nhà báo đối với tạp chí khoa học nên tiếp tục duy trì
Đáng chú ý, dự thảo đề xuất không cấp thẻ nhà báo cho người làm việc tại tạp chí khoa học với lý do rằng các tạp chí này không thực hiện chức năng báo chí theo nghĩa truyền thống. Tuy nhiên, cần phân biệt rõ giữa tạp chí khoa học thuần túy và tạp chí khoa học có tính chất phổ biến kiến thức, tham gia phản biện chính sách. Những tạp chí này không chỉ công bố nghiên cứu mà còn có nhiệm vụ đưa khoa học đến với công chúng, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiểu biết xã hội.
Loại bỏ việc cấp thẻ nhà báo đối với những người làm việc tại tạp chí khoa học có thể dẫn đến hệ quả tiêu cực, đặc biệt là trong việc tiếp cận thông tin từ các cơ quan quản lý chuyên ngành. Hiện nay, các nhà báo làm việc tại tạp chí khoa học vẫn tham gia vào quá trình thu thập, xử lý thông tin và có nhiệm vụ truyền tải tri thức đến công chúng. Việc không cấp thẻ nhà báo có thể gây khó khăn cho họ trong quá trình tác nghiệp.
Do đó, việc duy trì quy định cấp thẻ nhà báo cho người làm tại tạp chí khoa học như luật hiện hành là cần thiết. Nếu có điều chỉnh, chỉ nên giới hạn phạm vi tác nghiệp phù hợp với chức năng của họ, thay vì loại bỏ hoàn toàn quyền được cấp thẻ.
Hướng đến sự cân bằng giữa quản lý báo chí và quyền tự do thông tin
Tác giả kiến nghị dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) cần đi theo hướng tạo điều kiện thuận lợi để báo chí phát huy vai trò giám sát, thay vì chỉ tập trung vào các biện pháp quản lý. Việc đảm bảo quyền tiếp cận thông tin của báo chí là yếu tố then chốt để luật thực sự có ý nghĩa trong việc bảo vệ lợi ích công cộng và thúc đẩy một nền báo chí chuyên nghiệp, minh bạch.
Việc hoàn thiện dự thảo cần hướng đến sự ràng buộc trách nhiệm của các cơ quan công quyền trong việc cung cấp thông tin, đồng thời bổ sung chế tài xử phạt đối với các tổ chức, cá nhân né tránh trách nhiệm này.
Bên cạnh đó, việc cấp thẻ nhà báo cho người làm tại tạp chí khoa học nên tiếp tục duy trì theo quy định hiện hành, với phạm vi tác nghiệp được xác định rõ ràng để tránh tình trạng lạm dụng.
Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) là một bước tiến quan trọng nhằm nâng cao chất lượng báo chí tại Việt Nam, nhưng để thực sự phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội, cần có những điều chỉnh hợp lý nhằm bảo vệ quyền tác nghiệp của báo chí và đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm trong việc cung cấp thông tin của các cơ quan có liên quan.
