Thiếu tướng, TTND, PGS.TS. Hoàng Mạnh An tự hào khi khoác lên mình 2 màu áo: Màu áo xanh Bộ đội cụ Hồ và màu áo Blouse bác sĩ. Cả cuộc đời gắn bó ngành Y, vì một suy nghĩ giản đơn “Luôn trăn trở với nỗi đau của người bệnh, còn sức khỏe sẽ còn cống hiến với nghề” nên khi đã thôi công tác quản lý, ông vẫn tiếp tục làm việc bằng chính chữ Tâm – Đức của người thầy thuốc quân y.
Vượt qua gian khó, nghề chọn người
Nhiều sách báo, truyền hình viết, đưa tin về Thiếu tướng, TTND, PGS.TS. Hoàng Mạnh An, chúng tôi thêm đôi nét về cuộc đời ấu thơ của ông thời gian khó, chiến tranh và cơ duyên đến với nghề y cao quý! Ông sinh năm 1955 trong gia đình thuần nông, xã Yên Khang, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định cũ (nay là tỉnh Ninh Bình). Tốt nghiệp cấp 3, ông thi đỗ Đại học Thủy Lợi. Nhưng ngày đó chiến tranh chống Mỹ ác liệt, năm 1972 ông tạm gác việc học lên đường nhập ngũ. Vào bộ đôi, ông được cử đi học về thông tin báo vụ, phục vụ trên nhiều mặt trận từ Bình Trị Thiên đến Quảng Nam.
Chiến tranh kết thúc, năm 1975 ông được tổ chức phân công thi vào Đại học Quân y (nay là Học viện Quân y) thay vì ngành Thủy Lợi trước đây ông thi đỗ. Nhâm nhi chén trà ấm, ông kể: “Với nghị lực của một người lính, nhất khi chứng kiến đồng chí, đồng đội của mình hằng ngày, hằng giờ phải chịu đau đớn vì thương tật, trái tim tôi như thắt lại. Điều ấy khiến ngọn lửa quyết tâm gắn bó với nghề y, phục vụ cứu chữa đồng đội trong tôi bừng cháy hơn bao giờ hết. Cái duyên với nghề y cũng chính thức bắt đầu từ đó và gắn chặt với tôi đến tận bây giờ.”.
Tốt nghiệp HVQY, ông được giữ lại Trường làm giảng dạy. Năm đầu tiên ở lại trường, tôi được điều lên thực tế ở biên giới phía Bắc, công tác tại bệnh xá tiền phương của sư đoàn 337, Quân đoàn 14. Đây thực sự là quãng thời gian thử thách, thương binh được đưa về từ biên giới những ngày này khá nhiều, thuốc men thiếu thốn, hầu hết những ca bị nặng bệnh xá sư đoàn phải chuyển về tuyến sau sang nhờ Bệnh viện Lạng Sơn. Cũng chính từ đây, tôi được trực tiếp thực hiện một ca mổ đầu tiên trong cuộc đời làm thầy thuốc.
Ông vẫn nhớ như in kỷ niệm ca mổ đầu tiên đó: Hôm ấy, đồng đội chuyển đến một người lính trẻ, bị trúng đạn gãy xương đùi. Một chút lúng túng, lo lắng, nhưng nhìn anh bộ đội trẻ quằn quại trong đau đớn vì vết thương, bất giác, hình ảnh hai người đồng đội thông tin hi sinh bên bờ sông Thạch Hãn năm nào lại hiện về. Tôi tự nhủ: "Mình phải quyết tâm làm thật tốt ca mổ đầu tiên. Đây sẽ là một dấu ấn trong cuộc đời thầy thuốc của mình". Ca mổ thành công tốt đẹp với những thao tác xử lý nhanh chóng, chính xác, được các bác sĩ đàn anh ở Bệnh viện Lạng Sơn đánh giá rất cao. Từ đó, mỗi lần có thương binh nặng ở tuyến sau, tôi thường được Bệnh viện Lạng Sơn mời về tham gia mổ, giúp bệnh viện trong bối cảnh thiếu bác sĩ. Vừa học, vừa làm, tôi may mắn được các đàn anh như bác sĩ Mỡi, bác sĩ Tấn, bác sĩ Quân, Minh…tận tình giúp đỡ, tay nghề của tôi dần dần được lên cao.
Sau một năm phục vụ trên biên giới, ông trở về Học viện Quân y, Bệnh viện Quân y 103 công tác tại khoa Ngoại. Đến những năm tháng thập kỷ 90 thế kỷ XX, bác sĩ Hoàng Mạnh An tiếp tục học tập nâng cao trình độ chuyên môn và được bổ nhiệm các chức vụ khác nhau: năm 1992-1994 học cao học; năm 1995 hoàn thành khóa hoc BSCKII. Năm 1997 ông được bổ nhiệm Phó Chủ nhiệm khoa Ngoại bụng, BVQY 103; Năm 1999 ông là thực tập sinh về ghép gan tại bệnh viện Memmory Kaoshung, Đài Loan; sau đó hoàn thành luận án Tiến sĩ với đề tài: “Nghiên cứu chỉ định, kỹ thuật và một số kết quả của phương pháp Billrothl trong cắt đoạn dạ dày điều trị loét tá tràng”. Ông là bác sĩ ngoại khoa giỏi, chuyên sâu phẫu thuật ung thư dạ dày, đại tràng, gan, mật, tụy,…
Tháng 6/2003 đến tháng 1/2008 ông được bổ nhiệm Phó Giám đốc BVQY 103; Từ năm 2008 ông được bổ nhiệm giữ cương vị Giám đốc Bệnh viện Quân y 103, đến khi nghỉ hưu.
Trong thời gian đảm nhiệm các chức vụ lãnh đạo của Bệnh viện Quân y 103, Thiếu tướng, PGS.TS. Hoàng Mạnh An đều đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng Bệnh viện có nền tảng cơ sở vật chất sao cho xứng tầm nhiệm vụ. Ông nhiều lần đề xuất và nhận được sự ủng hộ của lãnh đạo Bộ Quốc phòng và Học viện Quân y cho phép Bệnh viện tạo nguồn để chủ động mua sắm trang thiết bị, xây mới, sửa chữa phòng bệnh, nhà ở. Dưới bàn tay gây dựng của tập thể lãnh đạo Bệnh viện Quân y 103, Học viện Quân y và sự đóng góp của ông, Bệnh viện Quân y 103 từng bước đổi mới, khang trang, có đủ các trang thiết bị, máy móc đáp ứng yêu cầu tự chủ ở tất cả các khâu, không chỉ phục vụ từ tuyển chọn nguồn tạng, điều trị trước ghép, đến quản lý điều trị sau ghép..., mà còn đáp ứng yêu cầu đào tạo cho nhiều chuyên khoa đang thiếu thốn.
Ông đã chủ trì và tham gia rất nhiều đề tài NCKH cấp Nhà nước, cấp Bộ, cấp cơ sở, tiêu biểu là các đề tài cấp Nhà nước: Ghép thận (năm 1992 – 1996), nghiệm thu năm 1998), “Nghiên cứu một số vấn đề về ghép tạng tại Việt Nam” (1996-2000), “Nghiên cứu một số vẫn đề ghép gan để thực hiện ghép gan trên người tại Việt Nam” (2001-2004), “Ghép đồng thời tụy - thận trên người từ người cho chết não” “Nghiên cứu điều trị giải độc không đặc hiệu cho nạn nhân da cam – dioxin ở Việt Nam”; Các đề tài cấp Bộ: “Nghiên cứu một số biện pháp nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị sỏi đường mật trong gan “ 2008, “Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật cao – nội soi trong chẩn đoán và điều trị một số bệnh ngoại khoa”, “Nghiên cứu chẩn đoán và ứng dụng biện pháp giải độc không đặc hiệu cho công nhân quốc phòng tiếp xúc với hóa chất công nghiệp” và nhiều đề tài cấp cơ sở được nghiệp thu đánh giá cao. Và ông còn có hàng trăm bài báo khoa học đăng trên tạp chí y học uy tín trong nước và quốc tế; đã hướng dẫn thành công nhiều luận án tiến sĩ, luận văn cao học BSCKII chuyên ngành Ngoại khoa cho nhiều bác sĩ trong và ngoài quân đội. Đến nay có nhiều người giữ cương vị lãnh đạo chủ chốt trong các bệnh viện tuyến đầu toàn quân, bệnh viện tuyến trung ương, tuyến tỉnh…
Kể tới ông, mọi người đều kể đến kỹ thuật ghép tạng. Với những kinh nghiệm và kiến thức uyên bác từ các đề tài NCKH, ông đã tham gia thành công ngoài mong đợi. Năm 1992 ca ghép Thận đầu tiên thành công tại BVQY 103, chính ông là bác sĩ được tham gia ghép thận từ ca thứ 14. Năm 2004 ông và đồng nghiệp nghiên cứu vấn đề liên quan đến kỹ thuật ghép gan thực nghiệm và lâm sàng rồi trực tiếp tham gia mổ trong ca đầu tiên. Năm 2005 ông vinh dự là thành viên Giải thưởng Hồ Chí Minh về “cụm công trình ghép tạng”. Năm 2007, 2008 ông cùng đồng nghiệp nghiên cứu và đưa ra những quyết định quan trọng về thay đổi kỹ thuật vô cảm trong ghép, làm miệng nối niệu quản – bàng quang …., đã làm thay đổi hoàn toàn chất lượng ghép thận tại bệnh viện 103. Thời gian ghép một ca từ 6-8 giờ xuống tối đa còn khoảng 2 giờ. Năm 2010, ông cũng là người tổ chức và tham gia ghép tim trên người từ người cho chết não đầu tiên tai Việt Nam. Sau 2 năm cùng các đồng nghiệp ở HVQY thực nghiệm ghép đa tạng trên động vật, năm 2014 ông chủ trì đề tài cấp Nhà nước trong chương trình trọng điểm quốc gia về ghép đa tạng. Ngày 1/3/2014 tại BVQY 103, ca ghép đa tạng (tụy – thận) đầu tiên trên người từ người cho chết não ở Việt Nam đã được thực hiện thành công, có vai trò to lớn ở ông.
Ông là một chuyên gia hàng đầu về ngoại khoa, một người Thầy mẫu mực hết lòng vì các thế học trò, một bác sĩ hết lòng vì sức khoẻ người bệnh, một nhà khoa học chân chính, trung thực, khiêm nhường. Song hành trên vai nhiệm vụ “Thầy giáo, thầy thuốc, nhà khoa học” – ông để lại rất nhiều kỷ niệm đẹp trong ngành Y. Ông được mệnh danh là “bàn tay vàng” của ngành Ngoại khoa Việt Nam. Từ những đóng góp cao quý ấy, ông đã vinh được ghi nhận bằng những phần thưởng, danh hiệu cao quý của Đảng, Nhà nước, Quân đội như: Quân hàm Thiếu tướng; Huân chương Chiến công hạng Nhất; Huân chương Lao động hạng Nhì; Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ; của Bộ Quốc phòng; Huy chương Vì sự nghiệp sức khỏe nhân dân; Huy chương vì sự nghiệp Khoa học công nghệ; Huy chương Vì Sự nghiệp GD-ĐT; Hội đồng Giáo sư nhà nước công nhận đạt chuẩn chức danh PGS; Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Thầy thuốc ưu tú; Thầy thuốc nhân dân (TTND); danh hiệu trí thức tiêu biểu; được tặng huy hiệu 50 năm tuổi Đảng và nhiều Bằng khen của UBND các tỉnh, thành phố và ban ngành.…
Ký ức không thể nào quên…
Ngày 04/6/1992, ca ghép thận đầu tiên của Việt Nam được tiến hành tại Bệnh viện Quân y 103. Sau đó tháng 01 năm 2004, ca ghép gan đầu tiên được thực hiện, đặc biệt ngày 17/6/2010 ca ghép tim đầu tiên trên người Việt Nam đã một lần nữa tiến hành thành công tại Bệnh viện 103, Học viện Quân y, ghi tên Việt Nam vào bản đồ một số ít nước trên thế giới ghép tim trên người thành công. Nhưng có lẽ một kỷ niệm sâu sắc và không thể quên trong cuộc đời làm bác sĩ cứu người của ông đó chính là một ca mổ đặc biệt do ông chủ trì và đảm nhận vị trí “Tư lệnh” của ca mổ ghép đa tạng (tuỵ - thận) đầu tiên tại Việt Nam, được nhiều báo chí, truyền thông kể tới.
thực hiện phẫu thuật ghép thận, (ảnh tư liệu)
Chia sẻ kỷ niệm về ca mổ đặc biệt này, Thiếu tướng, PGS.TS. Hoàng Mạnh An nhớ lại: “Tháng 3/2014, chúng tôi nhận được tin có nguồn tạng hiến từ một người tử vong đột ngột do tai nạn giao thông đang ở Khoa Cấp cứu của Bệnh viện Quân y 103. Đối tượng được ghép tạng là Đại úy QNCN Phạm Thái H., công tác tại BCHQS một tỉnh miền núi phía Bắc. Người bệnh này bị đái tháo đường biến chứng nặng, dẫn đến suy thận độ 2, không kiểm soát được đường huyết, thường xuyên ngất xỉu… và nhiều lần phải nhập viện điều trị nội trú. Bệnh viện đứng trước hai lựa chọn: Một là mời chuyên gia nước ngoài sang Việt Nam để thực hiện ca ghép tạng; hai là trực tiếp đội ngũ y, bác sĩ của Bệnh viện Quân y 103 sẽ tự thực hiện”.
Ông cho biết, cả hai phương án đều là những lựa chọn hết sức khó khăn, vì ở thời điểm ấy, Việt Nam chưa thể chủ động được nguồn tạng. Do đó, nếu thực hiện theo phương án 1 thì sẽ lỡ thời cơ, nguồn tạng sẽ không thể dùng được nữa, do thời gian chờ đợi quá lâu và người bệnh cũng mất đi cơ hội ngàn vàng. Thế nhưng nếu không có chuyên gia nước ngoài theo kế hoạch thì khi tiến hành ca ghép chắc chắn sẽ gặp nhiều khó khăn và mạo hiểm, bởi việc ghép đồng thời hai tạng tụy-thận trên một người rất phức tạp và khi đó chưa có bệnh viện nào ở Việt Nam thực hiện. Đứng trước tình thế cam go ấy, Thiếu tướng, PGS.TS. Hoàng Mạnh An, thời điểm đó đang là Giám đốc Bệnh viện Quân y 103 đã đưa ra quyết định rất táo bạo: Thực hiện ca mổ theo phương án 2, tức là đội ngũ y, bác sĩ của Bệnh viện Quân y 103, Học viện Quân y sẽ tự thực hiện ca ghép tụy-thận này.
Trong phòng cấp cứu của Bệnh viện, Thiếu tướng, PGS.TS. Hoàng Mạnh An nói với đồng nghiệp: “Bệnh viện chúng ta đã có hơn 20 năm xây dựng và phát triển lĩnh vực ghép tạng, từ ca ghép thận đầu tiên vào năm 1992. Với kiến thức đã học được từ các trung tâm ghép tạng ở nước ngoài và Bệnh viện cũng đã tổ chức ghép thử nghiệm đa tạng 50 ca trên động vật từ trước đó, nên ca ghép này nhất định sẽ thành công. Chính tay tôi sẽ thực hiện và chịu trách nhiệm về ca phẫu thuật này”.
Kết quả, ca phẫu thuật đã chứng thực cho quyết tâm, sự nỗ lực không ngừng của tập thể Bệnh viện Quân y 103 và Thiếu tướng, PGS.TS. Hoàng Mạnh An. Ca mổ đã thành công trên cả mong đợi. Khi hoàn thành những đường khâu đóng ổ bụng cuối cùng, theo dõi thấy rõ sự tiến bộ về chỉ số sinh tồn của bệnh nhân, cả kíp phẫu thuật vỡ òa trong niềm hạnh phúc. Thành công của ca ghép đa tạng (tụy-thận) còn minh chứng cho chặng đường phấn đấu xây dựng, phát triển Bệnh viện Quân y 103 ngày càng hiện đại, tiên tiến, với sự đóng góp to lớn của Thiếu tướng, PGS.TS. Hoàng Mạnh An.
Sau này, nhiều người bệnh được ghép tạng tại BVQY 103 luôn có bóng dáng của Thiếu tướng, PGS.TS. Hoàng Mạnh An. Rất nhiều lá thư, dòng tin nhắn cảm ơn được gửi đến ông, ông lấy đó chính là niềm vui, niềm hạnh phúc của nghề và ông lấy đó làm động lực để tiếp tục cố gắng hơn trong công việc thường ngày.
Ông vẫn làm việc không ngơi nghỉ
Hiện nay, Thiếu tướng, TTND, PGS.TS. Hoàng Mạnh An vẫn nhiệt huyết cống hiến cho sự phát triển của Ngành Y và mong muốn tiếp tục phục vụ cho sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân tại một số bệnh viện lớn và phòng khám đa khoa quốc tế trong và ngoài thành phố Hà Nội. Ông thường xuyên Hội chẩn nhiều ca bệnh khó, phức tạp cho nhiều bệnh viện Trung ương và các địa phương trong cả nước. Ông tư vấn, phản biện, thành viên Hội đồng nhiệm thu cho nhiều đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, hướng dẫn nhiều luận án Tiến sĩ cho các nghiên cứu sinh của nhiều trường Đại học y khoa trong nước. Bên cạnh đó ông vẫn đảm đương vai trò Phó Chủ tịch Hội Ghép tạng Việt Nam.
Thiếu tướng, TTND, PGS.TS. Hoàng Mạnh An chia vui cùng chúng tôi: “Mỗi năm, Bệnh viện Quân y 103 thực hiện khoảng 200 cặp ghép thận, theo dõi ngoại trú sau ghép cho hơn 1.200 trường hợp. Đến nay, Bệnh viện đã thực hiện thành công hơn 1.600 ca ghép thận, trở thành một trong các đơn vị đi đầu trong lĩnh vực ghép thận tại Việt Nam. Bệnh viện Quân y 103, Học viện Quân y đã hỗ trợ, giúp đỡ Bệnh viện Trung ương Quân đội 103/Lào thực hiện thành công 15 trường hợp ghép thận, góp phần đưa Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào vào bản đồ các quốc gia ghép tạng thành công trên thế giới. Thật là một bề dày thành công đáng tự hào trong nước, trong khu vực và trên thế giới.”.
Tới nay ông đã thực hiện thành công hàng ngàn ca mổ nặng, phức tạp. Thời gian biểu của ông gần như dành trọn cho công việc chuyên môn, cho người bệnh và đọc sách viết bài thâu đêm. Người thầy thuốc mẫu mực, tận tâm và đáng kính ấy còn rất nhiều tâm huyết muốn gửi gắm đến các thế hệ đồng nghiệp, các học trò với một mong muốn đóng góp cho sự phát triển của chuyên ngành ngoại khoa, ghép tạng nước nhà ngang tầm thế giới.
Những năm tháng gắn bó với ngành Y nói chung, BVQY 103, HVQY Thiếu tướng, TTND, PGS.TS. Hoàng Mạnh An thấu hiểu hơn ai hết những vất vả, gian nan của một nghề cao quý - nghề chữa bệnh cứu người. Đối diện hàng ngày, hàng giờ với yêu cầu cấp bách chữa bệnh cứu người, không ít trường hợp bệnh nhân nguy cấp ranh giới giữa sự sống và cái chết chỉ là gang tấc, nhưng nhờ bản lĩnh nghề nghiệp, sự quyết đoán và đặc biệt là lòng yêu thương con người nơi ông, đã cùng các y bác sĩ giúp nhiều bệnh nhân vượt qua cơn nguy kịch, tiếp thêm sự sống. Ông quan niệm, y đức phải được thể hiện ở thái độ, tinh thần trách nhiệm với công việc, hết lòng thương yêu, chăm sóc người bệnh và trước hết y đức phải là có trình độ chuyên môn cao. Ông vẫn thường xuyên đi khám chữa bệnh thiện nguyện tại các tỉnh thành trong nước bằng cái tâm của mình.
Hơn 70 tuổi đời, gần 50 năm gắn bó với ngành y cao quý, ông luôn nêu cao y đức với tinh thần “Lương y phải như từ mẫu” để làm việc, chăm sóc bệnh nhân. Xuất phát từ cách nhìn nhận và những quan điểm đúng đắn ấy nên ông đã chiếm được những tình cảm đặc biệt từ người bệnh, được người bệnh tin tưởng trao gửi sức khỏe và cả tính mạng của mình.
Về với đời thường tuổi xế chiều, ông thấy vui và hạnh phúc với tổ ấm yêu thương của mình bên người vợ đảm, các con trưởng thành, các cháu ngoan học giỏi. Những điều tưởng như giản dị ấy nhưng đã mang lại những hạnh phúc lớn lao.
Vẫn trăn trở với công việc hàng ngày, hình ảnh PGS.TS. Hoàng Mạnh An giản dị, chân tình, mến khách làm chúng tôi càng thêm quý trọng! Một Thiếu tướng quân y giữa thời bình, một Thầy thuốc Nhân dân mang trong mình niềm khát khao được cống hiến và sẻ chia với nỗi đau bệnh tật cùng cộng đồng. Ông vẫn lặng lẽ cống hiến tâm sức của mình vì cuộc đời và vì những người bệnh thân yêu.
